Stand van zaken: Energie aan de basis van de Europese klimaatambities

De daling als gevolg van de coronapandemie niet meegerekend zijn de gestage uitstootreducties in Europa bereikt dankzij een gedegen klimaatbeleid, aldus de meest recente beoordeling van het EEA in het rapport “Trends and projections”.

Om de doelstellingen voor 2030 en 2050 te halen, zullen de EU-lidstaten echter nog ambitieuzer moeten handelen. De Europese klimaatwet, die onderdeel is van de Europese Green Deal, bevat een nieuwe nettoreductiedoelstelling van ten minste 55 % in 2030 en de verbintenis om klimaatneutraliteit te verwezenlijken. Dit houdt in dat eventuele restemissies worden gecompenseerd door een gelijkwaardige hoeveelheid verwijderde koolstofdioxide in 2050. Bovendien heeft de Russische invasie in Oekraïne duidelijk gemaakt dat we van fossiele brandstoffen moeten overstappen op hernieuwbare en binnenlandse bronnen die de energiezekerheid kunnen waarborgen.

Vooruitgang boeken in de richting van 2030

Volgens de meest recente ramingen van het EEA lagen de nettobroeikasgasemissies van de EU, waarin bijvoorbeeld door bossen geabsorbeerde koolstof is verrekend, in 2021 ongeveer 28 % lager dan in 1990. Als de EU de doelstelling van 55 % in 2030 wil halen, zijn dus snellere en verdergaande emissiereducties nodig.

Bovendien blijkt uit de analyse in het rapport “Trends and Projections” van het EEA dat Europa moet blijven investeren in hernieuwbare elektriciteitsbronnen en dat hernieuwbare bronnen een veel groter aandeel van de voor verwarming, koeling en vervoer gebruikte energie moeten gaan uitmaken. Tegelijkertijd is het belangrijk om het gebruik van steenkool of bruinkool als vervanging voor gas in de energiesector te vermijden.

De noodzaak om het energieverbruik sneller terug te dringen, is misschien wel het meest urgent. Om de energie-efficiëntiedoelstelling van de EU voor 2030 te halen, zullen veel snellere reducties nodig zijn dan die welke tussen 2005 en 2020 zijn bereikt. Uitbreiding van stadsverwarming en -koeling, installatie van warmtepompen en verbetering van de isolatie van gebouwen zouden helpen deze doelstellingen te bereiken, maar er zijn inspanningen nodig in alle economische sectoren. Ook moeten burgers hun privégebruik van energie aanpassen, bijvoorbeeld door in de winter de thermostaat lager te zetten en ’s zomers minder airconditioning te gebruiken.

De huidige energiemix van Europa

Volgens de meest recente volledige gegevens – uit 2020 – is de totale beschikbare energie in de EU hoofdzakelijk afkomstig uit vijf verschillende bronnen: aardolieproducten, waaronder ruwe olie (ongeveer 35 %), aardgas (24 %), hernieuwbare energie (17 %), kernenergie (13 %) en vaste fossiele brandstoffen, zoals steenkool (12 %).

Er zijn echter aanzienlijke verschillen tussen de EU-lidstaten. Zo bestond in 2020 in Cyprus en Malta de totale beschikbare energie voor meer dan 85 % uit aardolieproducten. In Italië maakte aardgas 40 % uit van de totale beschikbare energie, in Frankrijk zorgde kernenergie voor 41 % en in Zweden waren hernieuwbare energiebronnen goed voor bijna de helft.

De energiemix van een land wordt bepaald door verschillende factoren, waaronder de beschikbaarheid van binnenlandse hulpbronnen, zoals bossen en andere biomassa, rivieren, of een goed potentieel voor wind- of zonne-energie. Door in het verleden gemaakte keuzes zitten landen vele tientallen jaren lang vast aan bepaalde technologieën. Ook de verbinding met grote energienetwerken en betrekkingen met buurlanden zijn van invloed op de mogelijkheden voor in- en uitvoer.

In 2020 werd ongeveer 42 % van de totale in de EU beschikbare en verbruikte energie ook in de EU geproduceerd. De rest – bijna 60 % – werd geïmporteerd. Rusland is al lange tijd de grootste leverancier van energie aan de EU. In 2020 leverde het land 29 % van de ruwe olie, 43 % van het aardgas en 54 % van de vaste fossiele brandstoffen (voornamelijk steenkool) die in de EU worden gebruikt. Bovendien zijn sommige EU-lidstaten afhankelijker van Russische energie dan andere, waardoor zij nog kwetsbaarder zijn geworden voor energietekorten en prijsstijgingen.

Infographic: Energiemix van de EU

Bron: Eurostat (https://ec.europa.eu/eurostat/cache/infographs/energy/bloc-2a.html). 

Op koers blijven, snelheid opvoeren

De Europese Green Deal werd in 2019 gelanceerd om duurzaamheid door middel van een sociaal rechtvaardige transitie mogelijk te maken. Het belang van dat hoofddoel is alleen maar versterkt door de COVID-19-pandemie en de oorlog in Oekraïne.

Uit de analyses van het EEA komt steeds weer naar voren dat de Europese productie- en consumptiesystemen snel duurzamer moeten worden. In het energiesysteem betekent dit zowel een vermindering van het energieverbruik als een verhoging van het aandeel van energie uit hernieuwbare bronnen om het gebruik van fossiele brandstoffen terug te dringen.

Bovendien zou de overgang naar een meer circulaire economie – vermindering en optimalisering van het gebruik van materialen – bijdragen aan het verwezenlijken van de klimaat- en energiedoelstellingen van Europa. Als producten en materialen langer in gebruik blijven of als meer gerecyclede materialen worden gebruikt, zou dat aanzienlijke duurzaamheidsvoordelen kunnen opleveren.

De verwezenlijking van deze doelstellingen zou de uitstoot van broeikasgassen in Europa verminderen en de weg vrijmaken voor klimaatneutraliteit tegen 2050. De voordelen van energiebesparing, niet in de laatste plaats voor de budgetten van huishoudens, zijn duidelijk en onmiddellijk. Overschakelen op hernieuwbare energie voor elektriciteitsopwekking biedt naast een lagere uitstoot van broeikasgassen tal van andere voordelen, zoals schonere lucht, schoner water en een schonere bodem.

Infographic: Wat zijn de bronnen van de uitstoot van broeikasgassen in de EU?

Bron: EMA-gegevensweergave voor broeikasgassen (https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/data/data-viewers/greenhouse-gases-viewer).