Raport TERM – czyli jak pogodzić transport ze środowiskiem?

Czym jest TERM i dlaczego ma istotne znaczenie?

TERM jest coroczną publikacją EEA, w której analizowane są i relacjonowane postępy w zakresie działań na rzecz obniżenia presji wywieranej przez sektor transportu na środowisko. Raport przedstawia najnowsze dane dotyczące wielu kluczowych tendencji środowiskowych i poprzez ocenę postępów w realizacji celów ułatwia decydentom ocenę skuteczności realizowanej polityki.

Dodatkowo TERM śledzi postępy w osiąganiu celów unijnej białej księgi w sprawie transportu 2011 i innych dokumentów oraz uregulowań związanych z transportem i środowiskiem. Każdego roku raport jest poświęcony innemu tematowi, na przykład transportowi miejskiemu czy jakości powietrza.

Mechanizm TERM został uruchomiony w 2000 r. jako pierwsze z serii regularnych sprawozdań, które są obecnie szeroko rozpowszechniane wśród krajów członkowskich EEA.

W świetle najnowszego raportu, jakie są główne problemy związane z transportem i rodzaje presji wywieranej przez ten sektor na środowisko?

Jak wynika z naszych ocen, transport, będąc źródłem zanieczyszczenia środowiska, zmian klimatycznych i hałasu, nadal stanowi duże obciążenie dla środowiska, a w ostatecznym rozrachunku – ludzkiego zdrowia. Presja środowiskowa sektora transportu jest wypadkową trzech głównych czynników: liczby podróży i pokonywanych dystansów; używanych środków transportu, spośród których niektóre są bardziej przyjazne dla środowiska niż inne; a także technologii zastosowanej w poszczególnych środkach transportu. W celu zbadania tych kwestii w sprawozdaniu przeanalizowano podejmowane wysiłki i kroki niezbędne do osiągnięcia celów wyznaczonych dla zrównoważonego transportu na rok 2050, podkreślając przy tym najważniejsze zmiany wymagane w transporcie osobowym i towarowym.

Omówiono też inne wyzwania. Z niedawnych doniesień prasowych dotyczących emisji z pojazdów wynika, że mogą występować znaczne różnice między oficjalnymi a rzeczywistymi emisjami – z różnych względów. Oficjalne testy nie oddają w pełni warunków jazdy i skłaniają inżynierów do opracowywania strategii dających dobre wyniki w warunkach testowych, lecz niekoniecznie podczas rzeczywistego użytkowania. Naszym zdaniem należy niezwłocznie wdrożyć planowane udoskonalenia metody testowania pojazdów.  

Elektromobilność również oferuje potencjalne rozwiązanie problemu emisji gazów cieplarnianych przez transport. Strategia UE na rzecz niskoemisyjnego systemu transportu opiera się na rozwoju technologii silników o spalaniu zewnętrznym. Jednak mimo wzrostu, udział pojazdów napędzanych elektrycznie (0,07% całej floty samochodów pasażerskich) i energią odnawialną jest nadal bardzo niski i zapewne same tylko usprawnienia technologii nie pozwolą zrealizować wyznaczonych na rok 2050 europejskich celów w zakresie obniżenia emisji gazów cieplarnianych z transportu. W rzeczywistości, do 2007 roku, wpływ usprawnień technologicznych na obniżenie emisji był niwelowany przez wzrost zapotrzebowania na transport, chociaż od tego czasu poziom emisji zmalał, do czego przyczyniło się spowolnienie czy ograniczenie wzrostu popytu. Jednak wstępne dane dotyczące 2014 r. wskazują na nieznaczny wzrost, dlatego, według unijnych prognoz, nie uda się osiągnąć określonych w białej księdze celów związanych z dekarbonizacją, o ile nie zostaną wprowadzone dalsze ambitne działania.

Jak wygląda europejska polityka dotycząca transportu i środowiska, i jakie działania są podejmowane na szczeblu UE, by rozwiązać powyższe problemy?

Unijna polityka odegrała bardzo istotną rolę w przeciwdziałaniu problemom środowiskowym związanym z transportem. Należy przy tym zauważyć, iż polityki mające na celu zmniejszenie liczby i długości podróży są stosowane w ograniczonym stopniu w porównaniu z tymi, które promują bardziej przyjazne środowisku rodzaje transportu czy udoskonalanie technologii stosowanych w pojazdach.

Przykładowo polityka regulująca emisje była stopniowo zaostrzana, co przyniosło wymierne rezultaty, zwłaszcza w wyniku wprowadzenia limitów zanieczyszczeń pochodzących z samochodów osobowych, furgonetek i ciężarówek oraz docelowych poziomów emisji CO₂ dla samochodów osobowych i furgonetek.

Kraje mają ponadto obowiązek dopilnować, by do 2020 roku co najmniej 10% ich paliw pochodziło ze źródeł odnawialnych. Unijne wysiłki skupiają się również na opracowywaniu tzw. czystych pojazdów i infrastruktury. Mieliśmy już okazję przekonać się o skuteczności rozwiązań w zakresie paliw alternatywnych, ale problem nadal stanowi brak infrastruktury umożliwiającej ładowanie baterii i tankowanie paliwa, który sprawia, że pojazdy zależne od tych technologii  są mniej atrakcyjne dla ludzi i przedsiębiorstw.

Wprowadzenie standardów jakości paliwa w Europie doprowadziło również do radykalnego obniżenia zawartości siarki w paliwach drogowych i pomogło praktycznie całkowicie wyeliminować ołów.

Z naszego raportu TERM wynika jednak, że potrzebne są dalsze działania.

Jaki jest wkład EEA w te prace?

EEA gromadzi dane i przygotowuje oceny wskaźników i raporty, które są pomocne w ocenie efektywności środowiskowej europejskiego sektora transportu. Raport TERM oraz powiązane z nim wskaźniki transportowe zapewniają nam system regularnego monitorowania i raportowania skuteczności strategii integracyjnych i postępów na drodze do zrównoważonego transportu. TERM odgrywa również ważną rolę w sygnalizowaniu nowych potrzeb w zakresie gromadzenia danych.

Oprócz TERM, EEA przeprowadza również inne oceny związane z transportem dotyczące np. elektromobilności, a także wpływu transportu na zdrowie. Współpracujemy z krajami i Komisją Europejską w zakresie monitorowania celów emisji CO₂ dla nowych samochodów osobowych i lekkich samochodów ciężarowych, stanu monitorowania jakości paliwa, a także informacji o hałasie, danych nt. jakości powietrza, emisji zanieczyszczeń z wszystkich sektorów, gazów cieplarnianych itp.

W ten sposób pomagamy budować bazę wiedzy, która będzie podstawą dalszych działań.

Alfredo Sánchez Vicente

 Wywiad opublikowany w biuletynie EEA nr 2015/4 z grudnia 2015 r.