Een gezond milieu is noodzakelijk voor een duurzame economie en een rechtvaardige samenleving

Onze planeet verandert voortdurend. Het land, de oceanen, de atmosfeer, het klimaat en het leven op aarde zijn altijd aan veranderingen onderhevig geweest. Wat de huidige veranderingen anders maakt dan vroeger zijn het tempo en de omvang ervan die hun weerga niet kennen, en de oorzaken die eraan ten grondslag liggen. Extreme gebeurtenissen, zoals stormen die maar eens per 100 jaar voorkomen, hittegolven, overstromingen en droogteperioden, zijn onze nieuwe realiteit geworden. Overal ter wereld wijzen de krantenkoppen op een klimaat- en milieucrisis die van invloed is op ons leven en onze toekomst. 

Wereldwijd verandert het klimaat door toedoen van de mens

Welke term we er ook voor gebruiken, „onze nieuwe realiteit” of „meervoudige crises”, de feiten zijn duidelijk. Wereldwijd verandert het klimaat door toedoen van de mens. Door de afhankelijkheid van onze economieën van fossiele brandstoffen, de manier waarop onze bodem wordt gebruik en de wereldwijde ontbossing, nemen de concentraties van broeikasgassen in de atmosfeer toe, waardoor vervolgens het wereldklimaat verandert. Het is ook duidelijk dat de klimaatverandering van invloed is op iedereen en alle uithoeken van onze planeet, inclusief Europa. Sommige gemeenschappen kunnen te maken krijgen met grote hittegolven en droogtes, terwijl andere mogelijk meer en zwaardere stormen moeten doorstaan. De mens, de natuur en de economie ondervinden de gevolgen van de klimaatverandering.

Verlies aan biodiversiteit in een ongekend tempo

Ook de wetenschap is er stellig van overtuigd dat de diversiteit van het leven op aarde in een onhoudbaar tempo verloren gaat. Jaarlijks sterven vele soorten uit omdat wordt doorgegaan met de vernietiging, versnippering en vervuiling van hun leefgebieden. Van sommige soorten, waaronder bestuivers zoals bijen en vlinders die van vitaal belang zijn voor ons welzijn, zijn de populaties drastisch afgenomen door het wijdverbreide gebruik van pesticiden. Vervuilende stoffen die afkomstig zijn van economische activiteiten hopen zich op in het milieu, waardoor ecosystemen zich niet meer goed kunnen herstellen en ons minder essentiële diensten kunnen verlenen. De aantasting van het milieu is niet alleen van invloed op planten en dieren, maar ook op mensen.

De consumptie- en productiesystemen zijn niet duurzaam

De 21^e eeuw wordt ook gekenmerkt door economische en financiële crises. Onderzoek heeft bevestigd dat onze consumptie- en productiesystemen gewoonweg onhoudbaar zijn. Het lineaire economische model — het omzetten van grondstoffen in goederen die worden gebruikt, geconsumeerd en vervolgens weggegooid — leidt niet alleen tot steeds meer vervuiling en afval, maar ook tot wereldwijde concurrentie op het gebied van natuurlijke hulpbronnen. Mondiale netwerken kunnen meer verspreiden dan materialen, goederen en vervuilende stoffen: een crisis die in één land in de financiële sector begint, kan zich over de hele wereld verspreiden en tot jarenlange economische stagnatie en krimp leiden.

Het is ook duidelijk dat niet iedereen over de hele wereld in gelijke mate profiteert van de voordelen van economische groei.De inkomensniveaus verschillen aanzienlijk tussen en binnen landen, regio’s en steden.Zelfs in Europa, waar de levensstandaard ruim boven het mondiale gemiddelde ligt, zijn er gemeenschappen en groepen die moeten rondkomen met een inkomen beneden de armoedegrens. Helaas zijn sommige van deze gemeenschappen en mensen ook kwetsbaarder voor milieugevaren.Zij wonen vaker in gebieden die worden blootgesteld aan luchtvervuiling en overstromingsgevaar, en in huizen die onvoldoende zijn geïsoleerd tegen extreme kou en hitte.De groepen die van de voordelen profiteren, zijn niet per definitie de groepen die de kosten dragen.

Indien de huidige trends doorzetten, zullen toekomstige generaties, ongeacht hun land en inkomensniveau, worden geconfronteerd met extremere temperaturen en weersomstandigheden, minder biodiversiteit, een toenemende grondstoffenschaarste en meer vervuiling. Gezien dit vooruitzicht is het niet verwonderlijk dat duizenden Europese jongeren de straat op gaan om te demonstreren en beleidsmakers aan te sporen tot het nemen van ambitieuzere en doeltreffendere maatregelen tegen klimaatverandering.

Een andere toekomst is mogelijk

De afgelopen 40 jaar heeft Europa beleid ontwikkeld voor het aanpakken van specifieke problemen, zoals luchtvervuiling en waterverontreiniging.Sommige beleidsmaatregelen hebben tot opmerkelijke resultaten geleid.De Europeanen hebben schonere lucht en schoner zwemwater. Een groter deel van het stedelijk afval wordt gerecycleerd. Steeds meer land en mariene gebieden worden beschermd. De Europese Unie heeft haar uitstoot van broeikasgassen teruggedrongen ten opzichte van het niveau van 1990.Er zijn miljarden euro’s geïnvesteerd in leefbare steden en duurzame mobiliteit. De energieproductie uit hernieuwbare bronnen is exponentieel gegroeid …

In deze periode hebben we onze kennis en ons begrip van het milieu ook uitgebreid, waarbij we benadrukken dat de mens, het milieu en de economie allemaal deel uitmaken van hetzelfde systeem. In de 25 jaar sinds zijn oprichting houdt het Europees Milieuagentschap zich bezig met het koppelen en ontwikkelen van deze kennisgebieden om ons inzicht in het systeem te vergroten. Mensen kunnen niet goed leven als het milieu en de economie niet gezond zijn. De ongelijkheid in de verdeling van de voordelen, zoals economische welvaart en schonere lucht, en de kosten, met inbegrip van vervuiling en oogsten die verloren gaan door droogte, zal sociale onrust blijven veroorzaken.

Deze feiten kunnen moeilijk te aanvaarden zijn. Evenzo kan het moeilijk zijn om gevestigde bestuursstructuren en de gewoonten en voorkeuren van consumenten te veranderen. Toch is het, ondanks de omvang van de taak, nog steeds mogelijk een duurzame toekomst op te bouwen. Dit betekent het stopzetten van huidige praktijken, zoals het verlagen van milieuschadelijke subsidies en het geleidelijk afschaffen en verbieden van vervuilende technologieën, en tegelijkertijd het ondersteunen van duurzame alternatieven en van de gemeenschappen die de gevolgen van verandering ondervinden. Een koolstofneutrale circulaire economie kan ervoor zorgen dat er minder beroep wordt gedaan op ons natuurlijk kapitaal en dat de opwarming van de aarde wordt beperkt. Om onze koers te veranderen, zullen we ook onze gewoonten en ons gedrag moeten veranderen, bijvoorbeeld wat betreft de manier waarop we ons verplaatsen en wat we eten. We hebben de kennis om deze overgang naar duurzaamheid op lange termijn te sturen. Ook is er steeds meer publieke steun voor verandering. Nu moeten we de verantwoordelijkheid nemen en vaart zetten achter de verandering.

Hans Bruyninckx

Uitvoerend directeur EEA

Redactioneel commentaar gepubliceerd in de editie van maart 2019 van de EEA-nieuwsbrief 01/2019