Jakość i ilość wody są kluczowe dla dobrostanu

Jeśli chcesz iść popływać w Europie, istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że jakość wody w wybranym przez Ciebie kąpielisku będzie doskonała. Ponadto większość mieszkańców Europy może korzystać z dobrej jakości wody pitnej prosto z kranu.

Europa musi jednak ograniczyć zanieczyszczenie wody pochodzące z gruntów rolnych i przemysłu oraz poprawić oczyszczanie ścieków. Dzieje się tak, ponieważ pojawiają się nowe dowody na to, że mikrozanieczyszczenia, mikrodrobiny plastiku i oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe wpływają na jakość wody. Jednocześnie zmiany klimatu w coraz większym stopniu zagraża zasobom wodnym na niektórych obszarach. 

Konkurencyjne wymagania, zanieczyszczenia i zmiany klimatu

Woda jest kluczową częścią natury i niezbędnym zasobem dla ludzi. Oprócz picia używamy wody do wszystkiego – od gotowania po sprzątanie, prysznic, spłukiwanie i pływanie. Podobnie wszystkie nasze sektory gospodarki, w tym energia, transport, rolnictwo i produkcja, opierają się na wodzie.  

Konkurencyjne zapotrzebowanie na wodę przyczynia się do zanieczyszczenia i może prowadzić do nadmiernej eksploatacji, co może mieć negatywny wpływ na zdrowie ludzi. Bezpośrednie problemy zdrowotne są często związane z określonymi zanieczyszczeniami w wodzie, takimi jak bakterie, wirusy, metale lub pestycydy. Chociaż większość ludzi w Europie ma dobry dostęp do wysokiej jakości wody pitnej i wody w kąpieliskach, to jednak nowe dowody na zanieczyszczenie chemiczne i niedobór wody budzą coraz większe obawy.  

Zmiany klimatu potęgują wyzwania dotyczące ilości i jakości wody w Europie. Na przykład obserwujemy częstsze i bardziej intensywne susze i powodzie. Powodzie jest najkosztowniejszym rodzajem ekstremalnych zdarzeń związanych z klimatem, które spowodowały ponad 223 miliardy euro szkód w ciągu ostatnich czterech dekad. Szczególnie w południowej Europie niedobór wody będzie się pogłębiał i wpłynie na wszystkie sektory.

Wody gruntowe dostarczają około 65% wody pitnej w UE. Jednak zgodnie z najnowszą oceną EEA dotyczącą tego istotnego zasobu zanieczyszczenie chemiczne stwierdzono w około jednej czwartej wód gruntowych UE, podczas gdy prawie 10% tych wód jest dotkniętych niezrównoważonym poziomem poboru.

Co więcej, nadmierne poziomy co najmniej jednego pestycydu wykryto w od 4% do 11% miejsc monitorowania wód gruntowych. 

Inne obawy dotyczące zdrowia obejmują zanieczyszczenie plastikiem, mikrodrobiny plastiku z wyrobów włókienniczych i zanieczyszczenia chemiczne, takie jak PFAS, które występują w całej Europie w glebie i wodzie.

Rys. 1. Źródła mikrodrobin plastiku, drogi uwalniania i pochłaniacze

Źródło: Ilustracja Centrum Współpracy w zakresie Zrównoważonej Konsumpcji i Produkcji (CSCP) dla Europejskiego Centrum Tematycznego ds. Gospodarki o Obiegu Zamkniętym i Wykorzystania Zasobów (ETC/CE) i EEA

Redukcja zanieczyszczeń u źródła

Zanieczyszczenia pochodzące ze ścieków komunalnych i przemysłowych, rolnictwa, górnictwa i domów, które nie są podłączone do kanalizacji, wpływają na jakość wody w Europie. Zgodnie z analizą EEA pomocne byłoby wdrożenie unijnego prawodawstwa dotyczącego wody w lepszy i bardziej spójny sposób. Ponadto wszystkie sektory wykorzystujące wodę, takie jak rolnictwo, energetyka i górnictwo, powinny przyjąć praktyki, które mogą utrzymać zdrowe i odporne ekosystemy wodne. Należą do nich programy rolnicze, które mają na celu ograniczenie stosowania nawozów i pestycydów. 

Oczyszczanie ścieków komunalnych w całej Europie poprawiło się w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Co więcej, większość krajów europejskich skutecznie zbiera i oczyszcza ścieki dla większości swojej populacji. Z analizy EEA wynika jednak, że utrzymanie istniejącej infrastruktury oczyszczania ścieków, przystosowanie się do zmiany klimatu, łączenie obszarów wiejskich i zwalczanie nowych zanieczyszczeń będzie wymagało znacznych inwestycji. 

Aby walczyć z odpadami morskimi i mikrodrobinami plastiku pochodzącymi z wyrobów włókienniczych, zanieczyszczenia powinny być zatrzymywane u samego źródła. W briefingu EEA na temat mikrodrobin plastiku z wyrobów włókienniczych wymieniono kilka sposobów na ograniczenie tego rodzaju zanieczyszczeń, m.in. bardziej zrównoważone procesy projektowania i produkcji, lepszą pielęgnację odzieży oraz skuteczniejsze unieszkodliwianie i lepszy recykling. W analizie EEA dotyczącej odpadów morskich wskazano, że źródła lądowe odpowiadają za 80% odpadów morskich. Około 85% z nich to tworzywa sztuczne.

Wiele obowiązujących przepisów UE i nowe ambicje dotyczące wody

Obecnie kluczowe akty prawne UE dotyczące wody i zdrowia ludzkiego dotyczą wody pitnej, wody w kąpieliskach oraz ścieków komunalnych. Tymczasem ramowa dyrektywa wodna odzwierciedla ogólny cel, jakim jest osiągnięcie dobrego stanu europejskich rzek, jezior i wód gruntowych. Jednocześnie także inne polityki i regulacje dotyczące rolnictwa, przemysłu, chemikaliów i innych sektorów w dużym stopniu są powiązane z wodą.

Ambicja Europejskiego Zielonego Ładu, zgodnie z którą do 2050 r. środowisko będzie wolne od szkodliwych zanieczyszczeń, dotyczy również wody. W ramach planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń Komisja Europejska zaproponowała bardziej rygorystyczne przepisy ograniczające zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych oraz skuteczniejsze oczyszczanie ścieków komunalnych. 

Cele propozycji to lepsze i bardziej opłacalne oczyszczanie ścieków komunalnych, odzyskiwanie składników odżywczych, odpowiedzialność producentów za mikrozanieczyszczenia i nowe wymogi dotyczące monitorowania mikrodrobin plastiku. Komisja proponuje także aktualizację listy zanieczyszczeń wody i ściślejszą kontrolę nad tym, co trafia do wód powierzchniowych i gruntowych. Substancje te obejmują PFAS, pestycydy, bisfenol A i niektóre farmaceutyki. 

W skrócie: woda a zdrowie

• Dostęp do czystej wody jest niezbędny dla ludzkiego zdrowia i dobrostanu. Większość mieszkańców Europy korzysta z dobrej jakości wody pitnej.
• Wiele obszarów coraz częściej boryka się z problemem niedoboru wody, który wywiera presję na zużycie wody w rolnictwie i w sektorze energetycznym.
• Unijny plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wyznacza ambitne cele dotyczące wody wraz z nowymi propozycjami walki z zanieczyszczeniami.
• Poprawa oczyszczania ścieków komunalnych oraz zapobieganie zanieczyszczeniom pochodzącym z rolnictwa i górnictwa poprawiłyby jakość wody w całej Europie.

Co mogę zrobić?

• Zwróć się do lokalnych władz wodociągowych, aby uzyskać informacje na temat jakości wody pitnej i znaleźć sposoby na jej oszczędzanie.
• Sprawdź jakość wody w lokalnym kąpielisku. Dane EEA dotyczące zeszłorocznych wyników monitoringu są dobrym punktem wyjścia.
• Pomyśl o swoich własnych nawykach konsumpcyjnych. Czy możesz stosować produkty, które zawierają mniej chemikaliów i bezpieczniejsze chemikalia? Czy możesz zapobiec zanieczyszczeniu mikrodrobinami plastiku przez wyroby włókiennicze, zwracając uwagę na to, co kupujesz i jak to pierzesz?