Zrównoważone miasta – przekształcanie krajobrazów miejskich w Europie

Tallin, stolica Estonii, został niedawno nominowany do tytułu Zielonej Stolicy Europy 2023 i dołączył do grona wielu innych europejskich miast, takich jak Sztokholm, Hamburg, Kopenhaga, Grenoble, Lublana, Lizbona i Lahti. Nagrodę Europejski Zielony Liść 2022, przyznawaną miastom o populacji od 20 000 do 100 000 mieszkańców, otrzymały Valongo w Portugalii i Winterswijk w Holandii. Miałem przyjemność uczestniczyć w obradach jury. Możliwość obserwowania działań, jakie europejskie miasta podejmują w kierunku zrównoważonego rozwoju, przygotowując się jednocześnie na przyszłe wyzwania, była dla mnie niezwykle inspirująca i wzbogacająca. Droga do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju w obszarach miejskich nie jest jednak łatwa.

W miastach mieszka trzy czwarte Europejczyków. Miasta są złożonymi systemami, które łączą społeczności i środowisko w żywym, stale zmieniającym się kontekście. Stanowią one ośrodki społeczne, kulturalne i gospodarcze, wkomponowane w struktury otaczających je regionów. Niezależnie od tych wspólnych cech każde miasto i miejscowość w Europie ma swój niepowtarzalny charakter. Odznaczają się one szczególnymi uwarunkowaniami wynikającymi z historii, ukształtowania geograficznego, specyfiki zamieszkującej je ludności oraz z systemów społeczno‑politycznych. W związku z tym wyzwania, przed którymi stoją miasta, znacząco się różnią.

Niektóre z tych ośrodków borykają się z problemem starzenia się ludności lub zmniejszania się liczby mieszkańców, podczas gdy inne rozwijają się. Pogorszenie się sytuacji w jednym z sektorów gospodarki, takich jak przemysł ciężki, turystyka lub rybołówstwo, może mieć poważny wpływ na gospodarkę niektórych miast, inne z kolei mogą stanowić swoisty magnes dla innowacji gospodarczych, przyciągający młode talenty z całej UE. Podobnie wpływ na środowisko może się znacznie różnić.

Nasze narzędzia, takie jak europejski wskaźnik jakości powietrza i europejska przeglądarka jakości powietrza w miastach, wskazują, że nie wszyscy oddychamy tym samym powietrzem, co wiąże się z różnymi przyczynami i konsekwencjami. Z innych ocen i wskaźników wynika, że zmiana klimatu w zróżnicowany sposób będzie oddziaływać na poszczególne regiony i miasta. Miejscowości położone na wybrzeżu, zwłaszcza nad północno‑zachodnim Atlantykiem, staną w obliczu większego zagrożenia sztormami, zaś te usytuowane na południu mogą być narażone na niedobory wody lub pożary lasów. Wyniki naszych badań pokazują również, że niektóre społeczności i grupy, zwłaszcza osoby starsze, w danym mieście są bardziej podatne na zagrożenia, ponieważ może na nie oddziaływać wiele czynników środowiskowych, takich jak zanieczyszczenie powietrza czy hałas.

Jednocześnie, bez względu na swoje szczególne uwarunkowania i wyzwania, wszystkie miasta muszą podjąć działania, aby przygotować się na skutki zmiany klimatu. Każde z nich powinno przyczynić się do osiągnięcia celów neutralności klimatycznej, gospodarki o obiegu zamkniętym i bioróżnorodności, zapewniając jednocześnie czystsze i zdrowsze środowisko oraz oferując swoim mieszkańcom lepsze możliwości społeczne i gospodarcze.

Większość europejskich miast jest zamieszkana od wieków, a ich ulice, dzielnice i budynki są świadectwem tego dziedzictwa historycznego. Obecna infrastruktura decyduje w pewnym stopniu o tym, jak szybko możemy zastąpić lub zmodernizować istniejące budynki lub stworzyć nowe możliwości transportu. Osiągnięcie modelu zrównoważonego w tym kontekście wymaga starannego rozważenia.

Choć efekt końcowy może być ten sam, to jednak droga do niego wymaga uwzględnienia specyficznych uwarunkowań i wyzwań każdego miasta. Europejska Agencja Środowiska podjęła współpracę z zainteresowanymi stronami, aby opracować wspólne ramy koncepcyjne, które stanowią podstawę naszego najnowszego raportu i briefingu, jak również naszych przyszłych ocen dotyczących tej kwestii. Ramy te mają pomóc władzom miejskim i decydentom w planowaniu transformacji gospodarczej i społecznej w stronę modelu zrównoważonego, uwzględniając sześć odmiennych aspektów zrównoważonego rozwoju miast: miasto o obiegu zamkniętym, stabilne miasto, miasto o niskiej emisji dwutlenku węgla, zielone miasto, miasto sprzyjające włączeniu społecznemu oraz zdrowe miasto.

Istnieje wiele działań, które miasta mogą podjąć w ramach transformacji w stronę modelu zrównoważonego, począwszy od zakładania zielonych i niebieskich obszarów w ich centrum, poprzez integrację transportu publicznego z systemami aktywnej mobilności, takimi jak ruch rowerowy i pieszy, aż po opracowanie bardziej efektywnych systemów recyklingu. Szersze zastosowanie osiągnięć technologicznych, takich jak pojazdy z napędem elektrycznym lub praca zdalna, może przyspieszyć ten proces. Zielone Stolice Europy pokazują również, że długoterminowa i spójna wizja wspierana przez odpowiednie struktury zarządzania, wiedzę i dostępne dane może naprawdę przyczynić się do przekształcenia miasta w ciągu kilkudziesięciu lat.