Interview – Investeren in veiligere chemische stoffen

Wat zijn gevaarlijke chemische stoffen?

Gevaarlijke chemische stoffen zijn stoffen die schadelijk zijn voor het milieu en/of de volksgezondheid. Ze omvatten een breed scala: van licht giftige tot zeer zorgwekkende stoffen, die extreem giftig en zeer persistent zijn. Synthetisch betekent niet altijd schadelijk en natuurlijk betekent niet altijd onschadelijk.

Hoewel het niet altijd makkelijk is een specifieke chemische stof in verband te brengen met een specifieke ziekte, weten we dat blootstelling aan gevaarlijke chemische stoffen gevolgen kan hebben voor de gezondheid – variërend van effecten op voortplantingssystemen tot specifieke ziektes zoals diabetes. De effecten op de natuur zijn even zorgwekkend en kunnen in verband worden gebracht met het verlies aan biodiversiteit.

Met het oog op regelgeving wordt er vaak naar directe verbanden gezocht. Ons inzicht in dergelijke verbanden is enorm gegroeid. Dankzij de wetenschap worden grenswaarden voor blootstelling die kortgeleden nog als veilig werden beschouwd – bijvoorbeeld voor hormoonontregelaars zoals bisfenol A en persistente chemische stoffen zoals PFAS (per- en polyfluoralkylstoffen) – vandaag de dag niet meer als veilig gezien.

Is het mogelijk om deze chemische stoffen in de natuur op te ruimen?

Dat hangt af van wat je bedoelt met opruimen. In sommige gevallen is het technisch mogelijk om stoffen tot op zekere hoogte op te ruimen (bijvoorbeeld door plastic uit de oceaan te verwijderen), maar zou het zeer duur zijn. In andere gevallen is het gewoonweg niet mogelijk. PFAS worden aangetroffen in grondwater en we kunnen niet al het grondwater zuiveren en aanvullen. Polychloorbifenylen (PCB’s) hebben zich dan weer in sedimenten opgehoopt. Het verwijderen ervan is net zo moeilijk en kan nog ernstigere schade veroorzaken.

Het gebruik van gerecyclede, gevaarlijke chemische stoffen in nieuwe producten zou leiden tot voortzetting van de schade. Deze stoffen moeten uit de roulatie worden genomen om ervoor te zorgen dat ze geen risico meer vormen.

Waarom zitten er zo veel gevaarlijke chemische stoffen in onze omgeving?

Bij het opzetten van ons productiesysteem werd geen onderscheid gemaakt tussen giftige en onschadelijke chemische stoffen. Toen we begonnen met de grootschalige productie van synthetische stoffen, was er geen regelgeving voor wat mocht en niet mocht. Als gevolg daarvan werden altijd de eenvoudigste en goedkoopste chemische stoffen geproduceerd. Er werd geen rekening gehouden met gevaren en risico’s.

Inmiddels is het productiesysteem zo opgezet dat we afhankelijk zijn van deze gevaarlijke chemische stoffen. En dat is precies waarom we het productiesysteem moeten veranderen, zodat we deze chemische stoffen niet meer nodig hebben en er niet meer van afhankelijk zijn. Er moeten stimulansen worden gecreëerd om net geen gevaarlijke stoffen te produceren en in plaats daarvan voor veiligere alternatieven te zorgen.

Bestaan er veilige alternatieven voor alle gevaarlijke chemische stoffen?

We willen dat chemische stoffen zo onschadelijk mogelijk zijn, maar helemaal onschadelijk is niet in alle gevallen mogelijk. Alternatieven kunnen veilig of veiliger zijn. Zo wordt er bijvoorbeeld in de rubberzool van sportschoenen een schuimmiddel gebruikt dat zeer giftig is. Natriumbicarbonaat – ofwel baksoda – is een veilig alternatief.

Er bestaan veiligere alternatieven voor veel van de chemische stoffen die we vandaag de dag gebruiken, maar niet voor allemaal. Veiligere alternatieven krijgen niet altijd de voorkeur, ook al zou dat wel zo moeten zijn. Denk maar aan een producent die tientallen jaren bezig is geweest een productielijn voor een bepaalde gevaarlijke chemische stof te perfectioneren. De invoering van een veiliger alternatief kost in het begin veel geld en vereist nieuwe kennis. Dit verhoogt de lat voor bepaalde producenten om over te stappen. Het is ook een kwestie van schaal. Grootschalige productie brengt vaak lagere kosten per eenheid met zich mee; het duurt enige tijd voordat een alternatief schaalvoordelen begint op te leveren.

Er is veel onderzoek gaande in de publieke en private sector. Disruptieve technologieën kunnen nieuwe productiemethoden en nieuwe producten  invoeren die de markt volledig kunnen veranderen.

Kunnen chemische stoffen worden gerecycled in een circulaire economie?

Zuivere stromen kunnen worden gerecycled. Maar als je incompatibele materialen met elkaar mengt, zoals plastic A en plastic B, is recycling niet mogelijk. Veel producten bevatten verschillende materialen, die zijn gekozen vanwege hun verschillende eigenschappen zoals hardheid of hittebestendigheid. Tapijten kunnen bijvoorbeeld verschillende kunststoffen bevatten in hun toplaag, onderlaag en lijm.

Voor een duurzaam ontwerp kan worden voorgeschreven dat de materialen in het tapijt compatibel moeten zijn, maar de specifieke lijm wordt pas gekozen bij de plaatsing. In de meeste gevallen is de prijs de meest bepalende factor en niet de compatibiliteit met het recyclingproces of de mogelijkheid om verschillende materialen van elkaar te scheiden.

Hoe kunnen we een veiliger chemisch stelsel opzetten?

Transparantie in de hele toeleveringsketen is een must. Een fabrikant produceert een stof, die vervolgens wordt doorgestuurd naar een samensteller en vervolgens naar een reeks andere actoren. Het eindproduct – een combinatie van een aantal chemische stoffen – is een computer, bankstel of winterjas.

Deze informatie, die momenteel ontbreekt, moet beschikbaar zijn voor consumenten, zodat zij weloverwogen beslissingen kunnen nemen. Mensen moeten weten of een jas PFAS bevat en dat PFAS voor altijd in het milieu aanwezig blijven en bepaalde gezondheidsproblemen veroorzaken; mogelijk hebben zij toegang tot een niet-giftig alternatief, ook al is het dan misschien iets minder waterbestendig en kost het wat meer. We weten misschien wat er niet in het product zit, zoals PFAS-vrije pannen, maar we weten niet wat er wel in zit.

Regelgevers zouden er niet mogen voor terugdeinzen om doortastende en snelle maatregelen te treffen. Bij regelgeving en investeringsbeslissingen moet rekening worden gehouden met de bredere gevolgen voor de maatschappij en het milieu. De werkelijke kosten voor de samenleving van de productie en vervuiling door PFAS zijn veel hoger dan de prijs waarvoor producten met PFAS worden verkocht. Gezien hun impact moeten we de productie van de schadelijkste stoffen stopzetten. Hiervoor is ook een doordacht regelgevingskader nodig. Sommige zeer giftige chemische stoffen mogen bijvoorbeeld niet in Europa worden geproduceerd, maar wel legaal worden ingevoerd.

Door veiligere alternatieven te produceren, kan de Europese industrie bovendien nieuwe banen scheppen, verder gedijen en ook de bezorgdheid over de leveringszekerheid wegnemen.

Kunnen beleggingen veiligere chemische stoffen ondersteunen?

Beleggingen spelen hier zeker een rol in. De afgelopen jaren hebben we bij ChemSec instrumenten ontwikkeld om beleggers te helpen veiligere en duurzame alternatieven te vinden. We kijken niet naar de gebruikelijke ESG-factoren (ecologische, sociale en governance-criteria) van bedrijven, maar naar de chemische stoffen die worden geproduceerd. Veel bedrijven met een hoge ESG-score zouden namelijk nog steeds zeer gevaarlijke en persistente chemische stoffen kunnen produceren.

We kijken naar de hele productportefeuille van een bedrijf, met name naar zeer zorgwekkende stoffen. Beleggen in deze bedrijven zou vanwege de chemische stoffen die ze produceren risicovol kunnen worden geacht. Er kan namelijk sprake zijn van extra regelgeving, druk op de consument of zelfs gerechtelijke procedures als gevolg van bijvoorbeeld lozingen van giftige stoffen.

De vraag is: zouden beleggers beleggen in chemische stoffen zoals PFAS als ze rekening zouden houden met hun totale impact op de volksgezondheid en het milieu?