Najwyższy czas na zmiany w sektorze transportu

Zaledwie kilka pokoleń temu wielu ludzi pozostawało w lokalnej społeczności przez całe życie. Niekoniecznie wyprowadzali się wiele kilometrów od miejsca urodzenia, a większość potrzebnych rzeczy – żywności, odzieży, materiałów budowlanych – pochodziła z najbliższego otoczenia.

We współczesnych społeczeństwach systemy produkcji i konsumpcji zależą od transportu. Ludzie oczekują, że będą mogli przemieszczać się w celach zawodowych i edukacyjnych. Odwiedzają rodziny w innych miastach i podróżują do innych krajów na wakacje. Obecnie jednak ceny energii, zależność od importu paliw kopalnych oraz obawy związane z kryzysem klimatycznym i kryzysem różnorodności biologicznej stanowią więcej niż wystarczający powód do ponownego przemyślenia naszego systemu mobilności.

Rosnące emisje gazów cieplarnianych z transportu

UE wyznaczyła ambitny cel ograniczenia emisji gazów cieplarnianych pochodzących z transportu o 90% do 2050 r. w porównaniu z rokiem 1990. Niemniej dotąd postępy w osiąganiu tego celu okazały się trudne. Dane EEA pokazują, że transport jest jedynym głównym sektorem gospodarki w UE, w którym emisje gazów cieplarnianych wzrosły w ciągu ostatnich 30 lat.

Transport stał się ogólnie bardziej wydajny. Większość samochodów osobowych, ciężarowych, statków i samolotów emituje mniej dwutlenku węgla na kilometr niż kiedyś. Ich silniki są bardziej paliwooszczędne i częściowo zasilane biopaliwami. Korzyści te nie nadążają jednak za rosnącym natężeniem ruchu transportowego. Przejeżdżamy więcej kilometrów, przewozimy więcej towarów i korzystamy z większej liczby lotów w celach służbowych i wakacyjnych. Jest to główna przyczyna wzrostu całkowitych emisji z transportu w Europie.

Obecnie transport odpowiada za około jedną czwartą całkowitych emisji gazów cieplarnianych w UE. Z tych emisji prawie trzy czwarte pochodzi z transportu drogowego, a ponad połowa emisji z transportu drogowego pochodzi z samochodów. Lotnictwo cywilne odpowiada za około 13% emisji gazów cieplarnianych w sektorze transportu w UE, ale emisje te szybko rosną i już od 1990 r. wzrosły ponad dwukrotnie.

Zgodnie z analizą EEA przewiduje się, że emisje z transportu w Europie zmniejszą się dzięki istniejącym środkom z zakresu polityki, ale nie wystarczą, aby dostosować emisje do nadrzędnego unijnego celu neutralności klimatycznej do 2050 r.

Infografika: Emisje gazów cieplarnianych z transportu w UE

Źródło: Sprawozdanie EEA na temat transportu i środowiska z 2021 r.

Transport wywiera znaczną presję na przyrodę

Emisje gazów cieplarnianych nie są jedynym problemem zrównoważonego rozwoju związanym z transportem. Zanieczyszczenie powietrza i hałas szkodzą zdrowiu ludzi i przyrodzie. Rosnące natężenie transportu wymaga natomiast rozbudowanej infrastruktury – dróg, parkingów, portów, kanałów, portów lotniczych.

Rozwój obszarów miejskich i sieci transportowych dzieli siedliska przyrodnicze na mniejsze części. Zmniejsza to odporność ekosystemu i utrudnia przemieszczanie się dzikiej fauny. Na przykład zwierzęta mogą zostać potrącone przez samochody lub nie mogą znaleźć pożywienia, wody lub partnera. Według wskaźnika EEA fragmentacja krajobrazu dotyka obecnie nawet słabo zaludnione części Europy.

Transport morski przyczynia się do wywierania skumulowanej presji na morza regionalne Europy. Ostatnie wspólne sprawozdanie EEA sporządzone z Europejską Agencją Bezpieczeństwa Morskiego jest pierwszą istotną oceną zrównoważonego rozwoju sektora. W sprawozdaniu wskazano żeglugę jako główny czynnik przyczyniający się do wprowadzenia gatunków obcych, hałasu podmorskiego oraz emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza.

Potrzebne są liczne środki

Oczekuje się, że wprowadzenie nowych i bardziej wydajnych technologii odegra kluczową rolę w dekarbonizacji transportu pasażerskiego i towarowego. Obejmuje to zwiększenie udziału pojazdów elektrycznych w połączeniu z ciągłym przechodzeniem na odnawialne źródła energii w produkcji energii elektrycznej i paliw.

Problemów związanych ze zrównoważonym rozwojem w europejskim sektorze transportu nie można jednak rozwiązać wyłącznie za pomocą bardziej energooszczędnych pojazdów. Z niedawnej oceny EEA wynika, że w transporcie drogowym potrzebne są pełniejsze ładunki i wyższe wskaźniki wykorzystania, na przykład poprzez wspólne użytkowanie pojazdów. Należy również ograniczyć wzrost popytu na transport, a także przejść na bardziej ekologiczne rodzaje transportu, takie jak: ruch pieszy, jazda na rowerze, autobusy, pociągi i żegluga śródlądowa. Co istotne, cena transportu powinna w pełni odzwierciedlać jego koszty dla środowiska, klimatu i zdrowia ludzi.

Miasta mogą szczególnie wiele zyskać, inwestując w lepsze opcje transportu publicznego, rowerowego i pieszego. Środki te mogą przyspieszyć przemieszczanie się wokół centrów miast, poprawić jakość lokalnego powietrza i ograniczyć emisje gazów cieplarnianych.

Mniejsza liczba samochodów może również oznaczać, że niektóre części dróg lub parkingów można przekształcić w tereny zielone, z których ludzie mogą korzystać i które złagodzą najdotkliwsze skutki fal upałów i ulewnych deszczów. Wszystko to przyczynia się do poprawy zdrowia i dobrostanu ludzi, a nawet może wspierać różnorodność biologiczną na obszarach miejskich. Ponadto lepsze planowanie urbanistyczne może zmniejszyć zapotrzebowanie na transport.

©Laszlo Ligeti, My City /EEA

W ramach kompleksowej strategii na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności Europa zamierza podwoić ruch kolei dużych prędkości. Mogłoby to w istotny sposób przyczynić się do ograniczenia emisji i innych negatywnych skutków europejskiego transportu. W niedawnej ocenie EEA stwierdzono, że podróże koleją, w porównaniu z lotami, są zdecydowanie najbardziej przyjaznym dla środowiska środkiem transportu między wieloma miastami europejskimi. Prowadzenie samochodu zasilanego benzyną lub olejem napędowym, zwłaszcza w przypadku podróży w pojedynkę, może natomiast być jeszcze bardziej szkodliwe niż loty.

W odniesieniu do nowych samochodów osobowych i dostawczych w pakiecie „Gotowi na 55” proponuje się bardziej rygorystyczne limity emisji, zaś począwszy od 2035 r. rejestrowane będą tylko pojazdy bezemisyjne, a infrastruktura paliw alternatywnych zostanie usprawniona. Pakiet obejmuje również inicjatywy ReFuelEU Aviation i FuelEU Maritime, których celem jest ograniczenie emisji z samolotów i statków, a także rozszerzenie unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji na transport morski i drogowy.

Infografika: Jakie są koszty emisji związane z poszczególnymi rodzajami transportu?

Źródło: Sprawozdanie EEA na temat transportu i środowiska z 2020 r.
Uwaga: stopień wykorzystania: samolot 80%; KDP 66%; InterCity 36%. Szare słupki odzwierciedlają niepewność dotyczącą innych niż CO2 kosztów klimatycznych lotnictwa na podstawie danych Cox i Althaus (2019). Cox, B. i Althaus, H.-J., 2019, „How to include non-CO2 climate change contributions of air travel at ETH Zurich”, badanie na Platformie Mobilności Politechniki Federalnej w Zurychu, INFRAS, Berno, Szwajcaria.

W kierunku bardziej zrównoważonej mobilności

System mobilności jest jednym z podstawowych systemów społecznych, które determinują nasz obecny styl życia. Jest to jednak również system, który aktualnie zależy od paliw kopalnych i szkodzi naszemu zdrowiu, środowisku i klimatowi.

Kryzys związany z COVID-19 nauczył wielu ludzi nowych sposobów wykonywania pracy, a nawet spędzania wakacji bliżej domu. Ze społecznego punktu widzenia nadal potrzebujemy kontaktów twarzą w twarz, ale wiele osób zastanowi się, czy warto odbyć podróż do innego miasta lub kraju, aby wziąć udział w krótkim spotkaniu.

Zmniejszenie ruchu w miastach podczas pandemii COVID-19 również przyniosło wyraźne korzyści pod względem lokalnej jakości powietrza. Spadł poziom hałasu i pojawiło się wiele opartych na obserwacjach relacji o innych zachowaniach zwierząt dzikich, gdy te nie są niepokojone przez działalność człowieka.

Obecnie wysokie ceny energii skłaniają ludzi do przyjrzenia się swoim nawykom w zakresie mobilności. Mniej pilne podróże mogą poczekać. Wyraźniejsze są zachęty do wspólnego użytkowania samochodów osobowych, chodzenia pieszo, jazdy na rowerze, korzystania z transportu publicznego i bardziej oszczędnych pojazdów. Dekarbonizacja europejskiego systemu mobilności wymaga inwestycji w długoterminową zrównoważoność, która w pełni uwzględnia negatywne skutki transportu i zmiany naszych nawyków.