Βιώσιμες πόλεις: Μετασχηματίζοντας τα αστικά τοπία της Ευρώπης

Το Ταλίν, η πρωτεύουσα της Εσθονίας, ανακηρύχθηκε πρόσφατα νικητής του Βραβείου Πράσινης Πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2023 και συγκαταλέγεται πλέον μεταξύ μιας πλειάδας άλλων ευρωπαϊκών πόλεων στις οποίες απονεμήθηκε το ίδιο βραβείο, μεταξύ των οποίων η Στοκχόλμη, το Αμβούργο, η Κοπεγχάγη, η Γκρενόμπλ, η Λιουμπλιάνα, η Λισαβόνα και το Λάχτι. Το βραβείο «Πράσινο Φύλλο 2022» —το οποίο απονέμεται σε πόλεις με πληθυσμό μεταξύ 20.000 και 100.000 κατοίκων— απονεμήθηκε στις πόλεις Valongo της Πορτογαλίας και Winterswijk της Ολλανδίας. Είχα το προνόμιο να συμμετάσχω στις εργασίες της κριτικής επιτροπής. Οι δράσεις των ευρωπαϊκών πόλεων με στόχο την επίτευξη της βιωσιμότητας και την προετοιμασία τους για τις προκλήσεις του μέλλοντος υπήρξαν για μένα πηγή έμπνευσης και εμπλουτισμού των γνώσεών μου. Ωστόσο, η πορεία προς την αστική βιωσιμότητα δεν είναι εύκολη.

Οι πόλεις φιλοξενούν περίπου τρεις στους τέσσερις Ευρωπαίους. Είναι πολύπλοκα συστήματα, στις οποίες οι κάτοικοι και το περιβάλλον συνυπάρχουν σε διαρκώς εξελισσόμενες συνθήκες. Οι πόλεις αποτελούν κοινωνικά, πολιτισμικά και οικονομικά κέντρα ενταγμένες στην ευρύτερη περιοχή που τις περιβάλλει. Παρά τα κοινά σημεία μεταξύ τους, κάθε μεγάλη και μικρή πόλη της Ευρώπης είναι ξεχωριστή. Έχουν μοναδικά χαρακτηριστικά που έχουν αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια της ιστορίας τους και διαμορφώνονται από τη γεωγραφική τους θέση, τους κατοίκους τους και τα κοινωνικοπολιτικά τους συστήματα. Κατά συνέπεια, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι πόλεις ποικίλλουν σημαντικά.

Ορισμένες πόλεις αντιμετωπίζουν γήρανση ή συρρίκνωση του πληθυσμού τους, ενώ άλλες αναπτύσσονται συνεχώς. Η παρακμή ενός οικονομικού τομέα, όπως η βαριά βιομηχανία, ο τουρισμός ή η αλιεία, μπορεί να επηρεάσει σοβαρά την οικονομία ορισμένων πόλεων, ενώ ορισμένες πόλεις μπορούν να λειτουργήσουν ως μαγνήτες οικονομικής καινοτομίας, προσελκύοντας νέα ταλέντα από ολόκληρη την ΕΕ. Ομοίως, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενδέχεται να διαφέρουν σημαντικά.

Τα εργαλεία μας, όπως είναι ο ευρωπαϊκός δείκτης ποιότητας του αέρα και το εικονοσκόπιο για την ποιότητα του αέρα των ευρωπαϊκών πόλεων (European City Air Quality viewer), δείχνουν ότι δεν αναπνέουμε όλοι τον ίδιο αέρα,  γεγονός που έχει διαφορετικές αιτίες και συνέπειες. Άλλες εκτιμήσεις και δείκτες δείχνουν ότι διαφορετικές περιφέρειες και πόλεις θα επηρεαστούν διαφορετικά από την κλιματική αλλαγή. Οι παράκτιες πόλεις, ιδίως στον βορειοδυτικό Ατλαντικό, θα αντιμετωπίσουν μεγαλύτερους κινδύνους καταιγίδας, ενώ άλλες, στη νότια Ευρώπη, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν λειψυδρίες και δασικές πυρκαγιές. Οι μελέτες μας επίσης δείχνουν ότι ορισμένες κοινότητες και ομάδες, ιδίως οι ηλικιωμένοι, εντός μιας δεδομένης πόλης είναι πιο ευάλωτες, καθώς ενδέχεται να πληγούν από πολλαπλούς περιβαλλοντικούς κινδύνους, όπως είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση ή η ηχορύπανση.

Ταυτόχρονα, παρά τα μοναδικά χαρακτηριστικά τους και τις ιδιαίτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν, όλες οι πόλεις πρέπει να λάβουν μέτρα για να προετοιμαστούν για τις κλιματικές επιπτώσεις. Όλες οι πόλεις θα πρέπει να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων της κλιματικής ουδετερότητας, της κυκλικής οικονομίας και της βιοποικιλότητας, διασφαλίζοντας ένα καθαρότερο και υγιεινότερο περιβάλλον και παρέχοντας καλύτερες κοινωνικές και οικονομικές ευκαιρίες στους κατοίκους τους.

Οι περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις κατοικούνται επί αιώνες και οι δρόμοι, οι γειτονιές και τα κτήριά τους αντικατοπτρίζουν αυτή την κληρονομιά. Η υφιστάμενη υποδομή καθορίζει εν μέρει πόσο γρήγορα μπορούμε να αντικαταστήσουμε το κτηριακό δυναμικό ή να ανασκευάσουμε τα υπάρχοντα κτήρια ή να δημιουργήσουμε νέες επιλογές μεταφοράς. Η επίτευξη της βιωσιμότητας στις περιπτώσεις αυτές απαιτεί προσεκτικές εκτιμήσεις.

Ο τελικός στόχος μπορεί να είναι ο ίδιος αλλά η πορεία προς τη βιωσιμότητα πρέπει αναμφίβολα να ανταποκρίνεται στο σύνολο των μοναδικών χαρακτηριστικών κάθε πόλης, καθώς και στις προκλήσεις. Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, φέραμε σε επαφή τα ενδιαφερόμενα μέρη για να αναπτύξουμε ένα κοινό εννοιολογικό πλαίσιο, το οποίο αποτελεί τη βάση της πρόσφατης έκθεσης και της ενημέρωσής μας, καθώς και των επικείμενων αξιολογήσεών μας σχετικά με το θέμα αυτό. Το πλαίσιο επιδιώκει να συνδράμει τις αρχές και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής των πόλεων στον σχεδιασμό της μετάβασής τους προς τη βιωσιμότητα, εξετάζοντας την αστική βιωσιμότητα υπό έξι διαφορετικά πρίσματα: την κυκλική πόλη, την ανθεκτική πόλη, την πόλη με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, την πράσινη πόλη, την πόλη χωρίς αποκλεισμούς και την υγιή πόλη.

Από τη δημιουργία πράσινων και γαλάζιων περιοχών εντός του κέντρου της πόλης έως την ενσωμάτωση δημόσιων μεταφορών με συστήματα ενεργού κινητικότητας, όπως το ποδήλατο και το περπάτημα, ή την ανάπτυξη αποτελεσματικότερων συστημάτων ανακύκλωσης, υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι πόλεις για τη μετάβασή τους προς την αστική βιωσιμότητα. Η ευρύτερη υιοθέτηση τεχνολογικών εξελίξεων, όπως τα ηλεκτρικά οχήματα ή η τηλεργασία, μπορεί να επιταχύνει αυτή τη διαδικασία. Από τις Πράσινες Πρωτεύουσες της Ευρώπης προκύπτει επίσης σαφώς το συμπέρασμα ότι ένα μακρόπνοο και συνεκτικό όραμα που υποστηρίζεται από σχετικές δομές διακυβέρνησης, καθώς και από τις απαιτούμενες γνώσεις και δεδομένα, μπορεί πράγματι να μετασχηματίσει μια πόλη σε μερικές δεκαετίες.