Zmiana klimatu stwarza coraz poważniejsze zagrożenia dla ekosystemów, zdrowia ludzkiego i gospodarki w Europie

Zgodnie z treścią raportu zatytułowanego „Zmiana klimatu, skutki i podatność 2016” obserwowane zmiany klimatyczne już teraz wywierają bardzo zróżnicowane oddziaływanie na ekosystemy, gospodarkę oraz zdrowie ludzkie i dobrobyt w Europie. Na całym świecie i w Europie nieustanie odnotowywane są nowe rekordowe pomiary poziomu temperatur, poziomów morza i malejących ilości lodu morskiego w Arktyce. Zmianom ulegają wzorce rozmieszczenia opadów, w wyniku czego wilgotne regiony w Europie stają się jeszcze bardziej wilgotne, a regiony suche stają się jeszcze bardziej suche. Maleje grubość pokrywy lodowej i śnieżnej. Jednocześnie ekstremalne zjawiska pogodowe będące wynikiem zmiany klimatu, takie jak fale upałów, obfite opady i długotrwałe susze występują coraz częściej w wielu regionach, a poziom ich intensywności wzrasta. Bardziej precyzyjne prognozy klimatyczne dostarczają kolejnych dowodów na to, że ekstremalne zjawiska pogodowe będące wynikiem zmiany klimatu będą coraz powszechniejsze w wielu regionach Europy.

„Zmiana klimatu będzie dokonywać się przez wiele kolejnych dziesięcioleci. Skala przyszłej zmiany klimatu i jej skutków będzie zależeć od skuteczności wdrażania naszych globalnych porozumień dotyczących zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, ale także od zapewnienia, że dysponujemy właściwymi strategiami i politykami dostosowawczymi służącymi do ograniczenia zagrożeń wynikających z obecnych i prognozowanych ekstremalnych wydarzeń klimatycznych” - twierdzi Hans Bruyninckx, dyrektor wykonawczy EEA.

Obszary najbardziej narażone na skutki zmiany klimatu

Wszystkie regiony Europy są narażone na skutki zmiany klimatu, ale niektóre z nich skutki te odczują w bardziej dotkliwy sposób. Z prognoz wynika, że południowa i południowo-wschodnia Europa jest obszarem najbardziej narażonym na skutki zmiany klimatu, ponieważ zgodnie z przewidywaniami borykać się on będzie z największą liczbą szkodliwych skutków. W regionie tym już teraz notuje się duże wzrosty maksymalnych temperatur oraz spadki sum opadów i obniżanie się poziomu rzek, co zwiększyło ryzyko bardziej dotkliwych susz, niższych plonów, utraty różnorodności biologicznej i pożarów lasów. Przewiduje się, że częstsze fale upałów i zmiany w występowaniu chorób zakaźnych związanych ze zmianą klimatu zwiększają zagrożenia dla zdrowia i dobrobytu człowieka.

Obszary przybrzeżne i równiny zalewowe w zachodnich częściach Europy również uznawane są za obszary najbardziej narażone na skutki zmiany klimatu, ponieważ muszą liczyć się ze zwiększonym ryzykiem powodzi wynikającym z podnoszącego się poziomu mórz i z ewentualnego nasilenia się wezbrań sztormowych. Zmiana klimatu prowadzi także do poważnych zmian w ekosystemach morskich będących wynikiem zakwaszenia oceanów, podwyższenia ich temperatury oraz poszerzania się zasięgu martwych stref ubogich w tlen.

Ekosystemy i działalność człowieka w Arktyce również dotkliwie doświadczą skutków zmiany klimatu ze względu na szczególnie szybki wzrost temperatur powietrza i wód morskich oraz związane z tym zjawisko topnienia lodu na lądzie i na morzu.

Chociaż niektóre regiony mogą doświadczyć również pewnych pozytywnych skutków, takich jak poprawa warunków dla rolnictwa w niektórych częściach północnej Europy, to większość regionów i sektorów odczuje skutki negatywne.

Ekosystemy, zdrowie ludzkie i gospodarka

Ekosystemy i obszary chronione w całej Europie są pod presją zmiany klimatu i innych czynników stresogennych, takich jak zmiana sposobu użytkowania gruntów. W raporcie podkreślono, że skutki zmiany klimatu stanowią zagrożenie dla różnorodności biologicznej na lądzie i na morzu. Wiele gatunków zwierząt i roślin zmuszonych jest dokonywać zmian w swoim trybie życia i migruje w kierunku północnym oraz na tereny położone na większych wysokościach, a na dotychczasowo zajmowanych przez nie obszarach zadomowiły się lub rozszerzyły zasięg występowania liczne gatunki inwazyjne. Gatunki morskie, w tym ważne z punktu widzenia handlowego stada ryb, również migrują w kierunku północnym. Zmiany te wpływają na różne usługi ekosystemowe i sektory gospodarki, takie jak rolnictwo, leśnictwo i różne rodzaje rybołówstwa.

Główne skutki zmiany klimatu dla zdrowia są powiązane z ekstremalnymi zdarzeniami pogodowymi, zmianami w występowaniu chorób zależnych od klimatu oraz zmianami warunków środowiskowych i społecznych. Powodzie wywołane wezbraniem wód rzecznych lub przybrzeżnych przyniosły w ostatnim dziesięcioleciu bardzo negatywne skutki dla milionów osób w Europie. Do skutków zdrowotnych zaliczyć należy obrażenia, zakażenia, narażenie na kontakt z zagrożeniem chemicznym oraz skutki zaburzenia zdrowia psychicznego. Fale upałów stały się częstsze i intensywniejsze, powodując w Europie dziesiątki tysięcy przedwczesnych zgonów. Prognozuje się, że tendencja ta jeszcze bardziej się upowszechni i nasili, o ile nie podjęte zostaną odpowiednie środki dostosowawcze. Rozprzestrzenianie się gatunków kleszczy, azjatyckiego komara tygrysiego i innych przenoszących choroby gatunków zwiększa ryzyko zarażenia takimi chorobami jak borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu, gorączka Zachodniego Nilu, denga, chikungunya i leiszmanioza.

Koszty gospodarcze zmiany klimatu mogą okazać się bardzo wysokie. Ekstremalne zdarzenia związane z klimatem od 1980 r. przyniosły w krajach członkowskich  EEA straty gospodarcze w wysokości ponad 400 mld euro. Dostępne dane szacunkowe dotyczące przyszłych kosztów zmiany klimatu w Europie uwzględniają wyłącznie niektóre sektory i charakteryzują się znaczącym poziomem niepewności. Nie zmienia to jednak faktu, że przewidywane koszty szkód wywołanych zmianą klimatu są najwyższe w regionie Morza Śródziemnego. Europa odczuwa również skutki zmiany klimatu występujące poza jej terytorium, które widoczne są w relacjach handlowych, infrastrukturze, zagrożeniach geopolitycznych i bezpieczeństwa oraz zjawisku migracji.

Poprawa dostosowania i wiedzy

Uwzględnianie kwestii dostosowania się do zmiany klimatu w pozostałych politykach jest coraz powszechniejsze, ale można je wzmocnić. Dalsze, możliwe działania obejmują zwiększenie spójności poszczególnych strategii w różnych obszarach polityki i na różnych szczeblach sprawowania rządów (unijnym, ponadnarodowym, krajowym i niższym), bardziej elastyczne dostosowawcze podejścia do zarządzania oraz połączenie rozwiązań technologicznych, podejść opartych na ekosystemach i tzw. „środków miękkich”.

Rozwój i wykorzystywanie usług klimatycznych i dostosowawczych odbywa się w Europie na coraz większą skalę. W rozmaitych dziedzinach bardzo przydatna byłaby pogłębiona wiedza, na przykład, na temat ocen podatności i ryzyka ujmowanych w różnych skalach, a także na temat monitorowania, sprawozdawczości i oceny działań dostosowawczych, związanych z nimi kosztów i korzyści oraz synergii i kompromisów z innymi politykami.

Kontekst

Raport jest opartą na wskaźnikach oceną dotychczasowej i prognozowanej zmiany klimatu oraz jej skutków dla ekosystemów i społeczeństwa. W sprawozdaniu zajęto się także narażeniem społeczeństwa na te skutki oraz kwestią opracowania polityk z zakresu dostosowania się i stworzenia podstawowej bazy wiedzy.

Raport został opracowany przez EEA we współpracy ze Wspólnym Centrum Badawczym Komisji Europejskiej, Europejskim Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób, Europejskim Biurem Regionalnym Światowej Organizacji Zdrowia oraz trzema Europejskimi Centrami Tematycznymi (ETC-CCA, ETC-BD, ETC-ICM). Raport jest czwartym z rzędu sprawozdaniem w ramach cyklu sprawozdań zatytułowanych „Zmiana klimatu, skutki i podatność w Europie”, które publikowane są co cztery lata. Celem tegorocznego sprawozdania jest wsparcie procesu wdrażania i przewidzianej na 2018 r. oceny opracowanej w 2013 r. unijnej strategii dostosowawczej oraz wsparcie procesu tworzenia krajowych i ponadnarodowych strategii i planów dostosowawczych.