Ατμοσφαιρική ρύπανση: η γνώση είναι απαραίτητη για την αντιμετώπισή της

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος εργάζεται σε ένα ευρύ φάσμα περιβαλλοντικών θεμάτων. Όταν πρόκειται για θέματα που σχετίζονται με τον αέρα, τι κάνει στην πραγματικότητα ο ΕΟΠ;

Εν συντομία, θα εξετάσουμε την ποιότητα του εξωτερικού αέρα, από πού προέρχονται οι ατμοσφαιρικοί ρύποι, σε ποια επίπεδα είμαστε εκτεθειμένοι και πώς επηρεάζουν εμάς και το περιβάλλον. Με πιο τεχνικούς όρους, αναλύουμε τα δεδομένα για τα επίπεδα συγκέντρωσης στον ατμοσφαιρικό αέρα και τα δεδομένα για τις εκπομπές ―τις ποσότητες που απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα. Εκτιμούμε επίσης την έκθεση του πληθυσμού σε διάφορους ρύπους.

Υπάρχουν χιλιάδες σταθμοί παρακολούθησης της ποιότητας του αέρα σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι οποίοι ανιχνεύουν τα επίπεδα συγκέντρωσης των διάφορων ρύπων. Οι περισσότεροι από τους σταθμούς υποβάλλουν στοιχεία στην AirBase, την ευρωπαϊκή βάση δεδομένων της ποιότητας του αέρα, η οποία τηρείται από τον ΕΟΠ. Η AirBase περιέχει πληροφορίες παρακολούθησης και δεδομένα για 38 συμμετέχουσες χώρες και έχει πληροφορίες για πάνω από 100 ατμοσφαιρικούς ρύπους. Ένδεκα από αυτούς ρυθμίζονται από τη νομοθεσία της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα.

Μόλις οι χώρες διαθέσουν τα δεδομένα, ελέγχουμε κατά πόσον τα δεδομένα είναι εναρμονισμένα και σύμφωνα με τις διατάξεις που προβλέπει η νομοθεσία της ΕΕ. Τα δεδομένα εξετάζονται επίσης περαιτέρω σε διάφορες δραστηριότητες διασφάλισης ποιότητας και ελέγχου ποιότητας, οι οποίες συνεπάγονται στενή συνεργασία με τις χώρες που παρέχουν τα δεδομένα. Στη συνέχεια παράγουμε επισκοπήσεις και αξιολογήσεις, όπως η έκθεση για την ποιότητα του αέρα, την οποία θα δημοσιεύσουμε στα μέσα Οκτωβρίου.

Τι λένε τα τελευταία δεδομένα για την ποιότητα του αέρα στην Ευρώπη;

Υπάρχει ένα θετικό και ένα αρνητικό μήνυμα. Τα θετικά νέα είναι ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες η κατάσταση έχει βελτιωθεί σημαντικά από την άποψη της έκθεσης σε πολλούς ρύπους. Για παράδειγμα, έχει μειωθεί σημαντικά ο αριθμός των ατόμων που εκτίθενται σε διοξείδιο του θείου, μονοξείδιο του άνθρακα, μόλυβδο και βενζόλιο. Σε επίπεδο ΕΕ, κάτω από το 2 % των κατοίκων των αστικών κέντρων εκτίθενται σε υπερβάσεις των προτύπων ποιότητας του αέρα που έχουν καθοριστεί από τη νομοθεσία της ΕΕ γι’ αυτούς τους ρύπους.

Η άλλη πλευρά της ιστορίας είναι ότι αυτοί οι ρύποι, όπου επιτύχαμε τις πιο σημαντικές μειώσεις, δεν είναι εκείνοι που προκαλούν τις περισσότερες βλάβες στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Ειδικά τα αιωρούμενα σωματίδια και το όζον σε επίπεδο εδάφους, τα οποία έχουν υψηλό σχετικό κίνδυνο για βλάβες στην υγεία και πρόωρους θανάτους, συνεχίζουν να υπάρχουν στον ατμοσφαιρικό αέρα σε υψηλά επίπεδα. Έως και το ένα τρίτο του αστικού πληθυσμού στην ΕΕ εξακολουθεί να εκτίθεται σε επίπεδα πάνω από τις οριακές τιμές ή τις τιμές στόχους που έχουν τεθεί από την ΕΕ.

Συνολικά παρατηρείται μια αργή μείωση των συγκεντρώσεων των πιο επιβλαβών ρύπων, γεγονός που σημαίνει μια μικρή βελτίωση της ποιότητας του αέρα σε σχέση με αυτούς τους ρύπους. Ωστόσο, έχουμε επίσης παρατηρήσει ότι σε ορισμένα μέρη οι συγκεντρώσεις αυτών των ρύπων αυξήθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία. Αυτό είναι οπωσδήποτε λόγος ανησυχίας.

Από πού προέρχονται αυτοί οι ρύποι;

Η καύση καυσίμων είναι μια σημαντική πηγή. Υπάρχουν πολλοί τομείς όπου καίμε καύσιμα, για παράδειγμα για τις μεταφορές, την παραγωγή ενέργειας, τη βιομηχανία και τη θέρμανση των σπιτιών μας. Η γεωργία είναι άλλη μία σημαντική πηγή.

Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι μπορούν να απελευθερωθούν απευθείας στην ατμόσφαιρα (πρωτογενείς εκπομπές) ή μπορούν να δημιουργηθούν ως αποτέλεσμα της χημικής αλληλεπίδρασης που περιλαμβάνει πρόδρομες ουσίες.

Εδώ τα αποτελέσματα είναι ανάμικτα. Για παράδειγμα, οι εκπομπές πρωτογενών αιωρούμενων σωματιδίων στην ΕΕ μειώθηκαν κατά 14% στην τελευταία δεκαετία. Από τις πρόδρομες ουσίες των αιωρούμενων σωματιδίων, μερικές έχουν μειωθεί σημαντικά, όπως το διοξείδιο του θείου, το οποίο μειώθηκε κατά το ήμισυ. Για άλλες πρόδρομες ουσίες, οι μειώσεις των εκπομπών ήταν περιορισμένες. Για παράδειγμα, οι εκπομπές αμμωνίας, οι οποίες προέρχονται κυρίως από τη γεωργία, μειώθηκαν μόνο κατά 7%.

Πρέπει επίσης να έχουμε υπόψη ότι οι μειώσεις των εκπομπών δεν έχουν ως αποτέλεσμα αυτομάτως παρόμοιες μειώσεις των συγκεντρώσεων. Έχουμε να κάνουμε με πολύπλοκους δεσμούς μεταξύ των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων και της ποιότητας του αέρα. Αυτοί περιλαμβάνουν τα ύψη των εκπομπών, τους χημικούς μετασχηματισμούς, τις αντιδράσεις στο ηλιακό φως, την πρόσθετη συμβολή της φύσης και του ημισφαιρίου, καθώς και τις επιπτώσεις των καιρικών συνθηκών και της τοπογραφίας. Οι σημαντικές μειώσεις των εκπομπών είναι υποχρεωτικές για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα.

Πώς βοηθά το έργο σας στην πραγματικότητα στη βελτίωση της ποιότητας του αέρα στην Ευρώπη;

Μοιραζόμαστε αυτές τις γνώσεις με το ευρύ κοινό και τους φορείς χάραξης πολιτικής, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Παρέχουμε γεγονότα και πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση και τις τάσεις στην ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, τις εκπομπές ρύπων και τα ποσοστά έκθεσης. Αυτή η γνώση χρησιμοποιείται στη συνέχεια για τη βελτίωση των πολιτικών που σχετίζονται με τον αέρα, οι οποίες στοχεύουν τελικά στην προστασία του κοινού και του περιβάλλοντος από τα υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Είναι αδύνατον να διαμορφωθούν αποτελεσματικές πολιτικές, χωρίς την παρακολούθηση και την κατανόηση της τρέχουσας κατάστασης και των αιτίων της.

Εξετάζουμε επίσης πώς εφαρμόζεται σε τοπικό επίπεδο η νομοθεσία για την ποιότητα του αέρα. Μόλις ολοκληρώσαμε ένα έργο σε μια σειρά από πόλεις σε όλη την Ευρώπη. Το έργο μάς βοήθησε να προσδιορίσουμε τα μέτρα που έχουν θεωρηθεί επιτυχημένα από τις πόλεις, όπως η διασφάλιση της συμμόρφωσης με τα νέα πρότυπα χαμηλής περιεκτικότητας σε θείο για τα καύσιμα της ναυτιλίας στους λιμενικούς χώρους· απαγόρευση της διάθεσης στην αγορά, της πώλησης και της διανομής του ασφαλτούχου άνθρακα· μετατροπή καυσίμων στην οικιακή θέρμανση και δημιουργία τηλεθέρμανσης. Αυτό το έργο έδειξε ότι υπάρχει ασφαλώς μια τεράστια ποσότητα γνώσης και πείρας από την οποία μπορούμε να διδαχθούμε και να τη μοιραστούμε περαιτέρω.

Valentin Foltescu

Συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στο τεύχος αριθ. 2013/1 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ