Veilige, betaalbare en schone energie in tijden van crisis?

De menselijke tragedie als gevolg van de Russische invasie in Oekraïne heeft de wereld geschokt en het leven van miljoenen Oekraïners volledig ontwricht. De humanitaire gevolgen van de oorlog zijn onmeetbaar en nemen elke dag toe. In de nasleep van de eerste schok ontstonden ook andere effecten. Eén daarvan is dat de constante, betaalbare energievoorziening in Europa in gevaar kwam.

Voor veel aspecten in ons leven zijn we afhankelijk van energie. We gebruiken energie om onze huizen te verwarmen, onze maaltijden te bereiden en goederen en mensen te vervoeren. Energiezekerheid houdt in wezen in dat er continu voldoende energie beschikbaar is voor ons huidige en toekomstige gebruik.

Nog een energiecrisis doormaken?

Toegang hebben tot voldoende energie betekent nog niet per se dat mensen deze ook kunnen betalen. Gezinnen en gemeenschappen kunnen te maken krijgen met “energiearmoede”. In een EU-brede enquête in 2020 gaf 8 % van de bevolking aan dat zij hun woning niet voldoende konden verwarmen.

Volgens Eurostat bedroeg de jaarlijkse inflatie voor energie in januari 2022 in het algemeen in de EU 27 %. De aardgasprijs was 40 % hoger dan in januari 2021. Sommige landen werden zwaarder getroffen door deze stijging van de gasprijs dan andere: in België stegen de prijzen 67 % en in Nederland 58 %. Veel landen hebben subsidieregelingen ingevoerd om de energierekeningen te verlagen. Dergelijke subsidies mogen echter de drijfveer om energie te besparen niet wegnemen.

Kortetermijnmaatregelen nemen om duurzaamheid op lange termijn te ondersteunen

De geopolitieke energiecontext is al eerder bepalend geweest voor de geschiedenis. De oliecrises van de jaren 1970, waarin de grote olielanden om economische en politieke motieven hun uitvoer terugschroefden, leidden tot verschuivingen in de wereldpolitiek en de mondiale energieproductie en -markten. Landen namen kortetermijnmaatregelen en voerden verboden in op vliegen of rijden op bepaalde dagen. Sommige landen investeerden in fietspaden om de vraag naar olie te verminderen, andere diversifieerden de bronnen van hun import of gingen olie en gas winnen uit nieuwe reserves.

De oorlog in Oekraïne kan een even grote verschuiving in het Europese energiesysteem teweegbrengen. Slechts twee weken na het begin van de Russische invasie kwamen de EU-leiders bijeen in Versailles (Frankrijk) en kwamen zij overeen de energieafhankelijkheid van Europa te verminderen. Zij pleitten ervoor Europa minder afhankelijk te maken van fossiele brandstoffen en tegelijkertijd de ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen te versnellen en de energie-efficiëntie te verbeteren.

Er moet dringend werk worden gemaakt van een koolstofarm energiesysteem voor Europa. Het REPowerEU-plan, dat de Europese Commissie in mei 2022 heeft voorgesteld, heeft tot doel het Europese energiesysteem dringend te transformeren om een einde te maken aan de afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen en om de klimaatactie te versnellen. De belangrijkste maatregelen van het plan zijn energiebesparing, diversificatie van de energievoorziening, mogelijke noodmaatregelen om de vraag te beheersen, en versnelling van de uitrol van hernieuwbare energie ter vervanging van fossiele brandstoffen in woningen, de industrie en de energieopwekking.

Energie besparen is doeltreffend en levert onmiddellijk resultaat op

In het REPowerEU-plan wordt een totaalaanpak voorgesteld die zowel de diversificatie van de energievoorziening als de versnelling van de overgang naar een hernieuwbare-energiesysteem omvat. In het plan wordt echter ook extra nadruk gelegd op een ander aspect dat essentieel is voor de aanpak van de huidige crisis: energie-efficiëntie. Daartoe heeft de Europese Commissie voorgesteld de energie-efficiëntiemaatregelen voor de lange termijn te versterken, met inbegrip van een verhoging van het bindende energie-efficiëntiedoel van 9 % naar 13 %.

De Commissie heeft de lidstaten ook opgeroepen specifieke publiciteitscampagnes op te zetten voor energiebesparing in woningen en op de werkplek. Als deze campagnes succesvol zijn, zouden zij volgens de Commissie de vraag naar gas en olie met 5 % kunnen verminderen. De lidstaten worden ook aangemoedigd om energiebesparingen te bevorderen, bijvoorbeeld door de belastingen te verlagen op energie-efficiënte verwarmingssystemen en -apparaten en op de isolatie van gebouwen .

Meer recent heeft de Commissie nieuwe stappen voorgesteld in het kader van de Staat van de Unie toespraak 2022. De voorstellen omvatten vermindering van het elektriciteitsverbruik, met name tijdens bepaalde piekuren, inkomstenplafonds voor producenten, solidariteitsbijdragen van de fossielebrandstoffenindustrie en prijsregulering.

De goedkoopste en schoonste energie is de energie die we niet gebruiken of produceren. Hoe minder energie we gebruiken, hoe gemakkelijker het is om deze uit hernieuwbare bronnen te produceren. En hoe minder fossiele brandstoffen we nodig hebben, hoe minder we deze moeten invoeren en hoe meer we de uitstoot van broeikasgassen en de luchtverontreiniging kunnen verminderen.