Μηδενική ρύπανση: Οι στόχοι του 2030 είναι εφικτοί αλλά απαιτούνται πιο αποφασιστικές δράσεις

Σημειώθηκε πρόοδος προς την επίτευξη των στόχων για το 2030, αλλά τα επίπεδα ρύπανσης εξακολουθούν να είναι υπερβολικά υψηλά

Η πρόοδος προς την επίτευξη των έξι στόχων «μηδενικής ρύπανσης» είναι ανομοιογενής. Η ρύπανση από τα φυτοφάρμακα, τα αντιμικροβιακά και τα θαλάσσια απορρίμματα έχει μειωθεί. Δεν έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος όσον αφορά την ηχορύπανση, τη ρύπανση από τα θρεπτικά στοιχεία και τα απόβλητα. Από την άλλη πλευρά, τα συνολικά υψηλά ποσοστά συμμόρφωσης με τα πρότυπα της ΕΕ για τη ρύπανση του πόσιμου νερού και των υδάτων κολύμβησης (> 99 % και > 93 % αντίστοιχα) είναι ενθαρρυντικά. Για το 2030, μπορούμε να επιτύχουμε τους περισσότερους από τους στόχους εάν καταβάλλουμε πρόσθετες προσπάθειες.

Ωστόσο, τα σημερινά επίπεδα ρύπανσης εξακολουθούν να είναι υπερβολικά υψηλά: πάνω από το 10% των πρόωρων θανάτων κάθε χρόνο στην ΕΕ εξακολουθούν να σχετίζονται με την περιβαλλοντική ρύπανση. Αυτό οφείλεται κυρίως στην ατμοσφαιρική ρύπανση, αλλά και στην ηχορύπανση και την έκθεση σε χημικές ουσίες, που πιθανώς να υποτιμώνται. Η ρύπανση βλάπτει επίσης τη βιοποικιλότητα. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών, με επίπεδα πρόωρων θανάτων περίπου 5-6% στον Βορρά και 12-14% στη Νότια και Ανατολική Ευρώπη.

Η Επιτροπή έχει πλέον υλοποιήσει ή έχει σημειώσει πρόοδο στην επίτευξη και των 33 δράσεων που εξαγγέλθηκαν στο σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση του 2021. Για να είναι αυτές οι δράσεις αποτελεσματικές, η έκθεση της Επιτροπής ζητεί την ταχεία συμφωνία και έγκριση των νομοθετικών προτάσεων, καθώς και την καλύτερη εφαρμογή των υφιστάμενων προτάσεων σε τοπικό, εθνικό και διασυνοριακό επίπεδο. Ειδικότερα, διαπιστώνεται ότι, εάν η ΕΕ εφαρμόσει όλα τα σχετικά μέτρα που προτείνει η Επιτροπή, ο αριθμός των πρόωρων θανάτων λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης θα μειωθεί έως και κατά 66% το 2030 σε σύγκριση με το 2005, με τα οφέλη των μέτρων για καθαρό αέρα να υπερτερούν του κόστους και να συμβάλλουν σε συνολική αύξηση του ΑΕΠ. Η έκθεση καταδεικνύει επίσης τη σημασία της προώθησης παγκόσμιων πρωτοβουλιών και της στήριξης των τρίτων χωρών στις προσπάθειές τους για τη μείωση της ρύπανσης.

Ο κ. Frans Timmermans, εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Επιτροπής για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, δήλωσε:

«Για μια ακόμη φορά, τα στοιχεία που παρουσιάζονται σήμερα μας δείχνουν ότι τα οφέλη των δράσεων για καθαρό αέρα, νερό και έδαφος είναι πολύ μεγαλύτερα από τις επενδύσεις. Αυτό ακριβώς επιθυμούν οι πολίτες, καθώς πάνω από το 80 % ανησυχεί για τα προβλήματα υγείας και περιβάλλοντος που προκαλούνται από τη ρύπανση».

Ο επίτροπος Περιβάλλοντος, Ωκεανών και Αλιείας Virginijus Sinkevičius ανέφερε τα εξής:

«Σήμερα παρουσιάζουμε αδιάσειστα στοιχεία σχετικά με τα αποτελέσματα της φιλόδοξης δράσης για τη μείωση της ρύπανσης. Οι εκθέσεις δείχνουν ότι ο φιλόδοξος στόχος της ΕΕ για μηδενική ρύπανση είναι ρεαλιστικός και εφικτός, αλλά μόνον εάν επιταχύνουμε την έγκριση των νομοθετικών προτάσεων σχετικά με τη ρύπανση και ενισχύσουμε την εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας της ΕΕ για τη ρύπανση. Ελπίζω επίσης ότι οι σημερινές εκθέσεις θα βοηθήσουν τους παγκόσμιους εταίρους μας να συμφωνήσουν σε εξίσου φιλόδοξους στόχους στο πλαίσιο των επικείμενων διαπραγματεύσεων της Διάσκεψης των Συμβαλλομένων Μερών (COP15) για τη βιοποικιλότητα».

Ο εκτελεστικός διευθυντής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος Hans Bruyninckx πρόσθεσε:

Σύμφωνα με την πρώτη έκθεση παρακολούθησης του ΕΟΠ για μηδενική ρύπανση, η Ευρώπη έχει σημειώσει πρόοδο στη μείωση και την πρόληψη της ρύπανσης σε βασικούς τομείς, όπως ο αέρας, τα ύδατα κολύμβησης και το πόσιμο νερό, και χρησιμοποιεί λιγότερο επικίνδυνα φυτοφάρμακα. Ωστόσο, για να υλοποιήσουμε το όραμά μας για το 2050, χρειαζόμαστε πρόοδο στη μείωση της περίσσειας θρεπτικών στοιχείων στο περιβάλλον και των επιπτώσεων του θορύβου και των χημικών ουσιών στην υγεία, καθώς και στον έγκαιρο εντοπισμό των ζητημάτων που ανακύπτουν.

Ετερόκλητη εικόνα, σύμφωνα με την αξιολόγηση του πλαισίου παρακολούθησης από τον ΕΟΠ

• Έχει επιτευχθεί ικανοποιητική πρόοδος για τη μείωση των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία, καθώς οι πρόωροι θάνατοι έχουν μειωθεί κατά 45% από το 2005. Εάν αυτή η τάση συνεχιστεί, η ΕΕ θα βρίσκεται σε καλό δρόμο για την επίτευξη του στόχου της μείωσης κατά 55%.
• Οι εκτάσεις που πλήττονται από την ατμοσφαιρική ρύπανση έχουν μειωθεί κατά 12 % από το 2005. Εάν αυτή η τάση συνεχιστεί, η ΕΕ δεν θα επιτύχει τον στόχο της μείωσης κατά 25 %.
• Ελάχιστη πρόοδος έχει σημειωθεί στη μείωση των απωλειών θρεπτικών ουσιών σε σύγκριση με τις τιμές αναφοράς της περιόδου 2012-2015. Με βάση την περιορισμένη πρόοδο που έχει σημειωθεί μέχρι σήμερα, η ΕΕ δεν ακολουθεί τη σωστή πορεία για την επίτευξη του στόχου της μείωσης κατά 50 %.
• Η χρήση και ο κίνδυνος των φυτοφαρμάκων έχουν μειωθεί κατά 14 % από την περίοδο αναφοράς 2015-2017 ενώ η χρήση πιο επικίνδυνων φυτοφαρμάκων έχει μειωθεί κατά 26 %. Με βάση αυτήν την πρόσφατη τάση, η ΕΕ αναμένεται να εκπληρώσει τον στόχο για τη μείωση της χρήσης και του κινδύνου των φυτοφαρμάκων καθώς και της χρήσης των πιο επικίνδυνων φυτοφαρμάκων, κατά 50 %.
• Οι πωλήσεις κτηνιατρικών αντιμικροβιακών έχουν μειωθεί κατά 18 % από το 2018. Εάν αυτή η τάση συνεχιστεί, η ΕΕ θα βρίσκεται σε καλό δρόμο για την επίτευξη της μείωσης κατά 50 %.
• Ο αριθμός των ατόμων που επλήγησαν από τον θόρυβο των μεταφορών δεν μειώθηκε σημαντικά μεταξύ 2012 και 2017. Δεδομένου ότι τα επίπεδα θορύβου δεν μειώθηκαν σημαντικά έκτοτε, η ΕΕ είναι απίθανο να επιτύχει τον στόχο της μείωσης κατά 30 % του ποσοστού ατόμων που διαταράσσονται από τον θόρυβο από τις μεταφορές .
• Από την προσωρινή ανάλυση προκύπτει ότι η ποσότητα πλαστικών απορριμμάτων στη θάλασσα έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια. Παρότι αυτό είναι ενθαρρυντικό, απαιτούνται συνεκτικά και ολοκληρωμένα δεδομένα σε επίπεδο ΕΕ για την αξιολόγηση της προόδου προς την επίτευξη των στόχων της μείωσης των πλαστικών απορριμμάτων στη θάλασσα κατά 50 % και της μείωσης των εκλύσεων μικροπλαστικών στο περιβάλλον κατά 30 %.
• Η συνολική παραγωγή αποβλήτων αυξήθηκε με αργούς ρυθμούς μεταξύ του 2010 και του 2018, σημειώνοντας απότομη πτώση το 2020 η οποία σχετίζεται με την πανδημία. Η παραγωγή υπολειμματικών αστικών αποβλήτων (αποβλήτων που δεν ανακυκλώνονται ή επαναχρησιμοποιούνται) παραμένει σταθερή από το 2016. Εάν οι εν λόγω ροές αποβλήτων δεν μειωθούν σημαντικά κατά τα προσεχή έτη, η ΕΕ δεν θα επιτύχει τους στόχους, ήτοι να μειωθεί σημαντικά η συνολική παραγωγή αποβλήτων και τα υπολειμματικά αστικά απόβλητα κατά 50 %.

Ιστορικό πλαίσιο

Η σημερινή έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υποστηρίζεται από διεξοδική ανάλυση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος για το σκέλος της παρακολούθησης και περιλαμβάνει τη συμβολή του Κοινού Κέντρου Ερευνών για το σκέλος των προοπτικών. Η διαδικτυακή αξιολόγηση σχετικά με την παρακολούθηση της μηδενικής ρύπανσης, η οποία εκπονήθηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, παρέχει μια οριζόντια αξιολόγηση της ρύπανσης που επικεντρώνεται γύρω από τα θέματα της παραγωγής και της κατανάλωσης, της υγείας και των οικοσυστημάτων.

Η ρύπανση είναι η μεγαλύτερη περιβαλλοντική αιτία πολλών ψυχικών και σωματικών ασθενειών και πρόωρων θανάτων, ιδίως μεταξύ των παιδιών, των ατόμων με ορισμένες παθήσεις και των ηλικιωμένων. Η ρύπανση αποτελεί επίσης μία από τις πέντε κύριες απειλές για τη βιοποικιλότητα.

Στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για μηδενική ρύπανση, η Επιτροπή δρομολόγησε εννέα εμβληματικές πρωτοβουλίες και 33 ειδικές δράσεις για την πρόληψη και τη μείωση της ρύπανσης, και πιο πρόσφατα, τη δέσμη μέτρων μηδενικής ρύπανσης για καθαρότερο αέρα και ύδατα.

Όλες οι εκθέσεις θα συζητηθούν κατά την προσεχή διάσκεψη των ενδιαφερόμενων μερών για μηδενική ρύπανση στις 14 Δεκεμβρίου 2022.

Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση προοπτικών χρησιμεύει ως βάση για τις μελλοντικές αξιολογήσεις της προόδου που θα πραγματοποιήσει ο ΕΟΠ, η επόμενη εκ των οποίων έχει προγραμματιστεί για το 2024, προκειμένου να στηρίξει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη στην επίτευξη των στόχων. Θα συμβάλλει επίσης στη χάραξη των μελλοντικών πολιτικών για τη στήριξη του φιλόδοξου στόχου της μηδενικής ρύπανσης — τη μείωση της ρύπανσης στον βαθμό που δεν συνιστά πλέον κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον έως το 2050.

For information

• The European Commission's Zero Pollution Monitoring and Outlook Report
• Third Clean Air Outlook Report and underpinning study
• EEA Zero pollution monitoring assessment
• JRC Zero pollution outlook 2022 and news
• RTD report ‘Horizon projects supporting the zero pollution action plan'.
• Zero Pollution Action Plan website
• Zero Pollution package of 26 October 2022 (IP 22 6278)
• Zero Pollution Stakeholder Conference including registration
• Eurobarometer: “Attitudes of Europeans towards Air Quality”