Co niszczy przyrodę Europy?

My, ludzie, jesteśmy gatunkiem, który zmienia Ziemię jak żaden inny. Mamy ogromny wpływ na niemal wszystkie inne gatunki, które dzielą z nami tę planetę, i na ich siedliska. Europa, jako jeden z najgęściej zaludnionych obszarów Ziemi, nie jest wyjątkiem.

Rolnictwo wywiera największą presję na przyrodę

Według Eurostatu blisko 40% gruntów UE jest wykorzystywanych na potrzeby produkcji żywności. Podczas gdy tradycyjne rolnictwo umożliwiało współistnienie zróżnicowanej grupy gatunków roślin i zwierząt z uprawami, zmiany w kierunku intensyfikacji i specjalizacji, zachodzące w rolnictwie od 1950 r., przyczyniły się do znacznej utraty bioróżnorodności. Zgodnie z raportem EEA Stan przyrody w UE zwiększone stosowanie nawozów, pestycydów i systemów irygacyjnych oraz intensywna modyfikacja gruntów to najważniejsze oddziaływania negatywnie wpływające na lokalne rośliny i zwierzęta, w tym zwłaszcza ptaki.

Zanieczyszczenie wykorzystywanymi w rolnictwie pestycydami jest główną przyczyną niepokojącego spadku liczebności ptaków owadożernych i ptaków krajobrazu rolniczego.

Jednym z najistotniejszych presji jest zaniechanie tradycyjnego gospodarowania użytkami zielonymi. Szczególnie silnie wpływa to na zapylacze, takie jak pszczoły, trzmiele i motyle. Ponadto, fragmentacja gruntów i odwadnianie terenów, przeprowadzane na potrzeby rolnictwa,niszczą siedliska, w których ptaki, gady i małe ssaki zwykle znajdowały schronienie, żywiły się i rozmnażały.

Zanieczyszczenie wody, powietrzai gleby

Zanieczyszczenie środowiska często wiążemy z przemysłem, transportem i produkcją energii, które rzeczywiście są jego ważnymi źródłami, lecz niemal 50% presji na środowisko związanych z zanieczyszczeniem pochodzi z emisji rolniczych do powietrza, wody i gleby. Zanieczyszczenie pestycydami stosowanymi w rolnictwie jest główną przyczyną niepokojącego spadku liczebności ptaków owadożernych i ptaków krajobrazu rolniczego. Zanieczyszczenie pestycydami ma również negatywny wpływ na płazy, takie jak żaby, ropuchy i płazy ogoniaste, owady i małe ssaki, w tym nietoperze, chomiki i susła moręgowanego.

Pestycydy i nawozy oddziałują negatywnie także na około 80% spośród 576 żyjących w Europie gatunków motyli. Rolnictwo jest też głównym źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych, a to wpływa na wiele ekosystemów.

Zanieczyszczenie pochodzące z rolnictwa jest jednym z najistotniejszych problemów, które mają rozwiązać unijna strategia na rzecz bioróżnorodności na okres do 2030 r. oraz unijna strategia „Od pola do stołu”, służące ograniczeniu zużycia chemicznych pestycydów o połowę oraz promowaniu mniej inwazyjnych praktyk rolniczych, w tym ograniczenia stosowania nawozów o co najmniej 20%.

Fragmentacja i niszczenie siedlisk

Kolejnym czynnikiem wywierającym silny negatywny wpływ na środowisko naturalne jest urbanizacja, przy czym — co może być zaskoczeniem — większość szkód nie wynika już z przekształcania terenów naturalnych w obszary miejskie (11% negatywnych oddziaływań w tej kategorii według raportu EEA Stan przyrody w UE), ale z aktywności sportowej, turystycznej i rekreacyjnej (25% negatywnych oddziaływań wywieranych przez miasta). Jednakże wznoszenie budynków i przekształcenia obszarów zurbanizowanych oddziałują również na wiele gatunków, które przywykły do życia w siedliskach miejskich (około 10% negatywnych oddziaływań wywieranych przez miasta).

Ponadto fragmentację siedlisk i niszczenie krajobrazów powodują również drogi, linie kolejowe, zapory i innego rodzaju infrastruktura. Ruch drogowy zabija dzikie zwierzęta lub zaburza ich funkcjonowanie. Gleby, jako ważne rezerwuary różnorodności biologicznej, są niszczone przez zabudowywanie gruntów, w tym szczelne pokrywanie ich asfaltem i betonem.

Znaczną część linii brzegowej Europy modyfikuje się na potrzeby turystyki, pozostawiając niewiele miejsca na zachowanie siedlisk morskich i przybrzeżnych w stanie nienaruszonym. Ptaki wodne, takie jak kaczki, gęsi, czaple i perkozy, oraz zagrożone gatunki drapieżne, takie jak ścierwnik i orłosęp,ponoszą dotkliwe straty, kiedy ich obszary lęgowe są niszczone.

Niezrównoważona gospodarka leśna, łowiecka i rybacka

Niemal wszystkie lasy Europy zostały przekształcone przez działalność człowieka. Nawet po ponownym zalesieniu przyroda lasów zarządzanych przez człowieka jest inna. Na przykład negatywny wpływ na siedliska może mieć mniejsze zróżnicowanie gatunkowe i wiekowe drzew.

Pomimo wszystkich stosowanych środków ochrony wciąż obserwujemy w Europie lokalne wylesienia i zręby zupełne, za którymi nie idą nowe nasadzenia.

Usuwanie martwych i starych drzew oraz zmniejszanie powierzchni starodrzewów oddziałuje na wiele gatunków owadów, ptaków, płazów, gadów, nietoperzy i małych ssaków, takich jak mopek zachodni, wiewiórka kaukaska i koszatka leśna.

Pomimo wszystkich stosowanych środków ochrony wciąż obserwujemy w Europie lokalne wylesienia i zręby zupełne, za którymi nie idą nowe nasadzenia.

Według badań, które obejmują 26 krajów europejskich, co roku na naszym kontynencie w wyniku polowań giną 52 miliony dzikich ptaków. Ponadto wielu gatunkom, zwłaszcza ptakom i ssakom, zagraża nielegalne zabijanie, a dodatkowe zagrożenie stanowią zdziczałe i wolno żyjące koty oraz psy.

Przez połowy uszczupleniu ulegają populacje ryb, podobnie jak ssaków morskich, takich jak delfin zwyczajny i morświn, które czasami padają ofiarą przyłowu.

Nawet wtedy, gdy próbujemy cieszyć się otaczającą nas przyrodą, nieumyślnie możemy szkodzić siedliskom i gatunkom wokół nas. Wiele form aktywnego spędzania wolnego czasu, takich jak sporty uprawiane na świeżym powietrzu, lotnictwo rekreacyjne, latanie dronami, spacerowanie powodujące rozdeptywanie terenów i nieuregulowane obserwowanie dzikiej przyrody, może bardzo szkodzić środowisku naturalnemu.

Obcy przejmują kontrolę

Czasami celowo, czasami przez przypadek Europejczycy przywożą na nasz kontynent nowe gatunki roślin i zwierząt. Zdarza się, że te nowe gatunki przejmują kontrolę nad rodzimymi siedliskami i zaburzają funkcjonowanie ekosystemów, dlatego są nazywane inwazyjnymi gatunkami obcymi.

Jednymi z najbardziej szkodliwych inwazyjnych gatunków obcych są norka amerykańska, nutria i szop pracz, które polują na europejskie ptaki, oraz mundżak chiński, który pasie się na siedliskach podszytu leśnego. Żebropław, zawleczony najpierw do Morza Czarnego w wodzie balastowej statków, wyniszczył niektóre populacje ryb.

Problem stanowią również obce gatunki roślin, które zaczynają dominować nad lokalnymi. Amorfa krzewiasta, rdestowiec japoński i niecierpek gruczołowaty to tylko niektóre przykłady.

Zmiany klimatu — największe narastające zagrożenie dla przyrody

Zmiany klimatu wpływają na życie w Europie już dziś, co przejawia się wzrostem temperatury powietrza, suszami, zmianą w rozkładzie opadów, pożarami roślinności i mniejszą ilością śniegu. Są postrzegane jako narastające zagrożenie dla gatunków Europy i będą dotykały coraz większą liczbę gatunków roślin i zwierząt.

Jesteśmy świadkami lokalnego i regionalnego wymierania gatunków, a także przemieszczania się gatunków na północ i na wyższą wysokość nad poziomem morza. Gatunkami najbardziej dotkniętymi przez susze i zmiany w rozkładzie opadów są płazy, ptaki i nietoperze.

Raport EEA Środowisko Europy 2020 – stan i prognozy ostrzegał, że nasila się ocieplenie, zakwaszenie i odtlenienie oceanów, co zagraża siedliskom morskim.

W celu łagodzenia zmian klimatu musimy produkować energię elektryczną w sposób odpowiadający zasadom zrównoważonego rozwoju. Europa przewodzi wysiłkom na rzecz odejścia od paliw kopalnych, przyjmując za cel neutralność pod względem emisji dwutlenku węgla do roku 2050. To krytycznie ważny cel, ale należy mieć na uwadze, że w niektórych przypadkach produkcja energii odnawialnej może być szkodliwa dla siedlisk i gatunków. Na przykład turbiny wiatrowe mogą stwarzać zagrożenie dla nietoperzy i ptaków, które mogą zderzać się z łopatami, a zapory na rzekach i jeziorach mogą blokować transport osadów i wędrówki ryb migrujących.

Kluczowe jest zatem, by wszelkie środki podejmowane w celu obniżenia emisyjności były stosowane w sposób skoordynowany z polityką dotyczącą bioróżnorodności, aby zminimalizować wpływ na zwierzęta i siedliska. Jest wiele dobrych rozwiązań korzystnych zarówno dla klimatu, jak i dla przyrody, na przykład działania na rzecz poprawy stanu gleb.

Czynniki opisane powyżej to najważniejsze presje oddziałujące na przyrodę w Europie, ale nie jedyne. Na przykład dla wielu gatunków szkodliwe są również zanieczyszczenie hałasem i światłem, wynikające z aktywności człowieka. Jest wiele kwestii, którym musimy stawić czoła, lecz nie budzi wątpliwości, że ludzkość musi nauczyć się na nowo, w jaki sposób dawać naturze przestrzeń do rozwoju. Jeśli nie zrobimy tego natychmiast, konsekwencje mogą być nieodwracalne.