Stan prac: Energia stanowi podstawę ambicji Europy w dziedzinie klimatu

Z wyjątkiem spadku spowodowanego pandemią COVID-19 stałą redukcję emisji w Europie osiągnięto dzięki racjonalnej polityce klimatycznej, zgodnie z najnowszą oceną EEA „Tendencje i przewidywania”.

Osiągnięcie celów wyznaczonych na lata 2030 i 2050 będzie jednak wymagało od państw członkowskich UE jeszcze ambitniejszych działań. W ramach Europejskiego Zielonego Ładu w Europejskim prawie o klimacie ustanowiono nowy cel redukcji netto o co najmniej 55% do 2030 r. oraz zobowiązanie do osiągnięcia neutralności klimatycznej, co oznacza, że do 2050 r. wszelkie emisje resztkowe zostaną skompensowane równoważną ilością pochłaniania dwutlenku węgla. Ponadto rosyjska inwazja na Ukrainę uwydatniła potrzebę odejścia od paliw kopalnych w kierunku źródeł odnawialnych i krajowych, które mogą zapewnić bezpieczeństwo energetyczne.

Postępy przed 2030 r.

Zgodnie z najnowszymi szacunkami EEA emisje gazów cieplarnianych netto w UE, które odpowiadają za pochłanianie dwutlenku węgla, na przykład przez lasy, były w 2021 r. o około 28% niższe niż w 1990 r. Aby UE mogła osiągnąć cel 55% do 2030 r., konieczne są zatem szybsze i bardziej radykalne redukcje emisji. 

Ponadto z przeprowadzonej przez EEA analizy „Tendencje i przewidywania” wynika, że Europa musi nadal inwestować w odnawialne źródła energii oraz że odnawialne źródła energii muszą stanowić znacznie większy odsetek energii wykorzystywanej do ogrzewania, chłodzenia i transportu. Jednocześnie należy unikać wykorzystywania węgla kamiennego lub brunatnego jako substytutu gazu w sektorze energetycznym.

Być może najpilniejsza jest potrzeba szybszego zmniejszenia zużycia energii. Osiągnięcie unijnego celu w zakresie efektywności energetycznej do 2030 r. będzie wymagało znacznie szybszych cięć niż te dokonane w latach 2005–2020. Rozwój systemów lokalnego ogrzewania i chłodzenia, instalacja pomp ciepła i poprawa izolacji budynków przyczyniłyby się do osiągnięcia tych celów, ale konieczne są starania we wszystkich sektorach gospodarki, a także zmiany w prywatnym zużyciu energii przez mieszkańców, takie jak obniżanie temperatury termostatów w okresie zimowym i mniejsze wykorzystanie klimatyzacji latem.

Koszyk energetyczny Europy

Zgodnie z najnowszymi kompleksowymi danymi od 2020 r. całkowita energia dostępna w UE pochodzi głównie z pięciu różnych źródeł: produkty ropopochodne, w tym ropa naftowa (około 35%); gaz ziemny (24%); energia ze źródeł odnawialnych (17%); energia jądrowa (13%) oraz stałe paliwa kopalne, takie jak węgiel (12%).

Istnieją jednak znaczne różnice między państwami członkowskimi UE. Na przykład w 2020 r. produkty ropopochodne stanowiły ponad 85% całkowitej energii dostępnej na Cyprze i Malcie. Gaz ziemny stanowił 40% całkowitej energii dostępnej we Włoszech, energia jądrowa – 41% we Francji, a energia ze źródeł odnawialnych – prawie połowę energii ogółem w Szwecji.

Koszyk energetyczny danego kraju kształtuje się na podstawie kilku czynników, w tym dostępności zasobów krajowych, takich jak lasy i inne rodzaje biomasy, oraz rzek lub dobrego potencjału w zakresie energii wiatrowej lub słonecznej. Wybory dokonane w przeszłości zamykają kraje w kręgu określonych technologii na wiele dziesięcioleci, a łączność z dużymi sieciami energetycznymi, jak również stosunki z krajami sąsiednimi, wpływają na dostępne opcje eksportu i importu.

W 2020 r. około 42% całkowitej energii dostępnej i zużywanej w UE wytworzono również w UE. Pozostała część – prawie 60% – była importowana. Rosja od dawna jest największym dostawcą energii importowanej do UE. W 2020 r. dostarczyła 29% ropy naftowej, 43% gazu ziemnego i 54% stałych paliw kopalnych, głównie węgla, wykorzystywanych w UE. Ponadto niektóre państwa członkowskie UE są zależne od rosyjskiej energii w większym stopniu niż inne, co sprawia, że są jeszcze bardziej narażone na niedobory energii i podwyżki cen.

Infografika: Koszyk energetyczny UE

Źródło: Dane Eurostatu (https://ec.europa.eu/eurostat/cache/infographs/energy/bloc-2a.html). 

Trzymanie się celu, przyspieszenie działań

Europejski Zielony Ład ogłoszono w 2019 r., aby utorować drogę do zrównoważonego rozwoju poprzez sprawiedliwą społecznie transformację. Znaczenie tego podstawowego celu uwydatniła dopiero pandemia COVID-19 i wojna w Ukrainie.

Oceny EEA konsekwentnie pokazują, że europejskie systemy produkcji i konsumpcji muszą szybko przejść na zrównoważony rozwój. W systemie energetycznym oznacza to zarówno zmniejszenie zużycia energii, jak i zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w celu ograniczenia wykorzystania paliw kopalnych.

Ponadto przejście na gospodarkę o bardziej zamkniętym obiegu – ograniczenie i optymalizacja wykorzystania materiałów – przyczyniłoby się do osiągnięcia europejskich celów w zakresie klimatu i energii. Dłuższe użytkowanie produktów i materiałów lub stosowanie większej ilości materiałów pochodzących z recyklingu może przynieść znaczne korzyści dla zrównoważonego rozwoju.

Osiągnięcie tych celów zmniejszyłoby emisje gazów cieplarnianych w Europie i utorowałoby drogę do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. Korzyści płynące z oszczędności energii są oczywiste i natychmiastowe, zwłaszcza dla budżetów gospodarstw domowych. Przejście na energię ze źródeł odnawialnych na potrzeby wytwarzania energii elektrycznej przynosi wiele korzyści wykraczających poza ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, takich jak czystsze powietrze, woda i gleba.

Infografika: Jakie są źródła emisji gazów cieplarnianych w UE?

Źródło: Przeglądarka danych EEA na temat emisji gazów cieplarnianych  (https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/data/data-viewers/greenhouse-gases-viewer).