Röportaj — Daha güvenli kimyasallara yatırım yapmak

Tehlikeli kimyasallar nelerdir?

Tehlikeli kimyasallar çevreye ve/veya insan sağlığına zarar veren maddelerdir. Bunlar, hafif toksik maddelerden aşırı toksik ve oldukça kalıcı olan ve yüksek düzeyde endişe yaratan maddelere kadar geniş bir yelpazeyi içerir. Sentetik her zaman zararlı anlamına gelmez ve doğal da her zaman zararsız anlamına gelmez.

Belirli bir kimyasal ile belirli bir hastalık arasında bağlantı kurmak her zaman kolay olmasa da, tehlikeli kimyasallara maruz kalmanın üreme sistemleri üzerindeki etkilerden diyabet gibi belirli hastalıklara kadar değişen sağlık etkilerine neden olabileceğini biliyoruz. Doğa üzerindeki etkiler de aynı derecede endişe vericidir ve biyoçeşitlilik kaybıyla bağlantılı olabilir.

Yönetmelikler genellikle doğrudan bağlantılar arar. Bu bağlantılara ilişkin anlayışımız önemli ölçüde gelişmiştir. Bilim sayesinde, örneğin Bisfenol A gibi endokrin bozucu maddeler ve PFAS (per ve polifloroalkil maddeler) gibi kalıcı kimyasallar için yakın zamana kadar güvenli kabul edilen maruz kalma sınırları bugün artık güvenli kabul edilmemektedir.

Bu kimyasalları doğadan temizlemek mümkün mü?

Bu, temizleme ile neyin kastedildiğine bağlıdır. Bazı durumlarda, teknik olarak bir dereceye kadar temizlemek mümkündür (örneğin okyanuslardan plastikleri çıkararak) ancak bu çok maliyetli olacaktır. Diğer durumlarda ise bu mümkün değildir. PFAS yeraltı sularında bulunur ve tüm yeraltı sularını iyileştirmemiz ve yenilememiz mümkün değildir. Poliklorlu bifeniller (PCB'ler) sedimanda birikmiştir. Bunları oradan çıkarmak da aynı derecede zordur ve daha büyük zararlara neden olabilir.

Geri dönüştürülmüş, tehlikeli kimyasalların yeni ürünlerde kullanılması zararın devam etmesine neden olacaktır. Bu maddelerin artık risk oluşturmamaları için dolaşımdan çıkarılmaları gerekmektedir.

Neden etrafımızda bu kadar çok tehlikeli kimyasal madde var?

Toksik veya iyi huylu kimyasallar arasında ayrım yapmayan bir üretim sistemi kurduk. Sentetik kimyasalları büyük ölçekte üretmeye başladığımızda, neyi yapıp neyi yapamayacağınız düzenlenmemişti. Sonuç olarak en kolay ve en ucuz kimyasallar üretildi. Tehlikeler ve riskler dikkate alınmadı.

Bugünkü sistem, bu tehlikeli kimyasallar üzerine kurulmuş durumda. İşte tam da bu yüzden sistemi değiştirmemiz gerekiyor ki artık bu kimyasallara ihtiyaç duymayalım ya da bağımlı olmayalım. Tehlikeli olanları üretmemek ve bunların yerine daha güvenli alternatiflerini üretmek için teşvikler uygulanmalıdır.

Tüm tehlikeli kimyasallar için güvenli alternatifler var mı?

Kimyasalların mümkün olduğunca iyi huylu olmasını istiyoruz ancak tamamen iyi huylu olması her durumda mümkün olmayabilir. Alternatifler güvenli veya daha emniyetli olabilir. Örneğin, spor ayakkabıların kauçuk tabanında kullanılan ve oldukça zehirli olan bir köpürtücü madde var. Sodyum bikarbonat (kabartma tozu) güvenli bir alternatiftir.

Bugün kullandığımız kimyasalların birçoğu için daha güvenli alternatifler var ama hepsi için geçerli değil bu durum. Daha güvenli alternatifler, olması gerekse bile her zaman tercih edilen seçenek değildir. Onlarca yıl uğraşıp üretim hattını belirli bir tehlikeli kimyasal için mükemmelleştiren bir üretici düşünün. Daha güvenli bir alternatif sunmak ilk etapta maliyetlidir ve yeni bilgi birikimi gerektirir. Bu da değişim için çıtayı yükseltir. Bu aynı zamanda bir ölçek meselesi. Büyük ölçekli üretim genellikle birim başına daha düşük maliyet gerektirir; buna karşılık alternatifin büyük ölçekli avantajlar kazanması biraz zaman alır.

Kamu ve özel sektörde devam eden çok sayıda araştırma var. Düzen bozucu teknolojiler, pazarı tamamen değiştirebilecek yeni üretim yöntemleri ve yeni ürünler sunabilir.

Kimyasallar döngüsel bir ekonomide geri dönüştürülebilir mi?

Saf akışları geri dönüştürebilirsiniz. Ancak plastik A ve plastik B gibi uyumsuz malzemeleri karıştırdığınızda, bu geri dönüştürülemez. Birçok ürün, sertlik veya ısı direnci gibi farklı özellikleri için seçilen farklı malzemeler içerir. Örneğin, halılar üst kaplamalarında, alt katmanlarında ve tutkallarında farklı plastikler içerebilir.

Sürdürülebilir tasarım için halıdaki malzemeler uyumlu seçilmiş, ancak kurulum sırasında özel yapıştırıcı kullanılmış olabilir. Çoğu durumda, farklı malzemelerin geri dönüşüm uyumluluğu veya ayrıştırma olasılığı değil, fiyat en belirleyici faktördür.

Daha güvenli bir kimyasal sistemi nasıl inşa edebiliriz?

Tedarik zinciri boyunca şeffaflık bir zorunluluktur. Bir üretici bir madde üretiyor, bu madde daha sonra bir formülatöre ve ardından bir dizi başka aktöre gönderiliyor. Bir dizi kimyasalın bir araya gelmesiyle oluşan nihai ürün bilgisayar, kanepe veya kışlık ceket olarak ortaya çıkıyor.

Şu anda eksik olan bu bilgiler tüketicilere sunulmalı ve onlara bilinçli kararlar verme fırsatı verilmelidir. İnsanlar bir ceketin PFAS içerip içermediğini, PFAS'ın çevrede sonsuza kadar kalıcı olup olmadığını ve sağlık sorunlarına neden olup olmadığını bilmelidir; belki de suya biraz daha az dayanıklı ve biraz daha pahalı olsa bile toksik olmayan bir alternatife erişebilirler. PFAS içermeyen tavalar gibi ürünlerde neyin olmadığını bilebiliriz, ancak içinde ne olduğunu bilmiyoruz.

Ayrıca, yasal düzenlemeleri yapanlar cesur ve hızlı adımlar atmaktan korkmamalıdır. Düzenlemeler ve yatırım kararları, toplum ve çevre üzerindeki daha geniş etkileri hesaba katmalıdır. PFAS üretimi ve kirliliğinin topluma gerçek maliyeti, PFAS içeren ürünlerin satıldığı fiyattan çok daha yüksektir. Etkileri göz önüne alındığında, en zararlı olanları üretmeyi bırakmalıyız. Yasal düzenleme sisteminin de akıllı olması gerekiyor. Örneğin, bazı çok zehirli kimyasallar Avrupa'da üretilememekte ancak yasal olarak ithal edilebilmektedir.

Avrupa endüstrisi daha güvenli alternatifler üreterek bir yandan arz güvenliğine ilişkin endişeleri giderirken diğer yandan da yeni iş alanları yaratabilir ve gelişebilir.

Yatırımlar daha güvenli kimyasalları destekleyebilir mi?

Yatırımların kesinlikle oynayacağı bir rol var. ChemSec olarak son yıllarda yatırımcıların daha güvenli ve sürdürülebilir alternatifleri belirlemelerine yardımcı olacak araçlar geliştiriyoruz. Şirketlerin olağan çevresel, sosyal ve yönetim (ÇSY) faktörlerine değil, üretilen gerçek kimyasallara bakıyoruz. Yüksek ÇSY standartlarına sahip birçok şirket hala son derece tehlikeli ve kalıcı kimyasallar üretiyor olabilir.

Bir şirketin tüm ürün portföyüne, özellikle de yüksek endişe kaynağı olan maddelere bakıyoruz. Ürettikleri kimyasallar nedeniyle bu şirketlere yatırım yapmak, ek düzenlemelere, tüketici baskısına ve hatta örneğin zehirli sızıntılar nedeniyle davalara maruz kalabilecekleri için riskli olarak değerlendirilebilir.

Soru şu: İnsan sağlığı ve çevre üzerindeki toplam etkileri göz önünde bulundurulduğunda yatırımcılar PFAS gibi kimyasallara yatırım yapar mı?