Wywiad - Radzenie sobie z zagrożeniami dla zdrowia wynikającymi ze złego stanu środowiska

Jakie są najbardziej niebezpieczne rodzaje zanieczyszczeń i ich wpływ na zdrowie Europejczyków?

W Europie (mam na myśli 53 państwa członkowskie Biura Regionalnego WHO dla Europy – ponad 900 milionów ludzi) czynniki ryzyka środowiskowego są nadal przyczyną 1,4 miliona zgonów rocznie, a zgonom tym można w dużej mierze zapobiec. Ponad jedną trzecią z nich można przypisać zanieczyszczeniu powietrza, które jest najważniejszym czynnikiem ryzyka środowiskowego dla naszego zdrowia. Kolejną dużą część szkód związanych z zanieczyszczeniem powodują niebezpieczne chemikalia. Niestety każdego dnia siedem osób, głównie dzieci, umiera z powodu chorób biegunkowych, więc również jakość wody pozostaje problemem. Nawet w UE na niektórych obszarach wiejskich nie osiągnęliśmy jeszcze pełnego dostępu do czystej wody i urządzeń sanitarnych.

Wciąż mamy przed sobą wiele pracy w zakresie ochrony środowiska i zdrowia, ale możemy też sprytnie podejść do łączenia różnych programów. Na przykład zajmowanie się kwestią jakości powietrza może jednocześnie oznaczać rozwiązywanie problemu emisji mogących przyczyniać się do zmian klimatu.

Jak zmienił się wpływ zanieczyszczenia na zdrowie w Europie w ostatnich dziesięcioleciach?

W Europie sytuacja znacznie się poprawiła. Byłam młoda w czasie, gdy wprowadzono pierwsze przepisy dotyczące zwalczania kwaśnych deszczy oraz eutrofizacji jezior i wód morskich. Być może pierwsi przyczyniliśmy się do pewnego rozwoju przemysłowego, który był bardzo problematyczny, ale też jako pierwsi stanęliśmy w obliczu ogromnego zanieczyszczenia i musieliśmy sobie z tym poradzić. Nauczyliśmy się, że potrzebne są wspólne zasady radzenia sobie z zanieczyszczeniem, ponieważ nie zna ono granic.

Oczywiście obecnie żyjemy w zglobalizowanym świecie i musimy przyznać, że zanieczyszczenie również nie respektuje granic kontynentalnych. Widzieliśmy, jak niektóre firmy przenoszą się lub działalności gospodarcze są przenoszone z Europy do innych regionów, w których pewne niebezpieczne praktyki przemysłowe są nadal dozwolone, więc ponosimy odpowiedzialność wykraczającą poza kontynent, odpowiedzialność za zdrowie na świecie, a nasza polityka wspiera czystszą produkcję.

Czy zanieczyszczenie powietrza wpływa na rozwój pandemii COVID-19?

Wciąż jest wiele pytań bez odpowiedzi dotyczących związku między jakością powietrza a COVID-19 i jest to temat aktualnych badań naukowych. Możemy już jednak coś stwierdzić. Poprawa jakości powietrza zawsze będzie pożądana, ponieważ wiemy, że zanieczyszczenie powietrza jest ważnym czynnikiem ryzyka oraz przyczyną chorób układu oddechowego i układu krążenia. U osób cierpiących na te choroby stwierdzono większą zapadalność na COVID-19 oraz większe ryzyko występowania poważnych objawów zakażenia.

W perspektywie krótkoterminowej zaobserwowaliśmy znaczną redukcję zanieczyszczenia powietrza w miastach. Jest ona bardziej widoczna w przypadku tlenków azotu, związków w dużym stopniu związanych z ruchem drogowym, na który ograniczenia w przemieszczaniu się mają największy wpływ. Kiedy o tym rozmawiamy, prowadzone są liczne badania na ten temat, z których w przyszłości będziemy czerpać naukę i korzyści. COVID-19 to rozwijająca się tragedia, ale jednocześnie daje nam ona wgląd w bezprecedensowe dane – dzięki nim mamy szansę przemyśleć drogę do „nowej normalności”, która może przynieść korzyści dla środowiska i zdrowia.

Czy ten kryzys może być impulsem w kierunku przejścia do zrównoważonej gospodarki?

To wspaniale, że Komisja Europejska pracowała nad Europejskim Zielonym Ładem, ponieważ jest to bardzo silne zobowiązanie, które może być ogromnym wsparciem w zrównoważonym ożywianiu gospodarki. Istnieje niespotykana dotąd szansa, by „nowa normalność” była krokiem w kierunku zrównoważonego rozwoju gospodarczego, i nie możemy się doczekać pracy nad tym we współpracy z Komisją.

Jakie byłyby najprostsze metody zmniejszenia zanieczyszczenia?

Jeśli skupimy się na zanieczyszczeniu powietrza, musimy zająć się sektorami, które są jego źródłem – gospodarką energetyczną, transportem, rolnictwem, gospodarowaniem odpadami i wieloma gałęziami przemysłu – działając w skali lokalnej i globalnej. W ciągu ostatnich dekad wiele zostało zrobione, ale nadal widzimy, że na całym świecie 90% ludzi mieszka w miastach, które nie spełniają zaleceń WHO dotyczących jakości powietrza. Oznacza to, że wciąż mamy przed sobą długą drogę, która wymaga współpracy z różnymi sektorami, aby zobaczyć na przykład, jak możemy promować czystsze i bezpieczniejsze systemy transportu. Istnieją właściwe rozwiązania dla wszystkich sektorów.

Myślę, że ważne jest również, aby przyznać, że ogólne skutki zanieczyszczenia środowiska, a szczególnie zanieczyszczenia powietrza, nie są równomiernie rozłożone. Ludzie z ubogich obszarów bardzo często mieszkają w pobliżu miejsc zanieczyszczonych lub na obszarach o bardzo dużym natężeniu ruchu. Różnice mogą być duże, nie tylko między krajami, lecz także wewnątrz nich.

Co robi Biuro Regionalne WHO  dla Europy, jeśli chodzi  o środowisko i zanieczyszczenie?

Od ponad 30 lat naszą podstawową misją jako WHO jest współpraca z naszymi państwami członkowskimi i wewnątrz krajów, aby wspierać je w dążeniu do ich najważniejszych celów w zakresie środowiska i zdrowia. Było to bardzo wyraźnie widać podczas ostatniej europejskiej konferencji ministerialnej w sprawie środowiska i zdrowia, która odbyła się w Ostrawie w 2017 r. Wszystkie 53 państwa członkowskie zebrały się i zgodziły opracować krajowe regulacje działań dotyczących środowiska i zdrowia. Jesteśmy po ich stronie, wspieramy je w określaniu narodowych priorytetów, a następnie w pracy w tym kierunku.

Kontynuujemy także prace normatywne WHO: nasze centrum koordynuje aktualizację globalnych wytycznych WHO dotyczących jakości powietrza. W zeszłym roku opublikowaliśmy wytyczne WHO dotyczące hałasu w środowisku, zawierające zalecenia dotyczące zdrowia publicznego, których celem jest wspieranie prawodawstwa i kształtowania polityki w zakresie norm w naszych państwach członkowskich i na szczeblu europejskim.

Czy spodziewa się Pani, że nowe wytyczne WHO dotyczące hałasu i opracowywana aktualizacja wytycznych dotyczących zanieczyszczenia powietrza zostaną również przyjęte przez UE?

Mam nadzieję. Wytyczne WHO zawierają solidne zalecenia, oparte na najbardziej aktualnych danych naukowych, na temat tego, co wiemy o związku między zdrowiem a zanieczyszczeniem powietrza lub hałasem w środowisku. Od tego momentu to decyzja polityczna, czy odwoływać się do nich podczas ustalania norm. Wiemy, że Komisja Europejska często odnosi się do wytycznych WHO. Na przykład dyrektywa UE w sprawie wody pitnej została zmieniona na podstawie zaleceń zdrowotnych i wartości ujętych w wytycznych opublikowanych w najnowszym wydaniu wytycznych WHO dotyczących jakości wody pitnej. Wytyczne dotyczące hałasu w środowisku dla regionu europejskiego są uwzględnione w nowelizacji dyrektywy w sprawie oceny poziomu hałasu w środowisku i zarządzania nim. Jeśli chodzi o przyszłą aktualizację wytycznych dotyczących jakości powietrza na świecie oraz o to, w jaki sposób zostaną one odzwierciedlone w polityce UE, sprawa pozostaje otwarta. Musimy szanować proces polityczny oraz obrady UE i jej państw członkowskich, ale mamy nadzieję, że ich strategie polityczne będą promować i chronić zdrowie, a my jesteśmy tutaj, aby je wspierać.