Verbetering van de luchtkwaliteit leidt tot verbetering van de gezondheid en productiviteit van mensen

De lucht in Europa is veel schoner dan toen de Europese Unie (EU) en haar lidstaten ongeveer een halve eeuw geleden begonnen met de invoering van beleid inzake luchtkwaliteit en de preventie en bestrijding van vervuiling. Dankzij Europees en nationaal beleid en lokale maatregelen kon de vervuiling door vervoer, industrie en de energiesector worden teruggedrongen.

Ondanks deze vooruitgang blijkt uit de jaarlijkse beoordelingen van de luchtkwaliteit in Europa door het EEA consequent dat luchtverontreiniging nog steeds een gevaar vormt voor de menselijke gezondheid en het milieu. De luchtverontreinigingsniveaus in veel Europese steden overschrijden nog steeds zowel de wettelijke limieten van de EU als de richtsnoeren van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) voor de bescherming van de menselijke gezondheid. Met tragische gevolgen: volgens ramingen van het EEA sterven jaarlijks ongeveer 400 000 Europeanen voortijdig als gevolg van slechte luchtkwaliteit.

Luchtverontreiniging is de belangrijkste oorzaak van voortijdige sterfgevallen als gevolg van milieufactoren in Europa, maar heeft ook aanzienlijke economische gevolgen. Luchtverontreiniging leidt tot hogere medische kosten en vermindert de economische productiviteit als gevolg van de slechte gezondheid van de werknemers. Luchtverontreiniging schaadt ook de bodem, gewassen, bossen, meren en rivieren. Verontreinigende stoffen veroorzaken zelfs schade aan onze huizen, bruggen en andere gebouwde infrastructuur.

Bovendien zijn de negatieve gevolgen van slechte luchtkwaliteit niet gelijk verdeeld over de samenleving. Uit een recent EEA-verslag bleek dat luchtverontreiniging en extreme temperaturen en lawaai de meest kwetsbare burgers van Europa onevenredig hard treffen, met name in de oostelijke en zuidelijke regio’s van Europa. Bovenop algehele verbeteringen zijn gerichte maatregelen nodig om kwetsbare groepen beter te beschermen.

Diep gewortelde, systemische problemen

Zwevende deeltjes (PM), stikstofdioxide (NO₂) en troposferische ozon (O₃) zijn de verontreinigende stoffen die in Europa de grootste schade toebrengen aan de menselijke gezondheid en het milieu. De belangrijkste bronnen van deze verontreinigende stoffen zijn het wegvervoer, de verwarming van woningen, de landbouw en de industrie.

In steden, waar ongeveer drie op de vier Europeanen wonen, is het wegvervoer vaak de belangrijkste bron van luchtverontreiniging, vooral omdat auto’s op leefniveau, dicht bij de mensen, verontreinigende stoffen uitstoten. In delen van Europa is de verwarming van woningen met hout en steenkool de belangrijkste bron van schadelijke verontreinigende stoffen. Helaas nemen deze emissies ook toe in de wintermaanden, wanneer de weersomstandigheden vaak voorkomen dat verontreinigende stoffen zich verspreiden.

Wat de bronnen van luchtverontreinigende stoffen gemeen hebben, is dat zij diep geworteld zijn in de kernsystemen van onze samenleving op het gebied van mobiliteit, energie en voedselproductie en -consumptie. Diezelfde systemen zijn niet alleen de belangrijkste bronnen van luchtverontreinigende stoffen, maar ook de diepere oorzaken van de klimaatcrisis en het snelle verlies van biodiversiteit.

De fundamenten van onze huidige levenswijze worden in velerlei opzicht gevormd door de manier waarop we mensen en goederen verplaatsen, warmte en elektriciteit opwekken en ons voedsel produceren en consumeren. Daarom is het niet eenvoudig om deze systemen te veranderen. In veel gevallen moeten wij de manier waarop we onze samenlevingen hebben opgebouwd en onze manier van leven heroverwegen.

Win-win-oplossingen voor schonere lucht

Het EEA heeft in het kader van een proefproject met een aantal Europese steden samengewerkt om een beter begrip te krijgen van de uitdagingen voor het verbeteren van de luchtkwaliteit op lokaal niveau. De tien steden die aan het proefproject deelnamen, hebben bijvoorbeeld de stadsverwarming uitgebreid, het gebruik van de fiets bevorderd, de maximumsnelheden verlaagd en congestieheffingen opgelegd om de lokale luchtkwaliteit te verbeteren. Andere succesvolle initiatieven zijn de verplaatsing van industriële installaties, de modernisering van kooktoestellen en verwarmingsketels, het gebruik van schonere brandstoffen voor verwarming, de overschakeling op schonere bussen en trams en de invoering van emissiearme vervoerszones.

Deze maatregelen leiden tot een vermindering van lokale luchtverontreiniging en vaak ook van geluidshinder en tot een verbetering van de kwaliteit van leven van de bewoners. Bovendien wordt door diezelfde maatregelen de uitstoot van broeikasgassen teruggedrongen en in veel gevallen geld bespaard. Toch zijn er volgens die steden ook belangrijke uitdagingen, vooral als het erom gaat contact te leggen met de burgers en een politieke meerderheid te vinden voor maatregelen ter verbetering van de luchtkwaliteit.

De beste resultaten worden bereikt wanneer lokale en regionale maatregelen samengaan met doeltreffend nationaal en EU-beleid dat tevens vaak aanzienlijke bijkomende voordelen biedt voor de vermindering van broeikasgasemissies en luchtverontreiniging. Deze bijkomende voordelen kunnen bijvoorbeeld worden bereikt door de energie-efficiëntie te verbeteren en het mobiliteitssysteem groener te maken.

Mensen eisen schone lucht

Mensen zijn steeds meer geïnteresseerd in de kwaliteit van de lucht die zij inademen, en sommige burgers nemen maatregelen om hun lokale luchtkwaliteit zelf te meten met behulp van burgerwetenschap. Het EEA werkt samen met het Europese netwerk van hoofden van agentschappen voor milieubescherming (EPAnetwerk) aan een project genaamd CleanAir@ School, dat inhoudt dat kinderen, ouders en leerkrachten de concentraties verontreinigende stoffen rond scholen meten.

De scholen die deelnemen aan het project meten de stikstofdioxideconcentraties met eenvoudige en goedkope apparatuur, waarbij één bemonsteringsapparaat langs de weg vóór de school wordt geplaatst en één in een minder verontreinigd gebied, zoals het terrein achter de school. Het project is bedoeld om de aandacht te vestigen op het verkeer als bron van luchtverontreiniging en ouders aan te moedigen hun kinderen niet meer met de auto naar school te brengen.

Luchtverontreiniging naar nul

Acties en beleidsmaatregelen op lokaal, regionaal, nationaal en EU-niveau met bindende doelstellingen hebben de luchtkwaliteit in Europa ten behoeve van de burgers en het milieu verbeterd. Steeds meer mensen over de hele wereld vragen om dergelijke stappen voorwaarts. Het terugdringen van het aantal sterfgevallen en ziekten als gevolg van luchtverontreiniging is een van de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling die gericht zijn op het waarborgen van een gezond leven en het bevorderen van welzijn. Een soortgelijke doelstelling is opgenomen voor duurzame steden en gemeenschappen. Net als de andere doelstellingen zou dit enorme mondiale voordelen met zich meebrengen, zoals een hogere productiviteit en lagere medische kosten.

De maatregelen die nodig zijn om de luchtverontreiniging te verminderen, zowel in Europa als wereldwijd, zijn grotendeels dezelfde als de maatregelen die nodig zijn om de klimaatcrisis aan te pakken en de aantasting van de natuur een halt toe te roepen. We moeten onze productie- en consumptiesystemen fundamenteel veranderen en koolstofvrij maken, met name die welke verband houden met mobiliteit, energie en voedsel.