Poprawa jakości powietrza przekłada się na lepszy stan zdrowia i lepszą produktywność

Powietrze w Europie jest o wiele czystsze niż wtedy, kiedy Unia Europejska i jej państwa członkowskie zaczęły wdrażać politykę poprawy jakości powietrza oraz zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli, to jest około pół wieku temu. Polityka europejska i krajowa oraz działania lokalne były w stanie ograniczyć zanieczyszczenia pochodzące z transportu, przemysłu i sektora energetycznego.

Mimo tego postępu coroczne raporty EEA na temat jakości powietrza w Europie konsekwentnie pokazują, że zanieczyszczenie powietrza nadal stanowi zagrożenie dla zdrowia ludzi i środowiska. Poziom zanieczyszczenia powietrza w wielu europejskich miastach wciąż przekracza limity dopuszczalne prawem UE i wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczące ochrony zdrowia ludzkiego. Tragicznym tego następstwem jest – według szacunków EEA – przedwczesna śmierć około 400 000 Europejczyków rocznie z powodu złej jakości powietrza.

Zanieczyszczenie powietrza w Europie jest główną przyczyną przedwczesnych zgonów spowodowanych czynnikami związanymi ze stanem środowiska i presjami, jakie na środowisko oddziałują, ale ma również poważne skutki gospodarcze. Zwiększa koszty leczenia i zmniejsza produktywność gospodarki na skutek złego stanu zdrowia pracowników. Szkodzi także glebie, uprawom, lasom, jeziorom i rzekom. Zanieczyszczenia uszkadzają nawet nasze domy, mosty i inną infrastrukturę.

Ponadto negatywne skutki złej jakości powietrza nie rozkładają się równomiernie w całym społeczeństwie. Niedawny raport EEA wykazał, że zanieczyszczenie powietrza, a także ekstremalne wartości temperatury i hałas wpływają przede wszystkim na najsłabsze grupy społeczne, zwłaszcza we wschodnich i w południowych regionach Europy. Oprócz ogólnej poprawy jakości powietrza potrzebne są działania ukierunkowane na lepszą ochronę tych grup.

Głęboko zakorzenione problemy systemowe

Zanieczyszczenia, które powodują największe szkody dla zdrowia ludzi i środowiska w Europie, to pył zawieszony (PM), dwutlenek azotu (NO₂) i ozon w warstwie przyziemnej (O₃). Ich głównymi źródłami są transport drogowy, ogrzewanie gospodarstw domowych, rolnictwo i przemysł.

W miastach, w których mieszka około trzech czwartych Europejczyków, transport drogowy jest często głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza, zwłaszcza że samochody emitują zanieczyszczenia na poziomie gruntu, w pobliżu ludzi. W niektórych częściach Europy ogrzewanie domów drewnem i węglem jest głównym źródłem emisji szkodliwych zanieczyszczeń. Niestety do wzrostu tych emisji dochodzi również w miesiącach zimowych, kiedy warunki pogodowe często sprzyjają stagnacji zanieczyszczeń.

Źródła zanieczyszczeń powietrza łączy to, że w naszym społeczeństwie są one głęboko zakorzenione w podstawowych systemach mobilności, produkcji oraz konsumpcji energii i żywności. Te same systemy są nie tylko głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza, lecz także podstawowymi przyczynami kryzysu klimatycznego i gwałtownej utraty bioróżnorodności.

To, w jaki sposób się przemieszczamy i transportujemy towary, wytwarzamy ciepło i elektryczność oraz produkujemy i wykorzystujemy żywność, jest pod wieloma względami podstawą naszego obecnego stylu życia. Dlatego zmiana tych systemów nie jest łatwa i często wymaga ponownego przemyślenia tego, w jaki sposób zbudowaliśmy nasze społeczeństwo i jak żyjemy.

Korzystne dla wszystkich rozwiązania na rzecz czystszego powietrza

EEA współpracowała z wybranymi europejskimi miastami w ramach projektu pilotażowego, aby lepiej zrozumieć wyzwania związane z poprawą jakości powietrza na szczeblu lokalnym. Dziesięć miast, które wzięło udział w tym projekcie, w celu poprawienia lokalnej jakości powietrza rozbudowało miejską sieć ciepłowniczą, promowało jazdę na rowerze, obniżyło limit dopuszczalnej prędkości i wprowadziło opłaty z tytułu zatorów komunikacyjnych. Inne udane inicjatywy obejmują: przenoszenie obiektów przemysłowych, modernizację domowych pieców i kotłów, używanie czystszych paliw do ogrzewania, wymianę autobusów i tramwajów na mniej zanieczyszczające środowisko oraz wprowadzenie niskoemisyjnych stref transportowych.

Środki te zmniejszają lokalne zanieczyszczenie powietrza i często redukują poziom hałasu, a także poprawiają jakość życia mieszkańców. Ponadto te same działania ograniczają emisje gazów cieplarnianych i w wielu przypadkach pozwalają zaoszczędzić pieniądze. Te same miasta zgłosiły jednak istotne wyzwania, dotyczące zwłaszcza angażowania obywateli i przekonania decydentów do uwzględnienia środków na rzecz poprawy jakości powietrza w polityce działań.

Aby uzyskać najlepsze wyniki, działania lokalne i regionalne idą w parze ze skuteczną polityką krajową oraz unijną, która często oferuje istotne dodatkowe korzyści, z jednoczesnym zmniejszaniem emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczenia powietrza. Te dodatkowe korzyści są możliwe na przykład dzięki poprawie efektywności energetycznej i ekologizacji systemu mobilności.

Obywatele domagają się czystego powietrza

Działania i strategie polityczne na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i unijnym wpłynęły na poprawę jakości powietrza w Europie, z korzyścią dla jej obywateli i środowiska. Coraz więcej ludzi na całym świecie domaga się podobnego postępu. Zmniejszenie liczby zgonów i chorób spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza jest jednym z oczekiwanych rezultatów obejmowanego przez Cele Zrównoważonego Rozwoju działania służącego zapewnieniu zdrowego i o dobrej jakości życia. Podobny oczekiwany rezultat wyznaczono w przypadku innego działania, w ramach tej inicjatywy, dedykowanego zrównoważonemu rozwojowi miast i społeczności. Osiągnięcie tego celu, podobnie jak innych, przyniosłoby ogromne globalne korzyści, w tym zwiększenie produktywności ludzi i zmniejszenie kosztów ich leczenia.

Działania niezbędne do ograniczenia zanieczyszczenia powietrza, zarówno w Europie, jak i na świecie, to w dużej mierze te same działania, które są konieczne, aby stawić czoła kryzysowi klimatycznemu i powstrzymać degradację przyrody. Musimy znacząco zmienić nasze systemy produkcji i konsumpcji oraz obniżyć ich emisyjność, a zwłaszcza dotyczy to systemów związanych z mobilnością, energią i żywnością.