Herstel van de natuurlijke wereld

Bescherming van de natuur is de eerste stap. De biodiversiteit in Europa blijft afnemen, maar er zijn onlangs positieve ontwikkelingen geweest voor bossen, zoogdieren en vogels, die profiteren van instandhoudingsmaatregelen.

Momenteel vallen de inspanningen voor de instandhouding van meer dan 2.000 soorten onder EU-wetgeving, zoals de vogelrichtlijn en de habitatrichtlijn. Centraal in deze richtlijnen staat het Natura 2000-netwerk van beschermde gebieden van de EU, het grootste in zijn soort ter wereld. Het maakt 18 % uit van het landoppervlak van de EU en 8 % van het mariene grondgebied van de EU.

Sommige van de meest waardevolle en bedreigde soorten en habitats in Europa worden beschermd door Natura 2000. Beschermde gebieden bevatten broed‑ en rustplaatsen voor zeldzame en bedreigde soorten, terwijl sommige zeldzame habitats op zichzelf als gebieden worden aangewezen.

Het doel van de nieuwe biodiversiteitsstrategie van de EU is om het beschermde gebied tegen 2030 uit te breiden tot ten minste 30 % van het grondgebied van de EU en 30 % van de omliggende zeeën. Primaire en oude bossen en andere koolstofrijke ecosystemen, zoals veengebieden en graslanden, zullen centraal staan bij de inspanningen nodig voor instandhouding.

© Mateusz Piesiak, REDISCOVER Nature /EEA,

Bovendien wordt in de strategie opgeroepen om tegen 2030 ten minste 3 miljard bomen te planten om de biodiversiteit en het herstel van ecosystemen te ondersteunen. Er zullen ook meer bossen worden beheerd om biodiversiteitsvriendelijke praktijken te bevorderen.

De punten met elkaar verbinden

De ontwikkeling van het trans-Europese natuurnetwerk door de uitbreiding van beschermde gebieden om het streefcijfer van 30 % te halen, maakt deel uit van de biodiversiteitsstrategie. Veel beschermde Natura 2000-gebieden zijn al verbonden door natuurlijke en semi-natuurlijke landschappen die ecosysteemdiensten leveren, zoals bestuiving, bodemvruchtbaarheid, overstromingsbeheersing en recreatie, en zijn van essentieel belang voor de beperking van de klimaatverandering en het risico op rampen. Het Emerald Network of Areas of Special Interest, waaraan de EU via Natura 2000 bijdraagt, ondersteunt dezelfde inspanningen. Samen vormen deze gebieden een netwerk van groene infrastructuur in heel Europa. Uit studies blijkt dat de natuur beter beschermd is binnen dit netwerk, dat een groter gebied omvat dat de vereiste diensten verleent en minder druk op het ecosysteem ondervindt.

Barrières zoals (spoor)wegen, stedelijke gebieden en landbouw fragmenteren echter het landschap, beperken de bewegingsvrijheid van soorten en belemmeren de ontwikkeling van het netwerk. Het verbeteren van de connectiviteit van het netwerk helpt ervoor te zorgen dat de habitatomstandigheden worden verbeterd, de achteruitgang van de biodiversiteit wordt voorkomen en de verlening van ecosysteemdiensten wordt gestimuleerd.

Vrijstromend water

Barrières vormen een belemmering voor de gezondheid van de Europese waterlichamen. Er zijn meer dan 1 miljoen barrières voor Europese rivieren, waaronder dammen, stuwmeren en sluizen. De meeste zijn klein en verouderd. Zij dragen in grote mate bij tot de slechte natuursituatie in onze rivieren, aangezien voor veel soorten rivieren vrij moeten stromen om te floreren en momenteel de beweging stroomafwaarts van sedimenten wordt voorkomen, wat leidt tot blokkades en veranderingen in habitats.

De biodiversiteitsstrategie is erop gericht tegen 2030 ten minste 25.000 km vrij stromende rivieren te herstellen door barrières weg te nemen, omleidingen voor vissen aan te leggen en de sedimentstroom te herstellen. In oktober 2020 waren in Europa bijna 5.000 damverwijderingen geregistreerd, op basis van gegevens uit 11 landen. Het herstel van uiterwaarden en waterrijke gebieden is ook een belangrijk onderdeel van deze werkzaamheden.

Lokroep van de wildernis

Waar bovengenoemde oplossingen intensief beheerde processen vereisen om de natuur te herstellen, is herwildering een nieuwere, meer natuurlijke aanpak. Door gebieden vast te stellen waar natuurlijke processen worden aangemoedigd, kan de natuur genezen zodat zij opnieuw zelfstandig kan worden. Initiatieven als Rewilding Europe worden ingezet om de biodiversiteit in Europa op deze manier te vergroten.

Momenteel zijn er acht grote herwilderingsgebieden in Bulgarije, Kroatië, Duitsland, Italië, Polen, Portugal, Roemenië en Zweden. In deze gebieden vinden verschillende herwilderingsprojecten plaats, waaronder de herintroductie van Europese bizonpopulaties in de zuidelijke Karpaten van Roemenië en de bescherming van de zwarte en vale gieren in het Rhodopegebergte in Bulgarije.

Veranderingen in door de mens gemaakte systemen

Uit de historische beoordeling door het EEA van de toestand van het milieu in Europa is gebleken dat we, naast instandhoudingsmaatregelen, ook fundamenteel moeten veranderen hoe we voedsel en energie produceren en consumeren, hoe we de steden waarin we leven ontwikkelen en ervaren en hoe we mensen en goederen verplaatsen.

Landbouwactiviteiten en andere grondbeheerspraktijken oefenen de grootste druk uit op de natuur, waarbij het opgeven van grasland bijzonder grote gevolgen heeft voor bestuivers, akker- en weidevogels en seminatuurlijke habitats. Door de biologische landbouw met een kwart te vergroten, het pesticidengebruik tegen 2030 met de helft terug te dringen en een deel van de landbouwgrond terug te brengen naar landschappen met een grote diversiteit, zullen we bijdragen tot het herstel van de biodiversiteit.

Tijdens de COVID-19-pandemie is meer dan ooit gebruik gemaakt van stedelijke groene ruimten. De bescherming van dergelijke ruimten neemt toe, maar grijze infrastructuur domineert nog steeds vaak naarmate de stedelijke bevolking groeit. De biodiversiteitsstrategie roept de burgers op om stedelijke vergroeningsplannen te ontwikkelen en stedelijke parken, tuinen, weiden en landbouwbedrijven te creëren en te verbinden, alsook groene daken en muren te installeren, en bomen en heggen langs straten te zetten, zodat de biodiversiteit kan terugkeren. De plannen moeten er ook op gericht zijn pesticiden uit te bannen en bijvoorbeeld bestuivervriendelijke gebieden in steden tot stand te brengen.

Tot slot heeft de Europese Commissie een actieplan voor het tot nul beperken van de verontreiniging van lucht, water en bodem gepresenteerd. De doelstellingen omvatten een vermindering van het nutriëntenverlies met 50 % door de afvloeiing van stikstof en fosfor uit meststoffen te verminderen en tegelijkertijd de vruchtbaarheid van de bodem te beschermen. Bovendien zal de “van boer tot bord”-strategie38 voor een eerlijk, gezond en milieuvriendelijk voedselsysteem ook het gebruik van pesticiden verminderen.