Onze natuur heeft dringend hulp nodig

Helaas heeft eeuwenlange exploitatie een enorme tol geëist van de biodiversiteit in Europa. Onze natuur bevindt zich in een slechte staat: de meeste van de vele diersoorten in Europa, zoals de sakervalk en de Donauzalm, en habitats van graslanden tot duinen in heel Europa, gaan een onzekere toekomst tegemoet, tenzij dringend actie wordt ondernomen om het tij te keren.

Dit is de grimmige conclusie van het meest recente verslag van het EEA over de toestand van de natuur in de EU, de meest uitgebreide gezondheidscontrole die ooit door de EU is uitgevoerd.

Het goede nieuws is dat het bewustzijn van het belang van natuur en biodiversiteit toeneemt en dat er al stappen worden ondernomen om de situatie te herstellen. Uit het verslag over de stand van de natuur van het EEA blijkt wel dat er positieve ontwikkelingen zijn op het gebied van de natuurbescherming.

Zowel het aantal als de oppervlakte van de gebieden die in het kader van het Natura 2000-netwerk van de EU worden beschermd, zijn de afgelopen zes jaar toegenomen en de EU heeft de mondiale doelstellingen bereikt met de bescherming van ongeveer 18 % van haar landoppervlak en bijna 10 % van haar mariene gebied.

Over het algemeen is er echter onvoldoende vooruitgang geboekt om de doelstellingen van de oude EU-biodiversiteitsstrategie tot 2020 te verwezenlijken. De meeste beschermde habitats en soorten hebben een gebrekkige tot slechte staat van instandhouding en vele daarvan blijven achteruitgaan. Van de drie onderzochte hoofdgroepen zijn de habitats en vogels bijzonder ver achtergebleven, terwijl de groep niet-vogelsoorten haar doelstelling bijna heeft bereikt.

Bestuivers nemen af in aantal, het mariene milieu bedreigd...

Ook de insecten, en met name bijen, nemen af in aantal volgens het EEA en ander onderzoek. Volgens de Europese Rode Lijst wordt met zekerheid ongeveer 9 % van de bijen in de EU met uitsterven bedreigd. Voor de meeste bijensoorten is er echter onvoldoende wetenschappelijke informatie om het risico op uitsterven te beoordelen.

In het verslag over de toestand van de natuur in de EU van het EEA werd vastgesteld dat de belangrijkste habitats van bestuivers — graslanden, struikgewas, moerassen, veengebieden en bossen — vaak een slechte staat van instandhouding hebben. De belangrijkste reden voor deze situatie is het opgeven van grasland, de uitbreiding van landbouwgrond en het gebruik van meststoffen.

De situatie in de Europese kustwateren — van de Oostzee tot de Middellandse Zee — is al even zorgwekkend. Er zijn dringend maatregelen nodig om Europa’s mariene ecosystemen weer in goede staat te brengen, na jaren van ernstige overexploitatie en  verwaarlozing, volgens het meest recente verslag van het EEA over het mariene milieu in Europa.

De impact van menselijke activiteiten op het land en op het gebruik van onze zeeën heeft geleid tot veranderingen in het aantal en de verspreiding van mariene soorten en habitats en tot veranderingen in de algemene fysische en chemische samenstelling van zeeën. Bovendien verergeren de door de klimaatverandering veroorzaakte problemen de gevolgen van de andere bedreigingen en zullen zij de mariene ecosystemen onomkeerbaar veranderen. Er zijn echter tekenen van herstel in sommige gebieden als gevolg van de voortdurende inspanningen om bepaalde effecten, zoals verontreiniging, eutrofiëring en overbevissing, te verminderen.

Maatregelen om uitdagingen aan te pakken

Over het geheel genomen zijn er nu ambitieuzere plannen om de uitdagingen aan te pakken, waaronder de nieuwe EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030, de “van boer tot bord”-strategie en de EU-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering, die alle kernelementen van de Europese Green Deal vormen.

De biodiversiteitsstrategie is bedoeld om de achteruitgang van de biodiversiteit in het komende decennium om te buigen. Het is de bedoeling het netwerk van beschermde gebieden te versterken en uit te breiden, een herstelplan op te stellen en ervoor te zorgen dat ecosystemen gezond zijn, bestand zijn tegen klimaatverandering en rijk zijn aan biodiversiteit, en de diensten leveren die essentieel zijn voor de welvaart en het welzijn van de burgers.

Er zijn ook extra inspanningen nodig om de monitoringcapaciteit in de lidstaten te verbeteren om de EU-doelstellingen te ondersteunen. Ook zijn er meer gegevens nodig om de rol van het Natura 2000-netwerk beter te kunnen beoordelen, en de tenuitvoerlegging van de EU-wetgeving moet aanzienlijk worden verbeterd.

Worden we geconfronteerd met een zesde massa-uitsterving?

Ondanks deze inspanningen blijft bezorgdheid bestaan over de vraag of deze actie te laat komt. Wordt 13 onze natuur in Europa en elders in de wereld al geconfronteerd met een nieuwe, zogenaamde zesde golf van massa-uitsterven die ons eigen menselijk bestaan ook zal bedreigen?

Hoewel wetenschappers en deskundigen verdeeld zijn, neemt de bezorgdheid toe dat een dergelijk massa-evenement al enkele jaren aan de gang is. Over het verlies van de West-Afrikaanse zwarte neushoorns in het wild ontstond een decennium geleden wereldwijd ophef, maar veel meer soorten, ook in Europa, zijn grotendeels verdwenen.

Het gaat onder meer om de houting, een zoetwaterwitvis, die vroeger in België, Denemarken, Frankrijk, Duitsland en Nederland werd aangetroffen en die deze landen nu opnieuw proberen te introduceren. Nog eens zes vogelsoorten, waaronder de woestijngrasmus en de heremietibis, worden beschouwd als regionaal of volledig uitgestorven. De Europese Rode Lijst van soorten waarvan wordt vermoed dat zij zijn uitgestorven, bevat ook verschillende soorten vlinders, weekdieren en planten.

In het verslag van het EEA over het milieu in Europa — toestand en vooruitzichten 2020 (SOER 2020) wordt opgemerkt dat decennia van versnelde sociale en economische activiteit de relatie van de mensheid met het milieu hebben veranderd. Hoewel dit veel voordelen opleveren, waaronder het verlichten van leed en armoede, heeft het ook wijdverbreide schade aan ecosystemen veroorzaakt.

Vooraanstaande deskundigen van de Verenigde Naties hebben ook de alarmklok geluid over het feit dat onze exploitatie van natuur, lucht- en watervervuiling door een groeiende wereldbevolking rampzalige gevolgen heeft voor de biodiversiteit, evenals de klimaatverandering.

Het meest recente Global Assessment van het Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES), gepubliceerd in 2019, schat dat wereldwijd 1 miljoen dier- en plantensoorten met uitsterven worden bedreigd, waaronder vele insecten. In het verslag wordt opgemerkt dat het niet te laat is om de situatie te keren als we snel overgaan tot een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen, die de klimaatverandering aanwakkeren, en een einde maken aan de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen.