Avrupa’da sağlıklı ormanların anahtarı sürdürülebilir bir yönetimdir

Ormanlar, çevremizin sağlığı için neden bu kadar önemli?

Ormanlar, çevre ve iklim için birçok hayati ekosistem hizmeti sağlar. Örneğin, iklimimizi düzenlemeye ve su havzaları oluşturmaya yardımcı olurlar ve bize temiz su sağlarlar. Soluduğumuz havanın temizlenmesine yardımcı olurlar. Orman stoğundaki artış, genellikle atmosferden büyük miktarlarda karbondioksit yakalanmasına yardım eder. Birçok türün ormanlarda yaşaması ve yaşamlarının buna bağlı olması nedeniyle ormanlar, biyolojik çeşitliliği korumaya ve muhafaza etmeye de yardımcı olurlar. Ayrıca ormanlar, sadece kereste üretimi için değil, aynı zamanda ilaç ve diğer ürünler için kullanılan farklı kaynaklar bakımından da önemli bir ekonomik kaynaktır. Ormanlar, aynı zamanda insanların refahı ve dinlenmesine önemli katkıda bulunurlar.

Öncelikle ağaçlandırma politikaları ve terk edilmiş tarım alanlarının ormanlara dönüştürülmesi sayesinde, Avrupa’da ormanların kapladığı toplam alan giderek artmaktadır. Ormanlar, Avrupa Çevre Ajansı’nın 33 üye ülkesi ile işbirliği yaptığı altı ülkede, toplam alanın %40’ından daha fazlasını kaplar.

Bununla birlikte, ormanların sağlığı küresel bir sorundur ve dünyadaki toplam orman alanı azalmaktadır. Bu bağlamda, Avrupalılar küresel orman tahribi üzerinde önemli bir rol oynamaktadır. Avrupa’nın ahşap ürünler ve tarım ürünleri ithali, özellikle tropikal ve kutup altı ormanlarını etkilemektedir ve küresel orman tahribatının başlıca nedenleri arasında yer almaktadır.

Dikkate alınması gereken tek gösterge ormanların kapladığı toplam alan değildir.

Avrupa’daki ormanlar hangi temel zorluklarla yüzleşiyor?

Avrupa’daki ormanlar; yaşam ortamlarının yok olması, istilacı türlerlden kaynaklanan yüksek riskler, kirlilik ve iklim değişimi de dahil pek çok zorlukla yüzleşiyor. İnsanların çeşitli etkinlikler için ormanları giderek daha fazla kullanması, ulaşım ağlarının inşası ve çarpık kentleşme de ormanlara baskı uyguluyor. Büyük ormanlar tarım alanları veya kentsel gelişim arasında birçok küçük parçaya bölündüğünde, bu parçalanma, orman ve ormana bağımlı türleri hiç şüphesiz etkiler.

Bu sorunlar, bu ayın sonunda basılacak olan ve Avrupa’nın orman ekosistemlerinin durumları ve eğilimleriyle ilgili olan raporumuzda ele alındı. Raporda da vurgulandığı gibi, sadece kereste üretiminde değil, aynı zamanda ormanlarımızı refahımız için gerekli olan diğer hayati ekosistem hizmetlerine yönelik olarak kullanırken de korumalı ve orman ekosistemlerinin sürdürülebilir yönetimini sağlamalıyız.

Ormanları korumak ve ayakta tutmak neden bu kadar önemli?

Tarih boyunca ormanlar, Avrupa’nın büyük bölümünün doğal ortamı olmuş ve bize, çevre ve refahımız için gerekli hizmetleri sunmuşlardır. Biyolojik çeşitlilik bakımından oldukça zengin olmakla birlikte, Avrupa’daki doğal yaşam ortamını ayakta tutma gayretlerimiz için de gereklidirler.

Son yıllarda, çeşitli politik tartışmalarda ormanların önemine dair farkındalık artmaya başlamıştır. Bu farkındalık özellikle ormanların iklim müzakerelerinin ayrılmaz bir parçası haline geldiği Paris COP 21 anlaşması ile daha da artmıştır. Karbon yakalama ve iklim değişikliğini azaltmak söz konusu olduğunda, ormanlar belki de yönetebileceğimiz tek doğal unsurdur. Ormanları yetiştirebilir ve kesebiliriz. Örneğin okyanuslar üzerinde bu tür bir kontrolümüz yoktur.

İklim değişikliği, ormanlarımızı ne derecede tehdit ediyor?

Ormanların bu durumdan etkileneceğini biliyoruz ancak tam anlamıyla nasıl ve ne derecede olacağı konusunda kati ve kapsamlı bilgimiz yok. İklim değişikliğinin hem olumlu hem de olumsuz etkileri olabilir. Eğer daha sıcak bir iklime sahip olursak, ağaçların yetişme oranı artacak ve bu da kereste üretimini pozitif yönde etkileyecektir. Bu değişim aynı zamanda rakım ile birlikte kuzeye doğru daha fazla hareket etme ihtimali olan ağaç sınırını da etkiler. Ormanlar aynı zamanda, patojenler, hastalıklar, zararlı böcekler ve daha fazla miktarda istilacı türler bakımından, daha çok tehditle karşı karşıya kalabilirler.

Örneğin daha sıcak ve daha kuru olan ilkbahar ve yaz dönemlerinde, Avrupa ladin kabuk böcekleri (Ips typographus), daha kısa sürede gelişirler ve mevsim boyunca defalarca üreyerek sayılarını artırabilirler.

İklim koşullarında yaşanan değişiklikler, ormanları, aşırı hava durumlarına karşı savunmasız kılabilir. Yağışlardaki değişiklikler (daha az veya çok yağış alması), yeni iklim koşullarında daha iyi büyüyebilen ve hayatta kalabilen türlerin, var olan ağaç türlerinin yerini almasına neden olabilir.

Avrupa’daki bir çok orman yangınına insanların sebep olmasına rağmen, aşırı kuraklık ve yağışsız hava koşulları, özellikle güney Avrupa’da orman yangını riskini artırabilir. Bu tür yangınlar orman ekosistemleri için yıkıcı olabilirler.

AB ve AÇA bu zorluklara ilişkin olarak neler yapmaktadır?

Ormanların yönetiminin sorumluluğu ulusal kurumlara aittir. Bununla birlikte, Avrupa’daki ormanlara en iyi şekilde sahip çıkabilmek amacıyla tavsiye ve kıstasları belirlemek için, Avrupa genelinde bir süreç başlatıldı. Avrupa Birliği (AB), bir orman politikası olmamasına rağmen, Avrupa’daki ormanların sürdürülebilir yönetimine katkıda bulunmaya ve ormanların çeşitli fonksiyonlarının korunmasına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda, AB, Eylül 2013’te yayınlanmış yeni bir Orman Stratejisi benimsedi. Bu strateji, bütün pay sahipleri arasında daha iyi koordinasyon sağlamayı hedefliyor.

Avrupa Çevre Ajansı ise, Avrupa’nın ormanları konusundaki bilgi birikiminine katkıda bulunmak için raporlar hazırlar, ve geleceğe dair olasılıkları tanımlarken, ormanların karşı karşıya kaldığı zorluklar hakkında farkındalığı artırmayı amaçlar. Bu bağlamda, Avrupa Komisyonu Ortak Araştırma Merkezi ve Eurostat ile yakından iş birliği içerisindeyiz. Aynı zamanda, arazi izleme hizmeti olarak orman ve orman türlerini haritalandıran Copernicus Avrupa Yeryüzü Gözlem Programı ile birlikte çalışıyoruz. Buna ek olarak, Birleşmiş Milletler ajansları ve diğer uluslararası organizasyonlar ile de veri paylaşımı alanında iş birliği yapıyoruz. Geniş çevre uzmanlığımız ve ortaklarımız aracılığıyla, iklim, tarım, taşımacılık ve biyolojik çeşitlilik gibi diğer çevre sorunlarını ormanlara bağlayabiliyor ve bu nedenle, orman ekosistemleri üzerindeki baskıları daha iyi ve kapsamlı bir şekilde inceleyebiliyoruz.

Annemarie Bastrup-Birk

1/2016 sayılı AÇA bülteninde yayımlanan röportaj, Mart 2016.