Vraaggesprek - De aanpak van milieurisico’s voor de gezondheid

Wat zijn de gevaarlijkste soorten vervuiling en de gevolgen ervan voor de gezondheid van de Europese bevolking?

In Europa (dat wil zeggen de 53 lidstaten van het Regionaal Bureau voor Europa van de WGO — meer dan 900 miljoen mensen) zijn milieurisicofactoren nog steeds verantwoordelijk voor 1,4 miljoen sterfgevallen per jaar en deze sterfgevallen zijn grotendeels te voorkomen. Meer dan een derde van deze sterfgevallen is toe te schrijven aan luchtverontreiniging, de belangrijkste milieurisicofactor voor onze gezondheid. Een ander groot deel van de schade door vervuiling wordt veroorzaakt door gevaarlijke chemische stoffen. En helaas sterven dagelijks zeven mensen, vooral kinderen, aan diarree gerelateerde ziekten, dus zelfs de waterkwaliteit is nog steeds een probleem. Zelfs binnen de EU hebben we in sommige plattelandsgebieden nog geen volledige toegang tot schoon water en sanitaire voorzieningen.

We hebben op het gebied van milieu en gezondheid nog een lange weg te gaan, maar we kunnen ook heel slim zijn als het gaat

om het samenvoegen van verschillende agenda’s. Door de luchtkwaliteit aan te pakken kunnen bijvoorbeeld tegelijkertijd klimaatveranderingsemissies worden aangepakt.

Op welke manier zijn de gevolgen van vervuiling voor de gezondheid in Europa de afgelopen decennia veranderd?

In Europa is de situatie aanzienlijk verbeterd. Ik was jong toen de eerste wetgeving werd ingevoerd om de zure regen en de eutrofiëring van meren en zeewater te bestrijden. We waren misschien de eersten wat betreft bepaalde zeer problematisch industriële ontwikkelingen en we waren ook de eersten die met grootschalige vervuiling werden geconfronteerd, en daar moesten we iets aan doen. We hebben geleerd dat je gemeenschappelijke regels nodig hebt om vervuiling aan te pakken omdat vervuiling geen grenzen kent.

We leven tegenwoordig natuurlijk in een gemondialiseerde wereld en we moeten erkennen dat vervuiling ook de continentale grenzen niet respecteert. We hebben gezien dat sommige problemen zich van Europa verplaatsen naar andere regio’s waar bepaalde gevaarlijke industriële praktijken nog steeds zijn toegestaan, dus we hebben een verantwoordelijkheid die verder reikt dan Europa, een verantwoordelijkheid voor de mondiale gezondheid en voor een beleid dat schonere productie ondersteunt.

Is luchtverontreiniging van invloed op de ontwikkeling van de COVID-19-pandemie?

Er zijn nog veel onbeantwoorde vragen over het verband tussen luchtkwaliteit en COVID-19 en dit is momenteel een onderwerp van wetenschappelijk onderzoek. We kunnen hier echter al verschillende dingen constateren. Verbetering van de luchtkwaliteit is nooit verkeerd omdat we weten dat luchtverontreiniging een belangrijke risicofactor voor en oorzaak van ademhalingsziekten en hart- en vaatziekten is. Mensen met deze onderliggende aandoeningen blijken kwetsbaarder te zijn voor COVID-19 en lopen een groter risico op ernstige symptomen.

Op korte termijn hebben we een aanzienlijke vermindering van de luchtverontreiniging in steden gezien. Deze vermindering is duidelijker in het geval van stikstofoxiden, een verontreinigende stof die sterk verband houdt met het verkeer, een van de activiteiten die het zwaarst door de lockdownmaatregelen worden geraakt. Er wordt op dit vlak momenteel veel onderzoek gedaan en daar zullen we in de toekomst van kunnen leren en profijt van hebben. COVID-19 is een tragische ontwikkeling, maar deze tragedie heeft ons wel een blik geboden op unieke gegevens die ons wellicht kunnen helpen opnieuw na te denken over een traject naar het ‘nieuwe normaal’ dat milieu- en gezondheidsvoordelen kan opleveren.

Kan deze crisis een duw in de richting van een duurzame economie zijn?

Het is heel goed dat de Europese Commissie aan de Europese Green Deal heeft gewerkt omdat hieruit een sterke betrokkenheid blijkt die voor een enorm hefboomeffect kan zorgen om het herstel op een duurzame manier vorm te geven. Er is sprake van een unieke kans om van dit “nieuwe normaal” een sprong voorwaarts te maken op weg naar duurzame economische ontwikkeling, en wij zien ernaar uit om in samenwerking met de Commissie naar die ontwikkeling toe te werken.

Wat zouden de eenvoudigste methoden zijn om de vervuiling terug te dringen?

Als we ons concentreren op het voorbeeld van luchtverontreiniging, moeten we ons richten op de sectoren waar deze luchtverontreiniging ontstaat — de energiesector, vervoer, landbouw, afvalbeheer en diverse industrieën — zowel op lokale als op mondiale schaal. De afgelopen decennia is veel gedaan, maar we zien nog steeds dat wereldwijd 90% van de mensen in steden woont die niet voldoen aan de luchtkwaliteitsrichtwaarden van de WGO. Dit betekent dat er nog een flinke weg te gaan is en dat we met de verschillende sectoren zullen moeten samenwerken om te zien hoe we bijvoorbeeld schonere en veiligere vervoerssystemen kunnen bevorderen. Voor alle sectoren kunnen er positieve stappen voorwaarts worden gezet.

Ik acht het ook belangrijk te erkennen dat de gevolgen van vervuiling in het algemeen en die van luchtverontreiniging in het bijzonder niet gelijk verdeeld zijn. Mensen die in meer achtergestelde gebieden wonen, wonen vaak in de buurt van verontreinigde locaties of in gebieden met een zeer hoge verkeersstroom. De verschillen kunnen groot zijn, niet alleen tussen landen, maar ook binnen landen.

Wat doet WGO Europa op het gebied van milieu en vervuiling?

Onze kerntaak als WGO is al meer dan 30 jaar met onze lidstaten en binnen landen samen te werken om hen te ondersteunen bij het aanpakken van hun prioriteiten op het gebied van milieu en gezondheid. Dit kwam zeer duidelijk naar voren tijdens de laatste Europese ministeriële conferentie over milieu en gezondheid, die in 2017 in Ostrava plaatsvond. Alle 53 lidstaten kwamen bijeen en kwamen overeen nationale actieprogramma’s op het gebied van milieu en gezondheid te ontwikkelen. Wij staan aan hun kant en ondersteunen hen bij het vaststellen van de nationale prioriteiten en ondersteunen vervolgens de werkzaamheden in die richting.

Ook zetten we de normatieve werkzaamheden van de WGO voort: ons Centrum coördineert de actualisering van de mondiale luchtkwaliteitsrichtsnoeren van de WGO. Vorig jaar hebben we de WGO-richtsnoeren inzake omgevingslawaai gelanceerd, waarin op de volksgezondheid gerichte aanbevelingen worden gedaan ter ondersteuning van wetgeving en beleidsvorming inzake normen in onze lidstaten en op Europees niveau.

Verwacht u dat de nieuwe WGO-richtsnoeren inzake lawaai en de komende update inzake luchtverontreiniging ook door de EU zal worden aangenomen?

Ik hoop het. De WGO-richtsnoeren bevatten robuuste aanbevelingen op basis van de meest recente wetenschappelijke gegevens over het verband tussen gezondheid en luchtverontreiniging of omgevingslawaai. Vanaf dat punt is het een politieke beslissing of bij het vaststellen van normen naar die richtwaarden moet worden verwezen. We weten dat de Europese Commissie vaak verwijst naar WGO-richtsnoeren. Zo is de drinkwaterrichtlijn van de EU herzien op basis van de gezondheidsgerelateerde aanbevelingen en richtwaarden in de meest recente editie van de WGO-richtsnoeren voor drinkwaterkwaliteit. Bij de herziening van de richtlijn omgevingslawaai wordt rekening gehouden met de richtsnoeren inzake omgevingslawaai voor de Europese regio. Als het gaat om de komende actualisering van de mondiale luchtkwaliteitsrichtsnoeren is het debat over de wijze waarop deze in het beleid van de Europese Unie zullen worden weerspiegeld, nog steeds open. We moeten het politieke proces en het beraadslagingsproces van de EU en haar lidstaten respecteren, maar wij hopen dat het beleid de gezondheid zal bevorderen en beschermen, en wij zijn hier om hen te ondersteunen.