Van de redactie: Koers houden op weg naar een duurzaam Europa

Wereldwijde terugdringing van emissies en ongeëvenaarde aanpassingen zijn nodig om de ergste gevolgen van de klimaatcrisis te vermijden. Als het gaat om het verlies van biodiversiteit beschikt de wetenschap maar over weinig precieze cijfers, maar algemeen wordt erkend dat de staat van de natuur in Europa en in de rest van de wereld even alarmerend is als de stijgende temperaturen.

De klimaat- en de biodiversiteitscrisis hangen op allerlei manieren met elkaar samen. Het belangrijkste is misschien wel dat beide uiteindelijk worden veroorzaakt door niet-duurzame productie- en consumptiesystemen. Een van de boosdoeners is de hoeveelheid energie die we winnen en gebruiken en de manier waarop we dat doen.

In onze EMA ‘Signals’ 2022 wordt uitvoerig ingegaan op energie en duurzaamheid in een Europa dat herstellende is van de coronapandemie, te maken heeft met de oorlog in Oekraïne en zich heeft verbonden aan ambitieuze doelen voor de bescherming van het klimaat, de natuur en de gezondheid van mensen.

De invasie van Rusland in Oekraïne verandert niets aan de realiteit van de klimaatcrisis of de aantasting van de natuur, maar voegt een nieuwe dimensie toe aan de inspanningen die Europa verricht om ons energiesysteem duurzamer te maken.

De rode draad in het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen is het verminderen van onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, en het is inmiddels duidelijk dat dit ook de weg is naar meer energiezekerheid. Rusland gebruikt fossiele brandstoffen, en met name aardgas, om Europa te bedreigen en op de proef te stellen. Dit zou niet mogelijk zijn als we een energiesysteem hadden dat voornamelijk is gestoeld op een sterk Europees netwerk van binnenlandse, onderling verbonden hernieuwbare bronnen.

Het opbouwen van een duurzaam energiesysteem voor Europa kost tijd, en de beslissingen die we nu nemen, bepalen de keuzemogelijkheden die we de komende decennia zullen hebben. Dat geldt met name voor de dure energie-infrastructuur. In de huidige omstandigheden moet Europa snel handelen, maar daarbij wel de juiste richting aanhouden om te voorkomen dat we straks vastzitten aan oplossingen die niet overeenkomen met wat wij willen doorgeven aan toekomstige generaties.

Iets wat we allemaal nu al kunnen doen is energie besparen. De thermostaat lager zetten, ons huis isoleren, minder warm water gebruiken, overstappen op groener vervoer – algemeen bekende maatregelen die in heel Europa nodig zijn en direct voordeel zullen opleveren. De schoonste en goedkoopste energie is altijd de energie die we niet gebruiken. Dat uitgangspunt zal ons allemaal samen door de komende winter helpen.

Europese landen en burgers hebben zich enorm solidair betoond met Oekraïne en met elkaar. Die solidariteit zal in de komende maanden, jaren en mogelijk decennia nog harder nodig zijn. Veel Europese huishoudens, vooral gezinnen die al moeite hebben om in hun basisbehoeften te voorzien, worden deze winter zwaar getroffen door de hoge energiekosten. De toenemende negatieve gevolgen van klimaatverandering worden ook vaak het zwaarst gevoeld door mensen die al kwetsbaar zijn. Deze lasten moeten worden gedeeld en in gezamenlijke solidariteit worden gedragen.

Ook zullen wereldwijd de ernstigste gevolgen van klimaatverandering vooral worden gevoeld door regio’s die het minst aan het probleem hebben bijgedragen en die de minste middelen hebben om aanpassingen door te voeren. Bovendien moeten we ons billijk opstellen ten aanzien van de toekomstige generaties. Het beginsel van “intergenerationele rechtvaardigheid” vraagt dat wij zorg dragen voor de kansen en veiligheid van degenen die na ons komen.

© Esther Castillo, Well with Nature /EEA

Te midden van de vele crises is het gemakkelijk om de moed te verliezen, maar de grote uitdagingen van deze eeuw zijn veroorzaakt door mensen en kunnen ook weer door mensen worden opgelost. De oplossingen bestaan al; nu moeten ze worden toegepast. Nieuwe technologieën kunnen de vooruitgang versnellen, maar het is geen reële optie meer om erop te wachten. Niets doen wordt steeds duurder en onethischer.

Het feit dat dringende actie geboden is, betekent niet dat we de grondbeginselen van hoe we beslissingen nemen en onze gemeenschappelijke doelen stellen, moeten loslaten. De Europese Green Deal vormt het bewijs dat de benodigde beleidsmaatregelen kunnen worden ingevoerd via een volledig democratisch proces.

Wanneer burgers de mogelijkheid wordt geboden, zullen zij beleid ondersteunen dat gedurfd en eerlijk is en het vooruitzicht biedt van een veel veiliger toekomst voor iedereen. Burgers moeten volledig bij het proces worden betrokken. De complexiteit van onze uitdagingen vereist juist meer betrokkenheid, meer dialoog en meer aandacht voor de verschillende realiteiten waarin mensen leven.

Toen ik bijna tien jaar geleden bij het EMA kwam werken, hadden de meeste doelen voor klimaat en biodiversiteit als einddatum 2020. In de afgelopen jaren heeft Europa met de Europese Green Deal onmiskenbaar de koers voor de lange termijn uitgezet richting een betere, eerlijkere en duurzamere toekomst.

Nu is het zaak dat we die koers blijven volgen en vastberaden voorwaarts gaan om deze agenda te realiseren. Daarbij moeten we het “Europese model” – dat is gebaseerd op democratische waarden, de rechtsstaat, en een maatschappij die staat voor het welzijn van iedereen – beschermen en zelfs versterken.

Hans Bruyninckx
directeur EMA