Waterkwaliteit en -kwantiteit zijn essentieel voor het welzijn

Als u in Europa wilt zwemmen, is het zeer waarschijnlijk dat de waterkwaliteit op de door u gekozen zwemlocatie uitstekend is. Bovendien kunnen de meeste Europese inwoners beschikken over drinkwater van goede kwaliteit rechtstreeks uit de kraan.

Europa moet echter de verontreiniging van water door landbouw- en industriële activiteiten verminderen en de behandeling van afvalwater verbeteren. Dit is nodig omdat er nieuw bewijs is over microverontreinigingen, microplastics en resistentie tegen antimicrobiële middelen die de waterkwaliteit beïnvloeden. Tegelijkertijd vormt de klimaatverandering in sommige gebieden een steeds grotere bedreiging voor de watervoorraden.

Concurrerende noden, vervuiling en klimaatverandering

Water is een cruciaal aspect van de natuur en een essentiële hulpbron voor mensen. We drinken niet alleen water, maar gebruiken het ook voor van alles, van koken tot schoonmaken, douchen, doorspoelen en zwemmen. Ook onze economische sectoren, zoals energie, vervoer, landbouw en productie, zijn allemaal afhankelijk van water.

Een concurrerende vraag naar water tussen sectoren draagt bij aan vervuiling en kan leiden tot overexploitatie, wat negatieve gevolgen kan hebben voor de volksgezondheid. Gezondheidsproblemen houden vaak direct verband met specifieke verontreinigingen in het water, zoals bacteriën, virussen, metalen of pesticiden. Hoewel de meeste mensen in Europa goede toegang hebben tot hoogwaardig drinkwater en zwemwater, baren nieuwe gegevens over chemische vervuiling en waterschaarste steeds meer zorgen.

De klimaatverandering versterkt de uitdagingen waar Europa voor staat op het gebied van de kwantiteit en kwaliteit van water. We zien bijvoorbeeld vaker hevigere periodes van droogte en overstromingen. Overstromingen zijn de duurste vorm van klimaatgerelateerde extreme gebeurtenissen: meer dan 223 miljard EUR schade in de afgelopen vier decennia. Vooral in Zuid-Europa zal de dan weer waterschaarste toenemen en alle sectoren treffen.

Grondwater voorziet in ongeveer 65 % van het drinkwater in de EU. Volgens de meest recente beoordeling van het EEA over deze vitale hulpbron is echter in ongeveer een kwart van het grondwater in de EU chemische verontreiniging aangetroffen en wordt bijna 10 % van het grondwater blootgesteld aan niet-duurzame winningsniveaus.

Bovendien werden op 4 % tot 11 % van de locaties voor grondwatermonitoring te hoge concentraties van een of meer pesticiden aangetroffen.

Andere gezondheidsvraagstukken zijn onder meer plasticvervuiling, microplastics uit textiel en chemische verontreinigende stoffen, zoals PFAS, die in heel Europa in de bodem en in het water worden aangetroffen.

Figuur 1. Bronnen van microplastics, verspreidingsroutes en afzettingen

Bron: Illustratie door het Collaborating Centre on Sustainable Consumption and Production (CSCP) voor het European Topic Centre on Circular Economy and Resource Use (ETC/CE) en het EEA.

Vermindering van verontreiniging aan de bron

De waterkwaliteit in Europa wordt beïnvloed door verontreiniging door stedelijk en industrieel afvalwater, landbouw, mijnbouw en woningen die niet zijn aangesloten op een rioolstelsel. Volgens een analyse van het EEA zou een betere en coherentere uitvoering van de EU-waterwetgeving hiertegen helpen. Bovendien moeten alle waterverbruikende sectoren, zoals landbouw, energie en mijnbouw, praktijken hanteren die waterecosystemen gezond en veerkrachtig houden. Het gaat onder meer om landbouwprogramma’s die het gebruik van meststoffen en bestrijdingsmiddelen verminderen.

De behandeling van stedelijk afvalwater is de afgelopen decennia in heel Europa verbeterd. Bovendien wordt in de meeste Europese landen afvalwater doeltreffend verzameld en behandeld voor het grootste deel van de bevolking. Uit een analyse van het EEA blijkt echter dat het behoud van bestaande infrastructuur voor afvalwaterbehandeling, de aanpassing aan de klimaatverandering, de aansluiting van plattelandsgebieden en de aanpak van nieuwe verontreinigende stoffen aanzienlijke investeringen zullen vergen.

Om zwerfvuil op zee en microplastics uit textiel tegen te gaan, moet verontreiniging aan de bron een halt worden toegeroepen. In een EEA-briefing over microplastics uit textiel worden verschillende manieren opgesomd om dit soort verontreiniging te verminderen, waaronder duurzamere ontwerp- en productieprocessen, betere zorg voor kleding en betere afvoer en recycling. Uit een EEA-analyse van zwerfvuil op zee blijkt dat 80 % van het zwerfvuil op zee afkomstig is van bronnen op het land. Ongeveer 85 % daarvan is plastic.

Veel bestaande EU-wetten en nieuwe ambities voor water

Momenteel heeft de belangrijkste EU-wetgeving inzake water en volksgezondheid betrekking op drinkwater, zwemwater en stedelijk afvalwater. Daarnaast is in de kaderrichtlijn water het algemene doel vastgelegd om een goede watertoestand te bereiken voor de rivieren, de meren en het grondwater in Europa. Bovendien houden andere beleidsmaatregelen en regelgeving op het gebied van landbouw, industrie, chemie en andere sectoren ook sterk verband met water.

De ambitie van de Europese Green Deal om in 2050 een milieu te hebben dat vrij is van schadelijke verontreiniging, heeft ook betrekking op water. In het kader van het actieplan Vervuiling naar Nul heeft de Europese Commissie strengere regels voorgesteld voor het inperken van stoffen die het oppervlakte- en grondwater verontreinigen en ter verbetering van de behandeling van stedelijk afvalwater.

De voorstellen beogen onder meer een betere en meer kosteneffectieve behandeling van stedelijk afvalwater, het terugwinnen van nutriënten, verantwoordelijkheid van producenten voor microverontreinigingen en nieuwe monitoringeisen voor microplastics. De Commissie stelt ook voor om de lijst van waterverontreinigende stoffen bij te werken en strenger te controleren wat er in oppervlaktewater en grondwater terechtkomt. Tot deze stoffen behoren PFAS, pesticiden, bisfenol A en enkele farmaceutische stoffen.

In een notendop: water en gezondheid

• Toegang tot schoon water is van essentieel belang voor de gezondheid en het welzijn van de mens. De meeste inwoners van Europa beschikken over drinkwater van goede kwaliteit.
• Veel gebieden hebben in toenemende mate te kampen met waterschaarste, wat het watergebruik in de landbouw- en energiesector onder druk zet.
• In het EU-actieplan Vervuiling naar Nul worden ambitieuze doelen voor water vastgesteld, met nieuwe voorstellen om verontreinigende stoffen aan te pakken.
• Het verbeteren van de behandeling van stedelijk afvalwater en het voorkomen van verontreiniging door land- en mijnbouw zou bijdragen tot het verbeteren van de waterkwaliteit in heel Europa.

Wat kan ik doen?

• Wend u tot de plaatselijke waterautoriteiten om op de hoogte te blijven van de lokale drinkwaterkwaliteit en bedenk manieren om water te besparen.
• Zoek de waterkwaliteit van uw plaatselijke zwemlocatie op. De gegevens van het EEA over de monitoringresultaten van vorig jaar zijn een goed beginpunt.
• Denk na over uw eigen consumptiegewoonten. Kunt u producten gebruiken die minder en veiligere chemische stoffen bevatten? Kunt u verontreiniging door microplastics uit uw textiel voorkomen door bewust te kopen en te wassen?