Geen verontreiniging meer: doelstellingen voor 2030 zijn haalbaar als de inspanningen worden opgevoerd

Vooruitgang bij de verwezenlijking van de doelstellingen voor 2030, maar verontreinigingsniveau nog steeds te hoog

De vorderingen in de richting van de zes doelstellingen van de nulverontreinigingsvisie laten een gemengd beeld zien. De vervuiling die wordt veroorzaakt door pesticiden, antimicrobiële stoffen en zwerfvuil op zee neemt af, maar er is nog maar weinig verandering te zien op het stuk van geluidshinder en verontreiniging door nutriënten en afval. Toch is er reden voor optimisme: over het algemeen worden de EU-normen op het gebied van de drink- en zwemwaterkwaliteit in acht genomen (respectievelijk > 99 % en > 93 %). De meeste doelstellingen voor 2030 zijn haalbaar als we een tandje bijzetten.

Op dit moment ligt het verontreinigingsniveau echter nog altijd veel te hoog: meer dan 10 % van alle jaarlijkse vroegtijdige sterfgevallen in de EU is te wijten aan milieuvervuiling. De grootste boosdoener is de luchtverontreiniging, maar ook geluidshinder en blootstelling aan chemische stoffen – twee factoren die vaak worden onderschat – dragen een deel van de schuld. Ook de biodiversiteit heeft te lijden onder de vervuiling. De situatie verschilt aanzienlijk van lidstaat tot lidstaat: in het noorden van Europa schommelen de vroegtijdige sterfgevallen als gevolg van milieuverontreiniging rond de 5-6 % maar in Zuid- en Oost-Europa lopen de cijfers op tot 12-14 %.

Alle 33 aangekondigde maatregelen uit het actieplan Verontreiniging naar nul uit 2021 zijn intussen door de Commissie uitgevoerd dan wel zijn er vorderingen gemaakt met de verwezenlijking ervan. Om ervoor te zorgen dat de maatregelen effect sorteren, roept de Commissie er in haar rapport toe op om onverwijld overeenstemming te bereiken over de desbetreffende wetgevingsvoorstellen en over te gaan tot de goedkeuring ervan, en te zorgen voor een betere uitvoering van de bestaande wetten op lokaal, nationaal en grensoverschrijdend niveau. Volgens het rapport zou de EU met name het aantal vroegtijdige sterfgevallen als gevolg van luchtverontreiniging tegen 2030 ten opzichte van 2005 met 66 % kunnen terugdringen als alle door de Commissie voorgestelde maatregelen op dit gebied ten uitvoer worden gelegd. Bovendien zouden de baten van de maatregelen voor schone lucht groter zijn dan de kosten ervan en zouden de inspanningen over het algemeen leiden tot een groei van het bbp. Daarnaast wordt in het verslag benadrukt hoe belangrijk het is om wereldwijde initiatieven te bevorderen en derde landen te ondersteunen bij hun pogingen om de verontreiniging te doen afnemen.

In de woorden van Frans Timmermans, uitvoerend vicevoorzitter voor de Europese Green Deal:

“Uit de informatie die vandaag wordt gepubliceerd, blijkt nog maar eens dat het rendement van actie voor schone lucht, schoon water en een schone bodem veel groter is dan de middelen die erin moeten worden geïnvesteerd. Bovendien komen we met deze maatregelen tegemoet aan de wil van de burger: meer dan 80 % van de bevolking maakt zich zorgen over de gezondheids- en milieuproblemen die vervuiling met zich meebrengt.”

Virginijus Sinkevičius, commissaris voor Milieu, Oceanen en Visserij, verklaarde:

“Wij staan hier vandaag met onweerlegbaar bewijs van de mooie resultaten die we kunnen neerzetten door ambitieus op te treden tegen vervuiling. De rapporten tonen aan dat de ambitie van de EU om alle verontreiniging tot nul terug te dringen realistisch en haalbaar is, maar alleen als we voortvarender te werk gaan bij de goedkeuring van wetgevingsvoorstellen ter bestrijding van vervuiling en doortastender optreden bij de uitvoering van de bestaande Europese wetgeving op dat gebied. Ik koester ook de hoop dat de vandaag gepresenteerde rapporten onze mondiale partners kunnen overtuigen om even ambitieuze streefcijfers vast te leggen in het kader van de aanstaande COP15-onderhandelingen over biodiversiteit.”

Hans Bruyninckx, uitvoerend directeur van het Europees Milieuagentschap, voegde hier nog aan toe:

Uit het eerste EEA-rapport over de monitoring voor nulverontreiniging blijkt dat Europa voortuitgang boekt op weg naar de vermindering en preventie van vervuiling op belangrijke gebieden als lucht en zwem- en drinkwater, en dat er in Europa nu minder gevaarlijke pesticiden worden gebruikt. Om onze visie voor 2050 waar te maken, moeten we evenwel grotere stappen zetten in de strijd tegen het teveel aan nutriënten in het milieu en de gezondheidseffecten van lawaai en chemische stoffen. We moeten nieuwe problemen ook sneller op het spoor komen.

EEA-analyse van de monitoringgegevens toont gemengd beeld

• Er is goede vooruitgang geboekt bij de vermindering van de gezondheidseffecten van luchtverontreiniging: het aantal vroegtijdige sterfgevallen is sinds 2005 met 45 % gedaald. Als deze trend zich voortzet, ligt de EU op schema om het streefcijfer van 55 % te halen.
• Het totale door luchtverontreiniging aangetaste grondgebied is 12 % kleiner geworden sinds 2005. Als deze trend zich voortzet, zal de EU de reductiedoelstelling van 25 % niet halen.
• Er is weinig vooruitgang te zien in de reductie van nutriëntenverliezen ten opzichte van de uitgangssituatie van 2012-2015. Op basis van deze magere resultaten is het onwaarschijnlijk dat de EU de doelstelling van een reductie van 50 % zal verwezenlijken.
• Het gebruik van pesticiden en het bijbehorende gevaar zijn met 14 % afgenomen ten opzichte van de referentiewaarden voor 2015-2017, en het gebruik van gevaarlijkere pesticiden is met 26 % gedaald. Als deze recente trend zich voortzet, ligt de EU op schema voor haar doelstelling om het gebruik en het gevaar van pesticiden en het gebruik van gevaarlijkere pesticiden met 50 % te verminderen.
• De verkoop van antimicrobiële stoffen voor diergeneeskundig gebruik is met 18 % gedaald sinds 2018. Als dit zo doorgaat, ligt de EU op schema om het streefcijfer van 50 % te halen.
• Het aantal mensen dat geluidsoverlast ondervindt is niet merkbaar gedaald tussen 2012 en 2017. Er zijn geen aanwijzingen voor enige wezenlijke vermindering van de geluidshinder sinds 2017. Het is dan ook onwaarschijnlijk dat de EU haar doelstelling zal halen om het percentage mensen dat chronisch te lijden heeft onder verkeerslawaai met 30 % terug te dringen.
• Voorlopige analysen lijken erop te wijzen dat de hoeveelheid plastic zwerfafval op zee in de loop van de voorbije jaren is gedaald. Dit is een bemoedigende ontwikkeling, maar er moeten niettemin consistente, uitgebreide gegevens op EU-niveau worden verzameld om de gemaakte vorderingen te kunnen beoordelen in de richting van een afname van het plastic zwerfafval op zee met 50 % en een reductie van de hoeveelheid microplastics die in het milieu terechtkomt met 30 %.
• Tussen 2010 en 2018 is de totale afvalproductie langzaamaan gegroeid, ondanks een scherpe terugval in 2020 in samenhang met de pandemie. De productie van stedelijk restafval (d.i. afval dat niet wordt gerecycled of hergebruikt) ligt sinds 2016 op hetzelfde niveau. Als de EU deze afvalstromen in de komende jaren niet beduidend weet terug te dringen, zullen de voorgenomen aanzienlijke reductie van de totale afvalproductie en de geplande reductie met 50 % van de hoeveelheid stedelijk restafval buiten bereik blijven.

Achtergrond

Het Commissierapport van vandaag stoelt voor het monitoringgedeelte op een grondige analyse van het Europees Milieuagentschap, terwijl het Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek een bijdrage heeft geleverd voor het deel over de vooruitzichten. De online gepubliceerde analyse van de monitoringgegevens voor nulverontreiniging, die is opgesteld door het EEA, bevat een horizontale beoordeling van de verontreiniging die is toegespitst op de thema’s productie en consumptie, gezondheid en ecosystemen.

Vervuiling is de belangrijkste milieuoorzaak van velerlei mentale en fysieke ziektes en vroegtijdige sterfgevallen, met name bij kinderen, mensen met bepaalde medische aandoeningen en ouderen. Verontreiniging vormt ook een van de vijf grootste bedreigingen voor de biodiversiteit.

In het kader van het actieplan “Verontreiniging naar nul” heeft de Commissie negen vlaggenschipinitiatieven en 33 specifieke acties gelanceerd om verontreiniging te voorkomen en terug te dringen, met als meest recente het pakket nulverontreiniging voor schonere lucht en schoner water.

Alle rapporten zullen worden besproken tijdens de komende conferentie over nulverontreiniging voor belanghebbenden op 14 december 2022.

De analyse van de monitoring en de vooruitzichten dient als referentiepunt voor de voortgangsevaluaties die het EEA in de toekomst zal uitvoeren om de Europese Commissie en de lidstaten te helpen bij de verwezenlijking van de doelstellingen. De volgende evaluatie staat gepland voor 2024. De analyse zal ook als grondslag worden gebruikt voor toekomstige beleidsmaatregelen ter ondersteuning van de nulverontreinigingsambitie, met als doel verontreiniging tegen 2050 terug te dringen tot het punt waarop de gezondheid van de mens en het milieu niet langer in gevaar zijn. 

For information

• The European Commission's Zero Pollution Monitoring and Outlook Report
• Third Clean Air Outlook Report and underpinning study
• EEA Zero pollution monitoring assessment
• JRC Zero pollution outlook 2022 and news
• RTD report ‘Horizon projects supporting the zero pollution action plan'.
• Zero Pollution Action Plan website
• Zero Pollution package of 26 October 2022 (IP 22 6278)
• Zero Pollution Stakeholder Conference including registration
• Eurobarometer: “Attitudes of Europeans towards Air Quality”