Περιβάλλον και υγεία

Η υγεία και η ευημερία του ανθρώπου συνδέονται στενά με την κατάσταση του περιβάλλοντος. Τα φυσικά περιβάλλοντα καλής ποιότητας καλύπτουν βασικές ανάγκες, όπως ο καθαρός αέρας και τα καθαρά ύδατα, η γόνιμη γη για την παραγωγή τροφίμων, καθώς και η ενέργεια και οι εισροές πρώτων υλών για την παραγωγή. Οι πράσινες υποδομές συμβάλλουν επίσης στη ρύθμιση του κλίματος και στην πρόληψη των πλημμυρών. Η πρόσβαση σε χώρους πρασίνου και υδάτινου στοιχείου παρέχει επίσης σημαντικές δυνατότητες αναψυχής και συμβάλλει στην ευημερία.

Παράλληλα, το περιβάλλον αποτελεί σημαντική οδό μέσω της οποίας ο άνθρωπος εκτίθεται σε ατμοσφαιρική ρύπανση, θόρυβο και επικίνδυνες χημικές ουσίες. Στην έκθεσή του σχετικά με την πρόληψη των ασθενειών χάρη στο υγιές περιβάλλον, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες καταπόνησης ευθύνονται για το 12-18 % του συνολικού αριθμού των θανάτων στις 53 χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας του ΠΟΥ. Η βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος σε βασικούς τομείς, όπως ο αέρας, τα ύδατα και ο θόρυβος, μπορεί να λειτουργήσει προληπτικά έναντι των ασθενειών και να ενισχύσει την ανθρώπινη υγεία.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί τον μεγαλύτερο περιβαλλοντικό κίνδυνο για την υγεία στην Ευρώπη και συνδέεται με τα καρδιακά νοσήματα, τα εγκεφαλικά επεισόδια, τις πνευμονοπάθειες και τον καρκίνο των πνευμόνων. Εκτιμάται ότι η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση έχει ως αποτέλεσμα περισσότερους από 400 000 πρόωρους θανάτους στην ΕΕ ετησίως. Η έκθεση στον θόρυβο από πηγές του τομέα των μεταφορών και από τη βιομηχανία μπορεί να οδηγήσει σε ενοχλήσεις, διαταραχές του ύπνου και συναφείς αυξήσεις του κινδύνου εμφάνισης υπέρτασης και καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Η έκθεση σε επικίνδυνες χημικές ουσίες αποτελεί επίσης βασική ανησυχία. Οι άνθρωποι ενδέχεται να εκτίθενται σε ευρύ φάσμα χημικών ουσιών στην καθημερινή τους ζωή, μέσω της ρύπανσης του ατμοσφαιρικού αέρα και των υδάτων, καθώς επίσης μέσω των καταναλωτικών προϊόντων και της διατροφής. Λόγω των ιδιοτήτων τους, ορισμένες επικίνδυνες χημικές ουσίες είναι ανθεκτικές στο περιβάλλον και βιοσυσσωρεύονται στην τροφική αλυσίδα. Αυτό σημαίνει ότι θα μεσολαβήσει σημαντικό χρονικό διάστημα έως ότου οι μειώσεις των εκπομπών μεταφραστούν σε περιορισμό της έκθεσης. Επιπλέον, λόγω του όγκου και του εύρους των χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται σήμερα, καθώς και λόγω της συνεχούς ανάπτυξης της χημικής παραγωγής, αναμένεται ότι η έκθεση του ανθρώπου και του περιβάλλοντος σε χημικές ουσίες θα εξακολουθήσει να αυξάνεται. Η κατάσταση αυτή εγείρει ανησυχίες σχετικά με τις επιπτώσεις που έχει στην υγεία η έκθεση σε μείγματα χημικών ουσιών καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του ανθρώπου, ιδίως στα ευάλωτα στάδια του ανθρώπινου βίου, όπως η πρώιμη παιδική ηλικία, η εγκυμοσύνη και η τρίτη ηλικία.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής συνιστούν επίσης άμεσες απειλές για την υγεία, για παράδειγμα με τα κύματα καύσωνα και τις μεταβολές στα πρότυπα εμφάνισης λοιμωδών νόσων και αλλεργιογόνων.

Γενικά, η ποιότητα των υδάτων κολύμβησης είναι υψηλή σε ολόκληρη την ΕΕ, καθώς παρουσιάζει συνεχή βελτίωση με την πάροδο του χρόνου χάρη στην υλοποίηση επενδύσεων στο αποχετευτικό σύστημα, τη βελτίωση της επεξεργασίας λυμάτων και τη μείωση της ρύπανσης από τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις.

Συγκεντρώνονται όλο και περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία από τα οποία προκύπτει ότι οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι δεν κατανέμονται ομοιογενώς στην κοινωνία, αντιθέτως επηρεάζουν δυσανάλογα τις κοινωνικά μειονεκτούσες και ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση ενός ατόμου επηρεάζει την έκθεσή του σε περιβαλλοντικούς παράγοντες καταπόνησης, δεδομένου ότι οι φτωχότεροι άνθρωποι είναι πιθανότερο να ζουν σε υποβαθμισμένα περιβάλλοντα. Τα κοινωνικά μειονεκτούντα άτομα ενδέχεται να είναι περισσότερο ευαίσθητα στις επιπτώσεις των περιβαλλοντικών παραγόντων καταπόνησης λόγω προβλημάτων υγείας που προϋπάρχουν, κακής διατροφικής κατάστασης και συγκεκριμένων συμπεριφορών, όπως το κάπνισμα ή η καθιστική ζωή. Ενδέχεται επίσης να αντιμετωπίζουν περιορισμούς όσον αφορά την προσαρμογή τους σε περιβαλλοντικούς κινδύνους και την αποφυγή των κινδύνων αυτών.

Πολιτικές

Αναγνωρίζοντας την άρρηκτη σύνδεση μεταξύ της κατάστασης του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής, ο τρίτος στόχος προτεραιότητας του έβδομου προγράμματος δράσης για το περιβάλλον (7ο ΠΔΠ) συνίσταται στην «προστασία των πολιτών της Ένωσης από περιβαλλοντικές πιέσεις και κινδύνους για την υγεία και την ευημερία» (ΕΕ, 2013). Η βαθιά εξάρτηση της ανθρώπινης κοινωνίας από τα οικοσυστήματα βρίσκεται στο επίκεντρο του οράματος του 7ου ΠΔΠ, σύμφωνα με το οποίο «το 2050, ζούμε καλά, εντός των οικολογικών ορίων του πλανήτη μας».

Σε επίπεδο ΕΕ έχει θεσπιστεί ευρύ φάσμα πολιτικών για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων του περιβάλλοντος στην υγεία. Ορισμένα παραδείγματα από τους κυριότερους τομείς περιβαλλοντικής πολιτικής είναι τα ακόλουθα:

• η δέσμη μέτρων πολιτικής «Καθαρός αέρας» για την Ευρώπη,
• η στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή,
• η οδηγία για τον περιβαλλοντικό θόρυβο και
• ο κανονισμός για την καταχώριση, την αξιολόγηση, την αδειοδότηση και τους περιορισμούς των χημικών προϊόντων (REACH).

Η Ευρωπαϊκή Διαδικασία στον τομέα του Περιβάλλοντος και της Υγείας, υπό την καθοδήγηση του περιφερειακού γραφείου του ΠΟΥ για την Ευρώπη, έχει ως στόχο τη σύνδεση των τομέων του περιβάλλοντος και της υγείας και την προώθηση κοινών λύσεων, ιδίως για την επίτευξη των σκοπών και των στόχων του θεματολογίου του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη όσον αφορά την υγεία που συνδέεται με το περιβάλλον. Στη διακήρυξη της Οστράβας του 2017, υπουργοί και εκπρόσωποι των χωρών του περιφερειακού γραφείου του ΠΟΥ για την Ευρώπη καθόρισαν μια διατομεακή και ολοκληρωμένη προσέγγιση όσον αφορά τη βελτίωση της περιβαλλοντικής υγείας.

Δραστηριότητες του ΕΟΠ σχετικά με το περιβάλλον και την υγεία

Ο ΕΟΠ συνεργάζεται με εταίρους σε εθνικό και διεθνές επίπεδο για την ανάπτυξη της βάσης γνώσεων σχετικά με τη διασύνδεση μεταξύ περιβάλλοντος, υγείας και ευημερίας. Στο πλαίσιο αυτό διεξάγονται εργασίες με σκοπό να διερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο το περιβάλλον συμβάλλει στην ευημερία του ανθρώπου, καθώς και εργασίες σχετικά με την έκθεση σε συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς παράγοντες καταπόνησης, μεταξύ των οποίων η ατμοσφαιρική ρύπανση, ο θόρυβος, οι χημικές ουσίες και η κλιματική αλλαγή, και τις επιπτώσεις που έχουν οι παράγοντες αυτοί στην υγεία. Εντέλει, τα αποτελέσματα σχετικά με την υγεία προκύπτουν από τον συνδυασμό της έκθεσης σε περιβαλλοντικούς παράγοντες καταπόνησης με την πάροδο του χρόνου, στοιχείο που υποδηλώνει ότι στις αξιολογήσεις περιβαλλοντικής υγείας θα πρέπει να υιοθετείται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση.

Επί του παρόντος, ο ΕΟΠ αναπτύσσει επίσης μια νέα σειρά εργασιών με σκοπό να διερευνηθούν οι τρόποι με τους οποίους οι κοινωνικοί και δημογραφικοί παράγοντες επηρεάζουν τη σχέση μεταξύ περιβάλλοντος και υγείας. Στο πλαίσιο αυτό εκτιμάται με ποιους τρόπους η κοινωνική κατάσταση και η ηλικία ενός ατόμου μπορούν να επηρεάσουν τόσο την έκθεσή του σε περιβαλλοντικούς παράγοντες καταπόνησης όσο και τις επακόλουθες επιπτώσεις για την υγεία.

Οι γνωστοί περιβαλλοντικοί παράγοντες καταπόνησης που επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία υπόκεινται σε ρυθμιστικό έλεγχο στην Ευρώπη, ενώ βρίσκονται παράλληλα σε εξέλιξη προσπάθειες για τη μείωση της έκθεσης. Ωστόσο, υπάρχουν επίσης αναδυόμενα ζητήματα για τα οποία δεν έχουν γίνει ακόμη επαρκώς κατανοητές οι περιβαλλοντικές οδοί και οι επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Σε αυτά περιλαμβάνονται ζητήματα όπως η μικροβιακή αντοχή ή οι μεταβολές στην έκθεση του ανθρώπου σε χημικές ουσίες που περιέχονται σε προϊόντα, κατά τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία και την αύξηση της ανακύκλωσης. Ο ΕΟΠ συνεργάζεται με διεθνή δίκτυα εμπειρογνωμόνων για τον προσδιορισμό αναδυόμενων περιβαλλοντικών κινδύνων, καθώς και με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τον ΠΟΥ και την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων.

Όσον αφορά τις θεματικές εργασίες, ο ΕΟΠ παρέχει ευρύ φάσμα αξιολογήσεων και δεικτών σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση, τον θόρυβο, τις χημικές ουσίες και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Ο ΕΟΠ είναι εταίρος στην πρωτοβουλία HBM4EU. Κύριος στόχος της πρωτοβουλίας αυτής είναι ο συντονισμός και η προώθηση της βιολογικής παρακολούθησης του ανθρώπου στην Ευρώπη. Η πρωτοβουλία HBM4EU θα παράσχει βελτιωμένα αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με την πραγματική έκθεση των πολιτών σε χημικές ουσίες και τις πιθανές επιπτώσεις στην υγεία, με σκοπό την υποστήριξη της διαδικασίας χάραξης πολιτικής.

Ο ΕΟΠ συμβάλλει επίσης στην πλατφόρμα ενημέρωσης για τα δεδομένα παρακολούθησης των χημικών ουσιών (IPCHEM) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στην οποία τεκμηριώνεται η παρουσία χημικών ουσιών και χημικών μειγμάτων σε σχέση με τον άνθρωπο και το περιβάλλον.