Redactioneel – Europa voorbereiden op een veranderend klimaat

Deze zomer was wereldwijd de heetste zomer ooit gemeten en de op vier na heetste voor Europa. Bosbranden in de EU hebben dit jaar tot nu toe meer dan 468 000 hectare verwoest, vaak op toeristische locaties in het Zuiden en met ernstige gevolgen voor de lokale economie. Na lange perioden van intense warmte en droogte werden hele gemeenschappen en hun bestaansmiddelen binnen enkele uren zwaar getroffen op Rhodos en Corfu.

Ook natuurgebieden werden getroffen. Meer dan 40 % van het in dit jaar verbrande areaal bestond uit Natura 2000-gebieden, waardoor habitats en soorten die van deze ecosystemen afhankelijk zijn werden getroffen. De hittegolven vielen samen met zware stortregens en plotselinge overstromingen in Bulgarije, Griekenland, Slovenië en Turkije, met verlies van mensenlevens en aanzienlijke economische schade tot gevolg. In de afgelopen 42 jaar bedroegen de economische schade veroorzaakt door extreme weers- en klimaatomstandigheden in totaal ten minste 560 miljard euro, waarbij de jaarlijkse verliezen in 2021 en 2022 meer dan 50 miljard euro beliepen. Ook voor 2023 kunnen we verliezen in dezelfde orde van grootte verwachten.

Jaar in, jaar uit staan we versteld van de toenemende ernst van deze gebeurtenissen en zijn we geschokt door de omvang van de verliezen die ze veroorzaken. Maar echt verrassend zijn deze extreme weersomstandigheden inmiddels niet meer. Helaas beleven we een klimaatscenario waar wetenschappers ons al tientallen jaren voor hebben gewaarschuwd.

Een nieuwe realiteit: heter, droger, natter...

Aan het begin van de zomer hebben we de website  Extreem zomerweer in een veranderend klimaat: is Europa voorbereid? gelanceerd die aandacht besteedt aan de belangrijkste weersextremen in de zomer die de Europese bevolking, de economie en de natuur in toenemende mate hebben getroffen. Gebruikers kunnen interactieve kaarten en grafieken bekijken voor informatie over hittegolven, overstromingen, droogte, bosbranden en klimaatgevoelige ziekten zoals dengue. Naast een overzicht over de gevolgen van de gebeurtenissen in het verleden biedt de website vooruitzichten op basis van de nieuwste wetenschappelijke inzichten.

De boodschap is duidelijk: de zomers zullen naar verwachting meer, ergere en langere hittegolven, frequentere en extremere overstromingen, ernstigere droogtes en bosbranden en een toenemende verspreiding van klimaatgevoelige ziekten met zich meebrengen. Zoals de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen deze week in haar State of the EU-toespraak over de Europese Green Deal zei: “Dit is de realiteit van een planeet op het kookpunt”.

Europa neemt al maatregelen om zich aan te passen aan de klimaatverandering, maar onze analyse vestigt de aandacht op gebieden waar dringend aanvullende actie moet worden ondernomen. Om de impact van de klimaatverandering op de samenleving en de economie tot een minimum te kunnen beperken moeten we een heleboel uitdagingen aanpakken. Hoe kunnen we de meest kwetsbaren, zoals ouderen, beter beschermen tegen ernstige hittegolven? Hoe kunnen we onze steden voorbereiden op overstromingen, hittegolven en droogte?

We weten dat ook aanpassingen in de landbouw nodig zijn. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de landbouw voedsel en een stabiel inkomen voor de boeren blijft opleveren en tegelijkertijd bijdraagt aan de duurzaamheidsdoelstellingen van Europa? Hoe kan de samenleving zich op de nieuwe realiteit voorbereiden?

Maatschappelijke paraatheid

De gevolgen van klimaatverandering en de mate waarin de samenleving erop voorbereid is, verschillen aanzienlijk in Europa. De maatregelen die gemeenschappen moeten nemen, moeten zijn afgestemd op de lokale uitdagingen waarmee zij worden geconfronteerd en de middelen waarover zij beschikken. Kennis zal een cruciale rol spelen om Europa te helpen zich voor te bereiden. Het Europese platform voor aanpassing aan klimaatverandering Climate-ADAPT biedt meer dan 100 casestudy’s en voorbeelden van mogelijke aanpassingsopties, naast tools voor aanpassingsplanning.

Het EEA ondersteunt aanpassingsbeleid en de uitvoering daarvan in Europa door middel van een reeks indicatoren en beoordelingen, waaronder de Europese klimaatrisicobeoordeling die we begin volgend jaar zullen publiceren. Daarin worden de huidige en toekomstige gevolgen en risico’s van klimaatverandering voor het milieu, de economie en de samenleving in Europa beoordeeld.

Aanpassingsmaatregelen moeten hand in hand gaan met een drastische en snelle vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Deze inspanningen moeten worden aangevuld met even ambitieuze maatregelen om vervuiling, biodiversiteitsverlies en niet-duurzaam gebruik van hulpbronnen aan te pakken. Bovendien moeten deze maatregelen op rechtvaardige en eerlijke wijze worden ingevoerd, zodat de meest achtergestelden in onze samenleving niet achterblijven.

De Europese Green Deal biedt een uitvoerig en samenhangend beleidskader voor actie op al deze fronten. De uitvoering van de Green Deal is van cruciaal belang voor het vergroten van de algehele maatschappelijke veerkracht van Europa. Wij bij het EEA zijn, samen met ons netwerk Eionet, vastbesloten de gegevens en kennis te verstrekken die nodig zijn om de uitvoering van de Europese Green Deal te ondersteunen.