Bezpieczna, przystępna cenowo i czysta energia w czasach kryzysu?

Tragedia ludzka spowodowana inwazją Rosji na Ukrainę wstrząsnęła światem i wprowadziła zamęt w życie milionów Ukraińców. Koszty ludzkie związane z wojną są niezmierzone i rosną z każdym dniem. W następstwie pierwszego wstrząsu zaczęły pojawiać się również inne skutki. Jednym z nich jest zagrożenie dla stałych i przystępnych cenowo dostaw energii w Europie.

Wiele aspektów naszego życia zależy od energii. Wykorzystujemy energię do ogrzewania naszych domów, gotowania posiłków oraz przemieszczania towarów i ludzi. Bezpieczeństwo energetyczne polega przede wszystkim na stałym dysponowaniu wystarczającą ilością energii na potrzeby naszego obecnego i przyszłego wykorzystania.

Przetrwać kolejny kryzys energetyczny?

Posiadanie dostępu do wystarczającej ilości energii nie musi oznaczać, że można sobie na nią pozwolić. Rodziny i społeczności mogą doświadczać „ubóstwa energetycznego”. W ogólnounijnym badaniu przeprowadzonym w 2020 r. 8% ludności stwierdziło, że nie jest w stanie utrzymać odpowiedniego poziomu ciepła w swoich domach.

Według Eurostatu w styczniu 2022 r. roczna stopa inflacji energii ogółem w UE wynosiła 27%. Cena gazu ziemnego była o 40% wyższa niż w styczniu 2021 r. Niektóre kraje odczuły ten wzrost cen gazu bardziej niż inne: ceny wzrosły o 67% w Belgii i o 58% w Niderlandach. Wiele krajów wprowadziło programy dotacji, aby obniżyć rachunki za energię. Jednocześnie takie dotacje nie powinny eliminować zachęt do oszczędzania energii.

Podejmowanie działań krótkoterminowych w celu wsparcia długoterminowej stabilności

Geopolityka energetyczna już wcześniej kształtowała historię. Kryzysy paliwowe z lat siedemdziesiątych, w których główne kraje produkujące ropę naftową ograniczyły eksport w celu uzyskania efektu dźwigni gospodarczej i politycznej, spowodowały zmiany w polityce światowej oraz w światowej produkcji energii i na rynkach energii. Państwa podjęły krótkoterminowe działania polegające na zakazie lotów lub prowadzenia pojazdów w określone dni, niektóre zainwestowały w ścieżki rowerowe, aby zmniejszyć zapotrzebowanie na ropę naftową, a inne zdywersyfikowały źródło swojego importu lub wydobycia ropy i gazu z nowych rezerw.

Wojna w Ukrainie może spowodować równie istotną zmianę w europejskim systemie energetycznym. Zaledwie dwa tygodnie po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji przywódcy UE spotkali się w Wersalu (Francja) i postanowili zmniejszyć zależność energetyczną Europy. Wezwali do zmniejszenia zależności Europy od paliw kopalnych przy jednoczesnym przyspieszeniu rozwoju odnawialnych źródeł i zwiększeniu efektywności energetycznej.

Potrzeba znalezienia drogi do niskoemisyjnego systemu energetycznego dla Europy jest pilna. Plan REPowerEU, zaproponowany przez Komisję Europejską w maju 2022 r., ma na celu pilną transformację europejskiego systemu energetycznego, aby położyć kres zależności od rosyjskich paliw kopalnych i przyspieszyć działania w dziedzinie klimatu. Kluczowe środki przewidziane w planie obejmują oszczędzanie energii, dywersyfikację dostaw energii, potencjalne środki awaryjne w celu kontrolowania popytu oraz przyspieszenie wprowadzania energii ze źródeł odnawialnych w celu zastąpienia paliw kopalnych w domach, przemyśle i wytwarzaniu energii elektrycznej.

Oszczędność energii jest natychmiastowa i skuteczna

W planie REPowerEU zaproponowano kompleksowe podejście obejmujące dywersyfikację dostaw energii oraz przyspieszenie przejścia na system energii odnawialnej, ale położono również dodatkowy nacisk na inny aspekt niezbędny do rozwiązania obecnego kryzysu – efektywność energetyczną. W tym celu Komisja Europejska zaproponowała wzmocnienie długoterminowych środków w zakresie efektywności energetycznej, w tym zwiększenie wiążącego celu w zakresie efektywności energetycznej z 9% do 13%.

Komisja wezwała również państwa członkowskie do rozpoczęcia specjalnych publicznych kampanii mających na celu oszczędzanie energii w domach i w miejscach pracy. Zdaniem Komisji, jeśli kampanie te zakończą się sukcesem, mogłyby zmniejszyć popyt na gaz i ropę naftową o 5%. Zachęca się również państwa członkowskie do promowania oszczędności energii, na przykład poprzez obniżenie podatków od energooszczędnych systemów i urządzeń grzewczych oraz od izolacji budynków.

Niedawno Komisja zaproponowała nowe działania w kontekście orędzia o stanie Unii z 2022 r. Propozycje obejmują zmniejszenie zużycia energii elektrycznej, zwłaszcza w wybranych godzinach szczytu, pułapy przychodów producentów, składki solidarnościowe ze strony przemysłu paliw kopalnych oraz regulację cen.

Najtańszym i najczystszym rodzajem energii jest ten, którego nie wykorzystujemy ani nie produkujemy. Im mniej energii zużywamy, tym łatwiej jest ją produkować ze źródeł odnawialnych. Im mniej potrzebujemy paliw kopalnych, tym mniej musimy je importować, a tym bardziej możemy ograniczyć emisje gazów cieplarnianych i zanieczyszczenie powietrza.