Έδαφος

Ωστόσο, το έδαφος είναι αποδέκτης διαρκών και συχνά αντικρουόμενων απαιτήσεων από την κοινωνία μας. Η ικανότητα του εδάφους να παρέχει υπηρεσίες οικοσυστήματος -ως πηγή παραγωγής τροφίμων, ως δεξαμενή βιοποικιλότητας και ως ρυθμιστής αερίων, υδάτων και θρεπτικών στοιχείων- βρίσκεται επομένως υπό πίεση. Τα παρατηρούμενα ποσοστά σφράγισης του εδάφους, διάβρωσης, μείωσης της οργανικής ύλης και ρύπανσης συνεπάγονται τον περιορισμό της ανθεκτικότητας και της ικανότητάς του να απορροφά τις αλλαγές στις οποίες εκτίθεται.

Εντός της χρονικής διάρκειας μιας ανθρώπινης γενιάς, το έδαφος μπορεί να θεωρείται μη ανανεώσιμος πόρος. Ως κοινωνία οφείλουμε να διαχειριστούμε τη βιωσιμότητά του προκειμένου να μπορούμε να απολαμβάνουμε να οφέλη του. Παρά το μεγάλο εύρος των δραστηριοτήτων που εξαρτώνται εν τέλει από αυτό, δεν υπάρχει ειδική νομοθεσία της ΕΕ για το έδαφος. Μέχρι σήμερα, και σε αντίθεση με το νερό και τον αέρα, η προστασία του εδάφους αντιμετωπίζεται έμμεσα ή στο πλαίσιο τομεακών πολιτικών: γεωργία και δασοκομία, ενέργεια, νερό, κλιματική αλλαγή, προστασία της φύσης, απόβλητα και χημικά. Η έλλειψη συνεκτικής πολιτικής για το έδαφος σε επίπεδο ΕΕ αντικατοπτρίζεται επίσης στην ανεπάρκεια εναρμονισμένων δεδομένων για το έδαφος.

Παρά ταύτα, τα τελευταία δέκα χρόνια έχει σημειωθεί πρόοδος σε ό,τι αφορά τις προσπάθειες για ανάπτυξη πολιτικής και συντονισμένων δεδομένων. Η θεματική στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το έδαφος τονίζει από το 2006 την ανάγκη προστασίας του εδάφους προκειμένου αυτό να λειτουργεί ως ουσιαστικό στοιχείο της βιώσιμης ανάπτυξης. Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα ζητήματα του εδάφους αντιμετωπίζονται υπό το ευρύτερο πρίσμα της υποβάθμισης των γαιών (και περιορίζονται μέχρι τώρα στις περιοχές με ξηρά εδάφη) από τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της απερήμωσης (σύμβαση UNCCD). Πιο πρόσφατα, η έννοια της διατήρησης των λειτουργιών του εδάφους ενσωματώθηκε στην έννοια της ουδετερότητας ως προς την υποβάθμιση των γαιών, η οποία υπάγεται στους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης που συμφωνήθηκαν από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 2015. Οι στόχοι της βιώσιμης ανάπτυξης αφορούν επίσης ζητήματα όπως η ποιότητα του εδάφους, η ρύπανση του εδάφους και η διαχείριση χημικών και αποβλήτων. Η υλοποίηση των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό όχημα για την εφαρμογή μέτρων προστασίας του εδάφους στην Ευρώπη. Οι προσπάθειες για την εναρμόνιση και την προτυποποίηση των πληροφοριών σχετικά με το έδαφος για δημόσια χρήση προχωρούν επίσης, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ο ΕΟΠ εκπονεί αξιολογήσεις βάσει δεικτών σε μια σειρά ζητημάτων σχετικά με τη χρήση της γης και του εδάφους στο πλαίσιο της θεματικής ομάδας για τους δείκτες σχετικά με τη χρήση γης και το έδαφος (ομάδα δεικτών LSI). Η ομάδα δεικτών LSI περιλαμβάνει δείκτες για την κατάληψη γης, για τη θωράκιση του εδάφους, για τη διαχείριση μολυσμένων τόπων, για την υγρασία του εδάφους, για τη διάβρωση του εδάφους και για τον οργανικό άνθρακα του εδάφους. Προγραμματίζονται επίσης δείκτες για τον κατακερματισμό και την ανακύκλωση των γαιών. Οι υπηρεσίες παρακολούθησης της ξηράς μέσω του συστήματος Copernicus διευκολύνουν τις τακτικές επικαιροποιήσεις διαφόρων από αυτούς τους δείκτες. Ο ΕΟΠ δημοσιεύει επίσης ειδικές αξιολογήσεις επί συγκεκριμένων θεμάτων σχετικών με το έδαφος, όπως η αποδοτικότητα των εδαφικών πόρων σε αστικές περιοχές ή τα φορτία θρεπτικών ουσιών στο έδαφος και μετάλλων στο περιβάλλον.

Ανάλογα με το θέμα, ο ΕΟΠ συνεργάζεται με συναδέλφους από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ιδίως το Κοινό Κέντρο Ερευνών (JRC) και τη ΓΔ Περιβάλλοντος), με εκπροσώπους του δικτύου Eionet από το εθνικό κέντρο αναφοράς για το έδαφος, τις χρήσεις γης και τη χωροταξία, ή άλλα ευρωπαϊκά δίκτυα και εμπειρογνώμονες. Στους παγκόσμιους εταίρους περιλαμβάνονται η Γραμματεία της Σύμβασης UNCCD, η Παγκόσμια Σύμπραξη για το Έδαφος, η Παγκόσμια Πρωτοβουλία για τους Δείκτες Γης (που διευκολύνεται μέσω του UN-Habitat) και το πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον.

Το έργο του ΕΟΠ στον συγκεκριμένο θεματικό τομέα έχει υποστηριχθεί από τα σχετικά Ευρωπαϊκά Θεματικά Κέντρα (ΕΘΚ) ήδη από το 1996. Το ΕΘΚ για τα αστικά συστήματα, τα συστήματα γης και εδάφους (ETC/ULS), το οποίο δραστηριοποιείται από το 2014, στηρίζει σήμερα το έργο του ΕΟΠ για τα εδάφη. Το 2007, οι δραστηριότητες που αφορούν τα δεδομένα για το έδαφος μεταφέρθηκαν στο Ευρωπαϊκό κέντρο δεδομένων για το έδαφος του JRC.