Strategia „zero zanieczyszczeń”: cele na rok 2030 są możliwe do osiągnięcia, ale wymagają bardziej zdecydowanych działań

Widać postępy w realizacji celów na rok 2030, ale poziom zanieczyszczeń jest nadal zbyt wysoki

Postęp w realizacji sześciu celów programu „zero zanieczyszczeń” jest zróżnicowany. Maleje poziom zanieczyszczenia pestycydami, środkami przeciwdrobnoustrojowymi i odpadami morskimi. Nie poczyniono zbyt dużego postępu w zakresie zanieczyszczenia hałasem, związkami biogennymi i odpadami. Optymizmem napawa natomiast ogólny wysoki poziom zgodności z normami unijnymi dotyczącymi zanieczyszczenia wody pitnej i wody w kąpieliskach (odpowiednio >99% i >93%). Osiągnięcie większości celów do roku 2030 jest możliwe, jeśli zostaną podjęte dodatkowe wysiłki.

Obecne poziomy zanieczyszczeń są jednak nadal zbyt wysokie: ponad 10% przedwczesnych zgonów w Unii Europejskiej każdego roku ma związek z zanieczyszczeniem środowiska. Wynika to głównie z zanieczyszczenia powietrza, ale także z zanieczyszczenia hałasem i narażenia na substancje chemiczne – które to zjawisko jest prawdopodobnie niedoszacowane. Zanieczyszczenie niszczy również różnorodność biologiczną. Pomiędzy państwami członkowskimi występują znaczne różnice – poziom przedwczesnych zgonów wynosi około 5-6% na północy, a 12-14% na południu i wschodzie Europy.

Do chwili obecnej Komisja zrealizowała cele lub osiągnęła postępy we wszystkich 33 działaniach zapowiedzianych w ramach Planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń z 2021 r. Aby mogły one odnieść pożądany skutek, w sprawozdaniu Komisja wzywa do szybkiego uzgodnienia i przyjęcia wniosków ustawodawczych oraz do lepszego wdrożenia istniejących wniosków na szczeblu lokalnym, krajowym i transgranicznym. W sprawozdaniu stwierdzono w szczególności, że jeżeli Unia Europejska wdroży wszystkie odpowiednie środki zaproponowane przez Komisję, liczba przedwczesnych zgonów spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza spadnie w 2030 r. nawet o 66% w porównaniu z 2005 r., a korzyści wynikające z zastosowania środków na rzecz czystego powietrza przewyższą koszty i doprowadzą do ogólnego wzrostu PKB. Sprawozdanie wskazuje również na znaczenie promowania inicjatyw globalnych i wspierania krajów trzecich w ich wysiłkach na rzecz ograniczenia zanieczyszczenia.

Wiceprzewodniczący wykonawczy do spraw Europejskiego Zielonego Ładu Frans Timmermans powiedział:

„Po raz kolejny przedstawione dziś dowody pokazują, że korzyści z działania na rzecz czystego powietrza, wody i gleby znacznie przewyższają koszty inwestycji. Tego chcą również obywatele, biorąc pod uwagę fakt, że ponad 80% z nich jest zaniepokojonych problemami zdrowotnymi i środowiskowymi spowodowanymi przez zanieczyszczenia”.

Komisarz do spraw środowiska, oceanów i rybołówstwa Virginijus Sinkevičius powiedział:

„Dziś przedstawiamy niepodważalne dowody na to, że ambitne działania na rzecz ograniczenia zanieczyszczenia przynoszą efekty. Ze sprawozdań wynika, że ambicje Unii Europejskiej osiągnięcia zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń są realistyczne i wykonalne, ale tylko jeśli przyspieszymy przyjmowanie wniosków ustawodawczych związanych z zanieczyszczeniami oraz zintensyfikujemy wdrażanie istniejących przepisów unijnych dotyczących zanieczyszczeń. Mam również nadzieję, że dzisiejsze raporty pomogą przekonać naszych światowych partnerów do uzgodnienia równie ambitnych celów w kontekście zbliżających się negocjacji COP15 w sprawie różnorodności biologicznej”.

Dyrektor wykonawczy Europejskiej Agencji Środowiska Hans Bruyninckx dodał:

W pierwszym sprawozdaniu EEA z monitorowania realizacji zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń wskazano, że Europa czyni postępy w ograniczaniu zanieczyszczeń i zapobieganiu im w kluczowych obszarach, takich jak powietrze, woda w kąpieliskach i woda pitna, a także stosuje mniej niebezpieczne pestycydy. Aby jednak zrealizować naszą wizję na rok 2050, musimy poczynić postępy w ograniczaniu nadmiaru związków biogennych w środowisku oraz wpływu hałasu i substancji chemicznych na zdrowie, a także we wcześniejszym rozpoznawaniu pojawiających się problemów.

Ocena monitorowania opracowana przez EEA pokazuje niejednoznaczny obraz sytuacji

• Osiągnięto znaczne postępy w ograniczaniu wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie – od 2005 r. odnotowano 45-procentowy spadek liczby przedwczesnych zgonów. Jeśli ta dotychczasowa tendencja się utrzyma, UE będzie na dobrej drodze do osiągnięcia celu, jakim jest redukcja o 55%.
• Od 2005 r. powierzchnia gruntów dotkniętych zanieczyszczeniem powietrza spadła o 12%. Jeśli ta dotychczasowa tendencja się utrzyma, UE nie osiągnie celu, jakim jest redukcja o 25%.
• Od poziomu bazowego z lat 2012-2015 nie poczyniono znaczących postępów w ograniczaniu strat związków biogennych. W oparciu o dotychczasowe niewielkie postępy UE jest daleka od osiągnięcia celu redukcji emisji o 50%.
• Wykorzystanie i ryzyko związane z pestycydami spadło o 14% od poziomu bazowego z lat 2012-2015, natomiast wykorzystanie bardziej niebezpiecznych pestycydów spadło o 26%. W oparciu o aktualną tendencję UE jest na dobrej drodze do osiągnięcia celu, jakim jest ograniczenie stosowania pestycydów i zagrożeń z nimi związanych oraz stosowania bardziej niebezpiecznych pestycydów o 50%.
• Sprzedaż weterynaryjnych środków przeciwdrobnoustrojowych spadła od 2018 roku o 18%. Jeśli ta dotychczasowa tendencja się utrzyma, UE będzie na dobrej drodze do osiągnięcia celu, jakim jest redukcja o 50%.
• W latach 2012-2017 nie nastąpiło istotne ograniczenie liczby osób dotkniętych oddziaływaniem hałasu komunikacyjnego. Ponieważ nic nie wskazuje na to, by od tego czasu poziom hałasu znacząco się obniżył, UE prawdopodobnie nie osiągnie celu, jakim jest zmniejszenie o 30% odsetka ludności narażonej na hałas komunikacyjny.
• Wstępna analiza sugeruje, że ilość śmieci z tworzyw sztucznych w morzu spadła w ostatnich latach. Choć jest to zachęcające, aby ocenić postępy w realizacji celów, jakimi są zmniejszenie ilości śmieci z tworzyw sztucznych w morzu o 50% oraz zmniejszenie ilości mikrodrobin plastiku uwalnianych do środowiska o 30%, potrzebne są spójne i kompleksowe dane dotyczące całej UE.
• Całkowita ilość wytwarzanych odpadów powoli wzrastała w latach 2010-2018, a w 2020 roku nastąpił gwałtowny spadek związany z pandemią. Wytwarzanie resztkowych odpadów komunalnych (odpadów, które nie są poddawane recyklingowi lub ponownemu wykorzystaniu) od 2016 r. utrzymuje się na stałym poziomie. Jeżeli w najbliższych latach strumienie tych odpadów nie zostaną istotnie ograniczone, UE nie osiągnie celów w zakresie znacznego zmniejszenia całkowitej ilości wytwarzanych odpadów oraz zmniejszenia ilości resztkowych odpadów komunalnych o 50%.

Kontekst

Dzisiejsze sprawozdanie Komisji Europejskiej w części dotyczącej monitorowania jest poparte szczegółową analizą przeprowadzoną przez Europejską Agencję Środowiska, a w zakresie perspektyw zawiera wkład Wspólnego Centrum Badawczego. Internetowa ocena monitorowania realizacji zerowego poziomu emisji zanieczyszczenia, przygotowana przez Europejską Agencję Środowiska przedstawia przekrojową ocenę zanieczyszczeń skupioną wokół tematów produkcji, konsumpcji, zdrowia oraz ekosystemów.

Zanieczyszczenie jest najistotniejszą środowiskową przyczyną wielu chorób psychicznych i fizycznych oraz przedwczesnych zgonów, zwłaszcza wśród dzieci, osób z pewnymi schorzeniami i osób starszych. Zanieczyszczenie jest również jednym z pięciu głównych zagrożeń dla różnorodności biologicznej.

W ramach Planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczenia Komisja uruchomiła dziewięć inicjatyw przewodnich i 33 działania specjalne mające na celu zapobieganie zanieczyszczeniu i jego ograniczanie, z których najnowsze to pakiet działań na rzecz eliminacji zanieczyszczenia powietrza i wody.

Wszystkie sprawozdania zostaną omówione na zbliżającej się Konferencji zainteresowanych stron „Zero zanieczyszczeń” w dniu 14 grudnia 2022 r.

Ocena monitorowania i perspektyw służy jako punkt odniesienia dla przyszłych przeglądów postępów, które przeprowadzi EEA – kolejny zaplanowano na 2024 r. – mających wspierać Komisję Europejską i państwa członkowskie w osiąganiu wyznaczonych celów. Będzie ona również stanowić źródło informacji na potrzeby kształtowania przyszłej polityki służącej wspieraniu ambicji „zero zanieczyszczeń” – ograniczenia zanieczyszczenia w takim stopniu, aby do 2050 r. nie stanowiły one już zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska. 

For information

• The European Commission's Zero Pollution Monitoring and Outlook Report
• Third Clean Air Outlook Report and underpinning study
• EEA Zero pollution monitoring assessment
• JRC Zero pollution outlook 2022 and news
• RTD report ‘Horizon projects supporting the zero pollution action plan'.
• Zero Pollution Action Plan website
• Zero Pollution package of 26 October 2022 (IP 22 6278)
• Zero Pollution Stakeholder Conference including registration
• Eurobarometer: “Attitudes of Europeans towards Air Quality”