Wiedza i działania dotyczące złożoności zmiany klimatu

Z naukowego punktu widzenia zmiana klimatu zasadniczo ma związek z ilością gazów cieplarnianych – głównie dwutlenku węgla – uwalnianych do atmosfery i z niej eliminowanych. Od czasu rewolucji przemysłowej działalność gospodarcza powoduje uwalnianie coraz większych ilości gazów cieplarnianych, znacznie przekraczających ilości, które mogą być wychwytywane przez cykl węglowy w przyrodzie. Prowadzi to do zwiększenia stężenia węgla w atmosferze, a to z kolei wywołuje efekt cieplarniany, przy zachowaniu większego udziału energii słonecznej pobieranej na Ziemi.

Systemy obserwacji Ziemi monitorują stężenia węgla i śledzą tendencje długoterminowe. Wnioski są oczywiste – pomimo zmian sezonowych liczba „części na milion” (ppm) dwutlenku węgla w atmosferze przekroczyła w 2016 r. wartość progową 400 ppm i nadal wzrasta. W związku z tym wiedza naukowa wskazuje na to, że aby złagodzić skutki zmiany klimatu, musimy znacznie ograniczyć ilość emitowanych gazów cieplarnianych oraz, w miarę możliwości, zwiększyć ich wychwytywanie.

Przyglądając się uważnie działalności gospodarczej, w wyniku której następuje emisja gazów cieplarnianych, można stwierdzić, że sprawa jest dość skomplikowana. W istocie możemy dokładnie wskazać podstawowe rodzaje działalności odpowiedzialne za większość emisji. Poprzez spalanie paliw kopalnych i zmianę sposobu użytkowania gruntów (np. wyrąb lasów w celu hodowli bydła) następuje emisja węgla, który został wychwycony i pozostawał poza cyklem węglowym przez setki lub miliony lat. W ciągu ostatnich dwustu lat paliwa kopalne, takie jak węgiel, ropa naftowa i gaz ziemny, dostarczały energii potrzebnej dla naszych domów i gospodarki – przemysłu, rolnictwa, transportu itp. Nasze społeczeństwa potrzebują energii, ale czy potrzebę tę można zaspokoić przy zastosowaniu źródeł odnawialnych zamiast paliw kopalnych?

Inny poziom złożoności związany jest z globalnym charakterem zmian klimatycznych. Uwolniony dwutlenek węgla w atmosferze staje się problemem globalnym, niezależnie od emitującego go kraju czy sektora przemysłu. Jeśli jednak chodzi o ograniczanie emisji, opieramy się niemal wyłącznie na strukturach zarządzania politycznego. Globalne wysiłki polegają na zobowiązaniach państw do ograniczenia i zmniejszenia emisji. W tym celu konieczna jest znajomość źródła emisji.

W Europie ilość gazów cieplarnianych uwalnianych co roku przez poszczególne kluczowe sektory gospodarki i ich podkategorie są ściśle monitorowane. Na podstawie danych przekazywanych przez państwa członkowskie UE Europejska Agencja Środowiska analizuje tendencje i prognozy służące do oceny postępów w realizacji celów wyznaczonych dla UE jako całości i dla każdego państwa członkowskiego. Ocena wpływu na klimat i podatności na zagrożenia pokazuje również, w jaki sposób zmiany klimatu wpływają już na różne regiony w całej Europie i czego mogą one oczekiwać w przyszłości w zależoności od różnych scenariuszy emisji.

Aby wspierać działania w zakresie łagodzenia zmian klimatu, państwa członkowskie UE uzgodniły szereg strategii politycznych w dziedzinie klimatu i energii, a także określiły wyraźne cele na lata 2020 i 2030. Z naszych ocen wynika, że Unia Europejska jest na dobrej drodze do osiągnięcia swoich celów na 2020 r., jednak konieczne jest zwiększenie wysiłków na rzecz realizacji bardziej ambitnych celów na 2030 r. Państwa, regiony i miasta oraz inne podmioty dzielą się również informacjami na temat sposobu dostosowania się do zmian klimatu.

Wiedza ta ma zasadnicze znaczenie. Opracowanie i wdrożenie skutecznych środków wymaga jednak bardziej systemowego zrozumienia. Czy na przykład sektor transportu, który w 2016 r. odpowiadał za ponad 20% emisji gazów cieplarnianych w UE, może zmniejszyć swoje uzależnienie od benzyny i oleju napędowego i przestawić się na czystą energię elektryczną? Czy Europa może wytwarzać dodatkową energię, nie zwiększając presji na środowisko? W jaki sposób urbanistyka może sprostać potrzebom w zakresie energii i mobilności oraz ograniczyć szkody związane z katastrofami spowodowanymi zmianami klimatu przy jednoczesnej poprawie jakości powietrza w miastach?

Pytania te wymagają systemowej wiedzy na temat powiązań między tendencjami społecznymi, środowiskowymi i gospodarczymi. Przyszłe działania w ramach polityki mogą również wymagać uwzględnienia określonych potrzeb regionów i miast. Na przykład, w jaki sposób miasta mogą zwiększyć efektywność energetyczną istniejących budynków – nawet tych wybudowanych pod koniec XVIII wieku?

Naszym celem, w Europejskiej Agencji Środowiska jest dostarczanie decydentom i społeczeństwu odpowiedniej i dostępnej wiedzy, aby pomóc im działać na podstawie aktualnych, właściwych i solidnych informacji. Oznacza to, że nasza wiedza musi się poszerzać i pogłębiać, a także stale ewoluować, aby wyjaśniać systemowy i złożony charakter wyzwań, przed jakimi stoimy. Co do zmiany klimatu, pracujemy nad stworzeniem w przyszłości platformy wiedzy, aby wspierać realizację celów UE w zakresie energii i klimatu do 2030 r. poprzez lepsze połączenie obecnej wiedzy, nie tylko w zakresie klimatu i energii, ale również innych istotnych dziedzin, takich jak rolnictwo, transport i jakość powietrza.

Powodzenie tych działań będzie ostatecznie zależeć w takim samym stopniu od świadomych decyzji politycznych, jak i od działań o charakterze globalnym mających na celu położenie kresu naszej zależności od paliw kopalnych. Porozumienie paryskie jest kamieniem milowym na drodze do wzmocnienia globalnego zaangażowania na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu, zbliżenia rządów, przedsiębiorstw i społeczeństwa obywatelskiego. Obecnie porozumienie nadal będzie wdrażane przez wszystkie państwa, które go podpisały. W tym kontekście zbliżająca się konferencja w sprawie klimatu (COP24) w Katowicach, w Polsce, powinna podjąć dalsze wysiłki w celu przyjęcia zbioru zasad i przepisów.

Hans Bruyninckx

Dyrektor wykonawczy EEA

Publikacja wydana we wrześniu 2018 r. dla biuletynu EEA nr 03/2018