Odbudowa świata naturalnego

Pierwszy krok to ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna w Europie nadal się zmniejsza, alewostatnim czasie dokonano zmian pozytywnie wpływających na lasy, ptaki i ssaki, które czerpią korzyści z zastosowanych działań ochrony.

Obecnie działania ochronne obejmujące ponad 2 000 gatunków są ujęte w prawodawstwie unijnym, na przykład w dyrektywach ptasiej isiedliskowej. Sednem tych dyrektyw jest unijna sieć obszarów chronionych Natura 2000, największa tego rodzaju sieć na świecie. Obejmuje ona 18% obszaru lądowego i 8% terytorium morskiego UE.

Sieć Natura 2000 chroni jedne z najcenniejszych i najbardziej zagrożonych gatunków i siedlisk wEuropie. Obszary chronione obejmują miejsca rozrodu i odpoczynku rzadkich i zagrożonych gatunków, ale też niektóre rzadkie siedliska same są wyznaczane jako tereny chronione.

Celem nowej unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności jest zwiększenie obszaru chronionego do co najmniej 30% obszaru lądowego UE i 30% otaczających mórz do roku 2030. Działania ochronne będą się koncentrowały na lasach pierwotnych i starodrzewach oraz innych bogatych w węgiel ekosystemach, takich jak torfowiska i siedliska łąkowe.

© Mateusz Piesiak, REDISCOVER Nature /EEA,

Ponadto, mając na celu rozwój różnorodności biologicznej i odbudowę ekosystemów, strategia przewiduje posadzenie do roku 2030 co najmniej 3 miliardów drzew. Więcej lasów będzie również zarządzanych z uwzględnieniem praktyk przyjaznych dla bioróżnorodności.

Łączenie kropek

Częścią strategii ochrony bioróżnorodności jest rozwój transeuropejskiej sieci Natura przez powiększenie obszarów chronionych, tak by osiągnąć cel 30%. Wiele obszarów chronionych w ramach sieci Natura 2000 już jest połączonych przez krajobrazy naturalne lub półnaturalne, które zapewniają usługi ekosystemowe, takie jak zapylanie roślin, żyzność gleby, zapobieganie powodziom i możliwości rekreacji, i są kluczowe w kontekście przeciwdziałania zmianom klimatu oraz zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi. Sieć Emerald będąca siecią obszarów chronionych o szczególnym znaczeniu, której cele na terenie UE realizuje sieć Natura 2000, także wspiera te same starania. Razem obszary te tworzą sieć zielonej infrastruktury obejmującą całą Europę. Badania sugerują, że przyroda jest lepiej chroniona wewnątrz tej sieci, która obejmuje większy obszar zapewniający wymagane usługi i doznający mniej presji na ekosystemy.

Bariery, takie jak drogi, linie kolejowe, obszary zurbanizowane i grunty rolne, powodują jednak fragmentację krajobrazu, co ogranicza przemieszczenie się gatunków i powstrzymuje rozbudowę sieci. Tworzenie nowych połączeń między obszarami w ramach sieci pomaga w zapewnieniu lepszych warunków siedliskowych, zapobieganiu utracie bioróżnorodności i w pomnażaniu usług ekosystemowych.

Swobodny przepływ wód

Przeszkodą na drodze do osiągnięcia dobrego stanu europejskich ekosystemów wodnych są bariery architektoniczne. Na rzekach Europy jest ponad milion barier, w tym zapory, jazy i śluzy. W większości są małe i przestarzałe. W dużym stopniu przyczyniają się do złego stanu przyrody w naszych rzekach, ponieważ wiele gatunków do właściwego rozwoju wymaga swobodnego przepływu rzek, natomiast obecnie transport osadów w dół jest powstrzymywany, co powoduje zatory i modyfikuje siedliska.

Strategia na rzecz bioróżnorodności zakłada przywrócenie przynajmniej 25 000 km swobodnie płynących rzek do roku 2030 przez usunięcie barier, stworzenie przepławek dla ryb migrujących i przywrócenie transportu osadów. Na podstawie danych pozyskanych z 11 państw do października 2020 r. odnotowano usunięcie niemal 5 000 zapór. Ważnym elementem tych prac jest też odtwarzanie równin zalewowych i terenów podmokłych.

Zew natury

Podczas gdy powyższe rozwiązania wymagają intensywnie zarządzanych procesów odbudowy przyrody, o tyle tzw. przywracanie dzikości (ang. rewilding) jest nowszym, bardziej naturalnym podejściem. Poprzez identyfikację przestrzeni, w których wspierane są procesy naturalne, umożliwia się przyrodzie samoleczenie, dzięki czemu może ona ponownie zacząć się rządzić swoimi prawami. Inicjatywy takie jak Rewilding Europe mają na celu zwiększenie bioróżnorodności Europy właśnie w ten sposób.

Istnieje dziś osiem dużych obszarów, na których przyroda w ten sposób powraca do swojego stanu pierwotnego, zlokalizowanych w Bułgarii, Chorwacji, Niemczech, Polsce, Portugalii, Rumunii, Szwecji i we Włoszech. Są one miejscem różnych projektów przywracania dzikości, w tym projektów odtworzenia wolno żyjących populacji żubra w rumuńskich Karpatach Południowych oraz ochrony sępa płowego i kasztanowatego w Rodopach w Bułgarii.

Ku zmianie systemów stworzonych przez człowieka

Przeprowadzona przez EEA przełomowa ocena stanu środowiska naturalnego Europy wykazała, że — poza wdrażaniem działań ochronnych — musimy zasadniczo zmienić sposób produkcji i konsumpcji żywności oraz energii elektrycznej, podejście do rozwoju miast, w których żyjemy, i sposobów spędzania w nich czasu, a także to, w jaki sposób przemieszczamy się i transportujemy towary.

Podczas pandemii COVID-19 tereny zielone wmiastach są użytkowane częściej niż kiedykolwiek wcześniej. Ochrona takich przestrzeni jest coraz lepsza, ale tzw. szara infrastruktura nadal często dominuje, ponieważ liczba mieszkańców miast rośnie. Strategia ochrony bioróżnorodności wzywa obywateli do opracowywania planów zazieleniania miast, tworzenia i łączenia miejskich parków, ogrodów, łąk i gospodarstw rolnych, tworzenia pokrytych roślinnością dachów i ścian oraz sadzenia wzdłuż ulic drzew i żywopłotów, aby bioróżnorodność mogła powrócić. Plany powinny także uwzględniać eliminację pestycydów i na przykład tworzenie w miastach obszarów przyjaznych dla owadów zapylających.

Ponadto Komisja Europejska zaprezentowała plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń, odnoszący się do wód, powietrza i gleb. Cele obejmują 50-procentowe zmniejszenie utraty substancji biogennych przez ograniczenie odpływu azotu i fosforu z nawozów, przy jednoczesnej ochronie żyzności gleb. Dodatkowo strategia „Od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu zaopatrzenia w żywność również ograniczy stosowanie pestycydów.