Η κλιματική αλλαγή συνεπάγεται ολοένα και πιο σοβαρούς κινδύνους για τα οικοσυστήματα, την ανθρώπινη υγεία και την οικονομία στην Ευρώπη

Οι παρατηρούμενες αλλαγές στο κλίμα έχουν ήδη ευρείες επιπτώσεις στα οικοσυστήματα, στην οικονομία και στην ανθρώπινη υγεία και διαβίωση στην Ευρώπη, σύμφωνα με την έκθεση «Climate change, impacts and vulnerability in Europe 2016». Νέες τιμές ρεκόρ εξακολουθούν να καταγράφονται για τις θερμοκρασίες στην Ευρώπη αλλά και παγκόσμια, καθώς και για το ύψος της στάθμης της θάλασσας και τη μείωση των θαλάσσιων πάγων στην Αρκτική. Τα πρότυπα κατακρημνίσεων [EB1] αλλάζουν, προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερη υγρασία στις υγρές περιοχές και ξηρασία στις ξηρές. Ο όγκος των παγετώνων και η χιονοκάλυψη μειώνονται. Ταυτόχρονα, ακραία κλιματικά φαινόμενα, όπως οι καύσωνες, οι ισχυρές βροχοπτώσεις και οι ξηρασίες, αυξάνονται σε συχνότητα και ένταση σε πολλές περιοχές. Οι ακριβέστερες πλέον κλιματικές προβλέψεις πιστοποιούν περαιτέρω ότι τα ακραία φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής θα αυξηθούν σε πολλές περιοχές της Ευρώπης.

«Η κλιματική αλλαγή θα συνεχιστεί για πολλές ακόμα δεκαετίες. Η κλίμακα της μελλοντικής κλιματικής αλλαγής και οι επιπτώσεις της θα εξαρτηθούν από την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής των παγκόσμιων συμφωνιών μας για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, αλλά και από τη διασφάλιση της ύπαρξης των κατάλληλων στρατηγικών και πολιτικών προσαρμογής με σκοπό τον περιορισμό των κινδύνων από υφιστάμενα και προβλεπόμενα ακραία κλιματικά φαινόμενα», αναφέρει ο Hans Bruyninckx, εκτελεστικός διευθυντής του ΕΟΠ.

«Καυτά σημεία» της κλιματικής αλλαγής

Όλες οι περιοχές της Ευρώπης είναι ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή, αλλά ορισμένες θα υποστούν πιο αρνητικές συνέπειες από άλλες. Η νότια και νοτιοανατολική Ευρώπη προβλέπεται ότι θα είναι ένα από τα «καυτά σημεία» της κλιματικής αλλαγής, καθώς αναμένεται να αντιμετωπίσει τις περισσότερες δυσμενείς επιπτώσεις. Η συγκεκριμένη περιοχή αντιμετωπίζει ήδη σημαντική αύξηση των εξαιρετικά υψηλών θερμοκρασιών και μείωση των κατακρημνίσεων και των ροών των ποταμών, φαινόμενα τα οποία έχουν αυξήσει τον κίνδυνο για σοβαρότερες ξηρασίες, μικρότερες σοδειές, απώλεια βιοποικιλότητας και δασικές πυρκαγιές. Οι συχνότεροι καύσωνες και οι αλλαγές στην κατανομή των κλιματικά ευαίσθητων λοιμωδών νοσημάτων αναμένεται να αυξήσουν τους κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία και διαβίωση.

Οι παράκτιες περιοχές και οι κοίτες πλημμυρών στα δυτικά τμήματα της Ευρώπης θεωρούνται επίσης «καυτά σημεία», καθώς βρίσκονται αντιμέτωπες με αυξημένους κινδύνους πλημμυρών λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και πιθανής αύξησης των ξαφνικών καταιγίδων. Η κλιματική αλλαγή οδηγεί επίσης σε σημαντικές αλλαγές στα θαλάσσια οικοσυστήματα, ως αποτέλεσμα της οξίνισης των ωκεανών, της αύξησης της θερμοκρασίας και της διεύρυνσης των νεκρών ζωνών εξαντλημένου οξυγόνου.

Τα οικοσυστήματα και οι ανθρώπινες δραστηριότητες στην Αρκτική θα επηρεαστούν επίσης σε μεγάλο βαθμό λόγω της ιδιαίτερα ταχείας αύξησης των θερμοκρασιών του αέρα και της θάλασσας και της επακόλουθης τήξης των πάγων σε ξηρά και θάλασσα.

Παρότι για ορισμένες περιοχές ενδέχεται να προκύψουν και κάποιες θετικές επιπτώσεις, όπως η βελτίωση των συνθηκών για τη γεωργία σε τμήματα της βόρειας Ευρώπης, οι περισσότερες περιοχές και κλάδοι θα επηρεαστούν αρνητικά.

Οικοσυστήματα, ανθρώπινη υγεία και οικονομία

Τα οικοσυστήματα και οι προστατευμένες περιοχές ανά την Ευρώπη βρίσκονται υπό πίεση λόγω της κλιματικής αλλαγής και άλλων παραγόντων καταπόνησης, όπως η αλλαγή στις χρήσεις γης. Η έκθεση τονίζει ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής συνιστούν απειλή για τη βιοποικιλότητα τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα. Πολλά είδη ζώων και φυτών υφίστανται αλλαγές στον κύκλο ζωής τους και μεταναστεύουν βορειότερα και σε υψηλότερα υψόμετρα, ενώ διάφορα χωροκατακτητικά είδη έχουν εμφανιστεί ή διευρύνει την παρουσία τους. Θαλάσσια είδη, μεταξύ των οποίων εμπορικής σημασίας αλιευτικά αποθέματα, μεταναστεύουν επίσης βορειότερα. Αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν διάφορες υπηρεσίες των οικοσυστημάτων και οικονομικούς τομείς όπως η γεωργία, η δασοπονία και η αλιεία.

Οι κύριες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία συνδέονται με την εκδήλωση ακραίων καιρικών φαινομένων, με αλλαγές στην κατανομή των κλιματικά ευαίσθητων νόσων και αλλαγές στις περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνθήκες. Οι πλημμύρες ποταμών και παράκτιων περιοχών έχουν επηρεάσει εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη κατά την τελευταία δεκαετία. Οι επιπτώσεις για την υγεία περιλαμβάνουν τραυματισμούς, λοιμώξεις, έκθεση σε χημικούς κινδύνους και συνέπειες για την ψυχική υγεία. Οι καύσωνες έχουν αυξηθεί σε συχνότητα και ένταση, οδηγώντας σε χιλιάδες πρόωρους θανάτους στην Ευρώπη. Η τάση αυτή προβλέπεται ότι θα αυξηθεί και θα ενταθεί εάν δεν ληφθούν κατάλληλα μέτρα προσαρμογής. Η διάδοση διαφόρων ειδών τσιμπουριών, του ασιατικού κουνουπιού-τίγρη και άλλων φορέων νόσων αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου του Lyme, της επιδημικής εγκεφαλίτιδας, του πυρετού του Δυτικού Νείλου, του δάγκειου πυρετού, της chikungunya και της λεϊσμανίασης.

Το οικονομικό κόστος της κλιματικής αλλαγής μπορεί να είναι εξαιρετικά υψηλό. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα που σχετίζονται με το κλίμα στις χώρες μέλη του ΕΟΠ έχουν προκαλέσει οικονομικές ζημίες άνω των 400 δισεκατομμυρίων ευρώ από το 1980 μέχρι σήμερα. Οι εκτιμήσεις σχετικά με το μελλοντικό κόστος της κλιματικής αλλαγής στην Ευρώπη λαμβάνουν υπόψη μερικούς μόνο τομείς και χαρακτηρίζονται από αξιοσημείωτη αβεβαιότητα. Ωστόσο, το προβλεπόμενο κόστος των ζημιών λόγω της κλιματικής αλλαγής είναι υψηλότερο στην περιοχή της Μεσογείου. Η Ευρώπη επηρεάζεται επίσης και από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που εκδηλώνονται εκτός Ευρώπης και σχετίζονται με το εμπόριο, τις υποδομές, τους γεωπολιτικούς κινδύνους και κινδύνους ασφάλειας και τη μετανάστευση.

Ενισχύοντας την προσαρμογή και τη γνώση

Η ενσωμάτωση της προσαρμογής της κλιματικής αλλαγής σε άλλες πολιτικές προχωρά αλλά μπορεί και να ενισχυθεί περαιτέρω. Άλλες πιθανές μελλοντικές δράσεις περιλαμβάνουν τη βελτίωση της συνοχής των πολιτικών σε διάφορους τομείς πολιτικής και επίπεδα διακυβέρνησης (ΕΕ, διακρατικό, εθνικό και υποεθνικό), πιο ευέλικτες προσεγγίσεις της προσαρμοστικής διαχείρισης και τον συνδυασμό τεχνολογικών λύσεων, προσεγγίσεων βάσει οικοσυστημάτων και «ήπιων» μέτρων.

Η ανάπτυξη και χρήση υπηρεσιών σχετικών με το κλίμα και την προσαρμογή αυξάνονται στην Ευρώπη. Η βελτιωμένη γνώση θα ήταν χρήσιμη σε διάφορους τομείς, όπως για παράδειγμα η τρωτότητα και οι αξιολογήσεις κινδύνων σε διάφορες κλίμακες και η παρακολούθηση, η λογοδοσία και η αξιολόγηση των δράσεων προσαρμογής, το κόστος και τα οφέλη τους, καθώς και οι συνέργειες και τα αντισταθμίσματα με άλλες πολιτικές.

Ιστορικό

Η έκθεση αποτελεί μια αξιολόγηση, βάσει δεικτών, της παρελθούσας και προβλεπόμενης κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της για τα οικοσυστήματα και την κοινωνία. Εξετάζει επίσης την τρωτότητα της κοινωνίας έναντι αυτών των επιπτώσεων, καθώς και την ανάπτυξη των πολιτικών προσαρμογής και της υποκείμενης βάσης γνώσης.

Η έκθεση εκπονήθηκε από τον ΕΟΠ σε συνεργασία με το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων, το Περιφερειακό Γραφείο για την Ευρώπη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και τα τρία ευρωπαϊκά θεματικά κέντρα (ETC-CCA, ETC-BD, ETC-ICM). Αυτή είναι η τέταρτη έκθεση της σειράς με τίτλο «Climate change, impacts and vulnerability in Europe» (Κλιματική αλλαγή, επιπτώσεις και τρωτότητα στην Ευρώπη), η οποία εκδίδεται κάθε τέσσερα χρόνια. Η παρούσα έκδοση στοχεύει στο να στηρίξει τη διαδικασία εφαρμογής και επανεξέτασης της στρατηγικής προσαρμογής της ΕΕ του 2013, η οποία προβλέπεται για το 2018, καθώς και την ανάπτυξη εθνικών και διακρατικών στρατηγικών και σχεδίων προσαρμογής.