Hoe bereiden de Europese steden zich voor op klimaatverandering en een duurzame toekomst?

Wat ondernemen de Europese Unie en het EEA op het gebied van aanpassing aan de klimaatverandering, met name op het gebied van stedelijke duurzaamheid?

De nieuwe EU-strategie voor aanpassing aan klimaatverandering, die onlangs door de Europese Commissie is aangenomen, bevat voorstellen voor maatregelen om de kennis over klimaataanpassing te vergroten en meer en betere gegevens over klimaatrisico’s en -schade te verzamelen. De strategie houdt rechtstreeks verband met Climate-ADAPT, het Europese platform voor kennis over aanpassing dat wordt gehost en is ontwikkeld door het EEA.

Climate-ADAPT integreert een aantal beste praktijken uit steden die aan de slag zijn gegaan met klimaataanpassing. In de EU-strategie wordt voor het eerst volledig erkend dat alle bestuurslagen met plannen en maatregelen moeten komen om klimaataanpassingen door te voeren. In de strategie worden prioriteiten aangewezen, waarbij de aandacht uitgaat naar aanpassingsmaatregelen op lokaal niveau, het gebruik van natuurgebaseerde oplossingen voor aanpassing en de integratie van aandachtsgebieden voor aanpassing in het macrofiscaal beleid. In ons verslag over duurzame steden in Europa en de factoren die tot een nieuw stedelijk milieubeleid leiden (“Urban sustainability in Europe – What is driving cities’ environmental change”), dat in de komende weken zal worden gepubliceerd, wordt volledig rekening gehouden met de manier waarop steden functioneren. Dit verslag zal vergezeld gaan van een korte briefing met daarin een eerste overzicht van de belangrijkste gevolgen van de COVID-19-pandemie voor duurzaamheidsinspanningen in steden.

Wat zijn de belangrijkste conclusies uit dit nieuwe verslag?

Het EEA houdt zich al heel lang bezig met stedelijke onderwerpen. We hanteren hierbij een thematische aanpak, dat wil zeggen dat we kijken naar de ontwikkeling van patronen als verstedelijking en vervuiling of de luchtkwaliteit, geluidshinder en aanpassing aan de klimaatverandering in de steden. Het nieuwe verslag is het eerste in een reeks beoordelingen waarin integraal wordt ingegaan op de bijdrage van steden aan milieudoelen. Voor dit specifieke verslag hebben we de steden zelf benaderd – via een enquête en interviews – om te begrijpen wat de drijfveren zijn voor ecologische veranderingen in steden als onderdeel van stedelijke transities naar een duurzamere samenleving. Het is een verkennend document dat dient als benchmark die laat zien hoe steden aanjagers van en belemmeringen voor stedelijke duurzaamheidstransities beoordelen.

Als we kijken naar alle sleutelfactoren die dit onderzoek aan het licht heeft gebracht, springen bepaalde factoren eruit. We ontdekten dat er geen universeel toepasbare aanpak bestaat. Op zeven kerngebieden – context, bestuur, kennis, cultuur, technologie, gegevens en informatie, en financiën – werden zowel aanjagers als belemmeringen geconstateerd. In dit kader onderzoekt EEA steden voor het eerst rechtstreeks via een verkennende benadering (“design thinking”) die kan worden opgevolgd.

Welke gevolgen heeft de COVID-19-pandemie gehad voor de steden?

De totale impact van COVID-19 op de stedelijke duurzaamheid wordt momenteel nog onderzocht. De pandemie heeft onze levensstijl veranderd; we maken nu meer gebruik van digitale apparaten en werken vaker vanuit huis. Dit heeft het stedelijke landschap veranderd en zal een blijvende invloed hebben op het vervoer en het dagelijkse woon-werkverkeer. Ook de vraag naar woon- en kantoorruimte zal waarschijnlijk veranderen. Dit kan leiden tot een betere luchtkwaliteit en minder lawaai omdat er minder verkeer op de weg is.

Veel zal afhangen van de vraag hoe Europese landen hun plannen voor herstel en veerkracht vaststellen, en nog belangrijker, welke rol steden hierin moeten spelen. Steden hebben tijdens de pandemie een grote rol gespeeld in de ondersteuning van hun burgers, en lokale overheden komt een belangrijke rol toe bij herstel en bij de verwezenlijking van de Europese Green Deal. In de komende EEA-briefing analyseren we een aantal van de eerste gevolgen van de pandemie voor het milieu en de klimaatverandering. We gaan hierbij in op mobiliteit en toegankelijkheid, de renovatiegolf en de aanpassing van gebouwen, het belang van groene ruimte, op de natuur gebaseerde oplossingen en de rol van lokaal in de steden geproduceerd voedsel.

Bevatten deze beoordelingen technisch en praktisch advies of duurzaamheidstrajecten voor de vele grotere en kleinere steden in Europa?

De doelgroep van ons werk bij het EEA is heel divers. We werken samen met landen, Europese instellingen en organisaties en met het maatschappelijk middenveld in de verschillende landen. Het mandaat van het EEA voorziet niet in een directe samenwerking met de steden, terwijl zo’n 75 % van de Europese bevolking in steden woont. De beoordelingen die wij in de komende tijd zullen uitvoeren, hebben een tweeledig doel, namelijk te wijzen op het belang van het lokale niveau en het belang van steden voor het bereiken van de zeer ambitieuze milieu- en klimaatdoelstellingen van Europa.

Ons werk toont ook aan dat steden echt werk maken van de uitvoering en soms zelfs ambitieuzer zijn dan de nationale overheden. Bij de meest recente monitoring en verslaglegging inzake milieuwetgeving in het kader van het programma voor gezonde en resultaatgerichte regelgeving (Refit) (2018) werd geconcludeerd dat 70 % van de EU-milieuwetgeving op lokaal niveau wordt toegepast.

Wat zijn de belangrijkste lessen uit jullie voorbereidende onderzoek tot nu toe?

Het verslag levert erg interessante inzichten op uit de bij het onderzoek betrokken steden en hebben rechtstreekse consequenties voor het EU-beleid. Een van de belangrijkste conclusies is dat de wetgeving en beleidskaders van de EU volgens de steden een sleutelrol spelen bij het versnellen van duurzame verandering in steden. Ook de toegang tot financiering van de EU, van de lidstaten en van particuliere partijen speelt een cruciale rol. Bovendien vormen stedelijke netwerken en gerichte partnerschappen belangrijke toegevoegde waarde voor de inspanningen van steden voor een duurzamere toekomst. Anderzijds zijn steden allemaal verschillend, zodat de overgang naar duurzaamheid moet worden aangepast aan de lokale situatie. Visies en strategische plannen voor duurzaamheid op lokaal niveau vormen de onmisbare basis voor toekomstige maatregelen.

Welke andere werkzaamheden zitten er op dit gebied in de pijplijn?

We zijn op vier werkterreinen actief. Een daarvan is de voortzetting van het werk dat het EEA tot dusver heeft verricht. Daarbij gaat het onder meer om werkzaamheden op het gebied van aanpassing, beoordelingen van luchtkwaliteit en geluidshinder in een stedelijke context, werkzaamheden op het vlak van Copernicus en de lokale component daarvan, de Stedelijke Atlas, natuurgebaseerde oplossingen, mobiliteit/toegankelijkheid, en aanpassing van gebouwen of circulaire oplossingen. Van deze werkzaamheden zullen we een samenvatting geven in een komend verslag, dat gaat over wat we de nexusanalyse noemen, waarbij we kwesties van bovenaf analyseren. In deze analyse richten we ons op acht stedelijke en milieuduurzaamheidskwesties die in een door belanghebbenden gestuurd proces als prioriteiten zijn aangewezen. We kijken naar klimaatbestendigheid, kwaliteit van leven, toegankelijkheid, een gezond milieu, voedselzekerheid, circulariteit, schone energie en duurzame gebouwen – op stedelijk niveau.

We willen ook de banden met relevante belanghebbenden versterken. We willen ons netwerk op dit vlak uitbouwen door een Urban Sustainability Forum op te zetten, een samenwerkingsverband waar informatie kan worden uitgewisseld, partijen met elkaar in contact kunnen komen en gerichte partnerschappen kunnen worden aangegaan. Rekening houdend met andere door de EU geleide initiatieven onderzoekt het EEA tot slot ook hoe al deze kennis en expertise breder kan worden overgedragen en gedeeld.