Interview: Hoe kunnen we zorgen voor een sociaal rechtvaardige transitie?

Wat is de missie van Eurofound?

De Europese Stichting voor verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden (Eurofound) is een tripartiet agentschap van de EU, dat als opdracht heeft kennis te verspreiden voor de ontwikkeling van een beter sociaal, werkgelegenheidsgebonden en arbeidsgerelateerd beleid. We zijn tripartiet in de zin dat we vertegenwoordigers van werknemers, werkgevers en overheden bijeenbrengen.

Eurofound is opgericht in 1975 om bij te dragen aan de planning en de opzet van betere levens- en arbeidsomstandigheden in Europa. Onze nieuwe oprichtingsverordening trad in 2019 in werking.

Waar werkt u zelf aan bij Eurofound?

Ik werk al sinds 2009 bij Eurofound. Ik ben er verantwoordelijk voor het formuleren, coördineren en beheren van studies, onderzoeken en publicaties op Europese schaal, en voor het bevorderen van de verspreiding van bevindingen via deelname aan debatten, conferenties, seminars en workshops over de thematische gebieden van arbeidsomstandigheden en arbeidsverhoudingen.

Ik ben onder meer verantwoordelijk voor verscheidene activiteiten die verband houden met het Europees Waarnemingscentrum voor het arbeidsbestaan van Eurofound en voor de langlopende Europese enquête naar de arbeidsomstandigheden.

Tot mijn belangrijkste onderzoeksdomeinen behoren arbeidsomstandigheden en arbeidskwaliteit, werktijden en het evenwicht tussen werk en privéleven, de gezondheid en het welzijn van werknemers, gendergelijkheid, en de werkplek. Recent heb ik mijn interessegebieden verbreed naar de sociaal-economische effecten van de transitie naar een koolstofneutrale economie, met inbegrip van de gevolgen van klimaatverandering en klimaatbeleid voor de arbeidskwaliteit en duurzaam werk.

Op wat voor manier ondersteunen de werkzaamheden van Eurofound een sociaal rechtvaardige transitie?

Naar mijn overtuiging zit het in het DNA van Eurofound om de beleidsmakers en besluitvormers die een sociaal rechtvaardige transitie voor iedereen vormgeven en implementeren, te ondersteunen.

Eurofound levert informatie, advies en expertise op het gebied van arbeidsomstandigheden en duurzaam werk, arbeidsverhoudingen, veranderingen op de arbeidsmarkt, kwaliteit van leven en openbare diensten. Dit alles is beschikbaar voor de EU-instellingen, de regeringen van de lidstaten en de sociale partners op EU- en nationaal niveau om hen te helpen om vorm te geven aan effectief en sociaal en werkgelegenheidsbeleid dat inspeelt op de aanwezige behoeften.

Daarnaast is Eurofound dankzij haar tripartiete karakter – met een raad van bestuur die bestaat uit vertegenwoordigers van regeringen, werknemers en werkgevers (de sociale partners) van alle EU-lidstaten – beter in staat om de sociale dialoog in de hele EU te faciliteren en bevorderen op basis van vergelijkende informatie, onderzoek en analyse. Eurofound zal doorgaan met onderzoek ter ondersteuning van een beter begrip van wat een rechtvaardige transitie is, wat de voornaamste factoren zijn die eraan bijdragen en wat men kan doen om een dergelijke transitie te bereiken.

Wat zijn op dit moment de grootste uitdagingen voor het bereiken van een rechtvaardige transitie?

Het idee van een rechtvaardige transitie vloeit voort uit het feit dat de veranderingen die nodig zijn om de algemene doelen op het gebied van klimaatverandering te bereiken, niet voor iedereen in onze samenlevingen dezelfde gevolgen zal hebben. Een rechtvaardige transitie naar een koolstofneutrale economie houdt in dat de toekomst en bestaansmiddelen van werknemers, hun gezinnen en hun gemeenschappen veiliggesteld zullen worden. Het gaat erom dat we willen waarborgen dat “niemand wordt achtergelaten” tijdens deze transitie. Dat is op zichzelf al een grote opgave, maar het bereiken van een rechtvaardige transitie stelt ons nog voor vele andere uitdagingen.

Kunt u enkele concrete voorbeelden noemen?

Onderzoek van Eurofound heeft aangetoond dat er diverse maatregelen zijn, zoals koolstofheffingen, die waarschijnlijk positieve effecten hebben als het gaat om het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen, maar die ook ongewenste verdelingseffecten hebben. Dit komt doordat de maatregelen in de regel huishoudens met lage inkomens het hardst treffen, waardoor nieuwe sociale ongelijkheden ontstaan of bestaande sociale ongelijkheden worden verergerd en “antistoffen” tegen het vereiste beleid worden gegenereerd.

De uitdaging schuilt in het vinden van beleidspakketten die een win-winsituatie creëren op het gebied van sociaal welzijn en de beperking van de gevolgen van klimaatverandering, en die dus rekening houden met onwenselijke sociale effecten. Beleid dus dat zowel sociale ongelijkheden als de uitstoot van broeikasgassen vermindert. Dit kan bijvoorbeeld door te investeren in duurzaam en betaalbaarder openbaar vervoer en in actieve mobiliteit, en door minder bevoorrechten te ondersteunen door het verbeteren van de energie-efficiëntie van hun huizen.

Een hiermee samenhangende uitdaging is te zorgen voor wat een “overheidsbrede” aanpak wordt genoemd, waarbij de verschillende departementen en ministeries informatie uitwisselen over de implementatie en effecten van klimaatbeleid, en vanuit verschillende invalshoeken zoeken naar complementariteit tussen beleidslijnen. Uit ons onderzoek is gebleken dat de relevante regeringsdepartementen in kwestie niet altijd betrokken worden bij de ontwikkeling van nationale klimaatplannen, wat kan leiden tot de eerder genoemde ongewenste effecten. Een goede afstemming tussen de verschillende departementen en het op één lijn brengen van hun verschillende invalshoeken kunnen helpen om dit te compenseren.

Waar ziet u de grootste kansen?

Als het gaat om een rechtvaardige transitie zie ik in de bestaande structuren en systemen voor een sociale dialoog een van de grootste kansen voor landen, regio’s en sectoren om direct vanaf het begin tot de juiste oplossingen voor de noodzakelijke transitie te komen.

Het is bewezen dat een goed functionerende sociale dialoog – bestaande uit onderhandelingen, raadplegingen, gemeenschappelijke acties, discussies en informatie-uitwisseling tussen werkgevers en werknemers, of hun vertegenwoordigende organisaties – essentieel is bij het vorm geven van economische ontwikkeling en sociale cohesie. Er zijn op internationaal, nationaal, regionaal en ondernemingsniveau al heel wat voorbeelden van initiatieven die gericht zijn op het versoepelen van de transitie.

Maar de deelname van werknemers en werkgevers is wellicht niet voldoende om sociaal rechtvaardige transities te waarborgen. Zoals we hebben gezien in ons recente onderzoek, is het noodzakelijk dat ook lokale en regionale gemeenschappen, regionale werkgroepen en comités, betrokken non-gouvernementele organisaties, de academische wereld enz. worden betrokken. Wanneer we het concept van en de ervaring met sociale dialoog – die van oudsher is gekoppeld aan onderhandelingen tussen en acties van werknemers en werkgevers – uitbreiden naar het gebied van duurzaamheid, komen we tot een situatie waarin de uitdagingen van een rechtvaardige transitie uitvoerig worden besproken rond een tafel waaraan al degenen die echt de gevolgen ondervinden van de transitie, of hun vertegenwoordigers, een plaats hebben en hun stem kunnen laten horen.

Een belangrijk obstakel om dit te bereiken is dat de sociale dialoog, en de ervaring hiermee, niet in de hele EU even ver gevorderd zijn. Maar misschien is de existentiële dreiging waar we nu voor staan, een goede gelegenheid om te leren van degenen die ervaring hebben met sociale dialoog en om de werkingssfeer ervan uit te breiden om de meest efficiënte en rechtvaardige oplossingen voor de transitie te vinden.

Welke doelen heeft Eurofound als instelling zich gesteld met betrekking tot duurzaamheid?

Mijn standpunt is dat Eurofound, als EU-agentschap, een tweeledige verbintenis heeft met betrekking tot duurzaamheid. Enerzijds levert Eurofound via haar werk een bijdrage in de vorm van geavanceerd onderzoek en actuele kennis, waarbij we steeds vaker overwegingen meenemen die over de duurzaamheid van onze economische systemen, arbeidsmarkten en samenlevingen in het algemeen.

Een goed voorbeeld daarvan is het werk dat we hebben verricht omtrent het idee van duurzaam werk – dat bestaat in het bereiken van levens- en arbeidsomstandigheden die mensen helpen aan het werk te gaan en blijven gedurende een langere loopbaan. Duurzaam werk is een streven dat sterk samenhangt met de drie traditionele pijlers van duurzaamheid – milieu, economie en sociale aspecten.

Anderzijds draagt Eurofound als organisatie ook bij aan duurzaamheid door middel van interne activiteiten en initiatieven die een aanzienlijke impact hebben op het milieu en omliggende gemeenschappen. Een goed voorbeeld hiervan is het milieubeleid van Eurofound, dat wordt ontwikkeld en uitgevoerd onder de paraplu van het milieubeheer- en milieuauditsysteem van de EU (EMAS).

Met dat beleid uiten wij duidelijk de betrokkenheid van Eurofound bij milieubeheer en -verbetering, en bij duurzame ontwikkeling. Dit wordt in de praktijk gebracht door middel van milieubeheer en -audits. Hiervoor betrekken wij onze medewerkers bij het vaststellen en doorvoeren van verbeteringen en publiceren we regelmatig milieugerelateerde prestatiecijfers op basis van een standaardset van indicatoren.

Jorge Cabrita

Onderzoeksmanager bij Eurofound