Steeds ernstiger risico's voor ecosystemen, de menselijke gezondheid en de economie in Europa als gevolg van klimaatverandering

De waargenomen klimaatveranderingen hebben nu al uiteenlopende gevolgen voor ecosystemen, de economie en de gezondheid en het welzijn van mensen in Europa, aldus het rapport, getiteld ‘Climate change, impacts and vulnerability in Europe 2016’. Zowel in Europa als elders ter wereld wordt het ene record na het andere gebroken wat betreft temperatuur en het niveau van de zeespiegel. Het zee-ijs in het noordpoolgebied slinkt steeds meer. Neerslagpatronen veranderen waardoor natte regio's in Europa doorgaans natter worden en droge regio's droger. Het volume van gletsjers en sneeuwbedekking neemt af. Tegelijkertijd nemen in veel regio's klimaatgerelateerde extremen zowel qua frequentie als qua intensiteit toe zoals bijvoorbeeld hittegolven, zware neerslag en droogte. Verbeterde klimaatprognoses leveren verdere aanwijzingen op dat de klimaatgerelateerde extremen in veel Europese regio's zullen toenemen.

“De klimaatverandering zal nog vele decennia voortduren. De omvang van de klimaatverandering in de toekomst en de gevolgen ervan zullen afhangen van de doeltreffendheid waarmee we uitvoering geven aan onze wereldwijde overeenkomsten om broeikasgassen terug te dringen, maar ook van de juiste aanpassingsstrategieën en beleidsmaatregelen om de risico's van de huidige en verwachte klimaatextremen te verminderen”, aldus Hans Bruyninckx, directeur van het EMA.

Hotspots van klimaatverandering

Alle Europese regio's zijn kwetsbaar voor klimaatverandering, maar sommige zullen meer negatieve gevolgen ondervinden dan andere. De prognose is dat Zuid- en Zuidoost-Europa een hotspot van klimaatverandering zal worden, aangezien zich daar naar verwachting de meeste negatieve gevolgen zullen voordoen. In deze regio is nu al sprake van een sterke toename van hittegolven en neemt de neerslag en het volume van rivieren af, waardoor het risico op nog intensere droogteperioden, lagere gewasopbrengsten, verlies aan biodiversiteit en bosbranden is gestegen. Verwacht wordt dat de risico's voor de gezondheid en het welzijn van de mens zullen toenemen als gevolg van frequentere hittegolven en veranderingen in de verspreiding van klimaatgevoelige infectieziekten.

Ook kustgebieden en overstromingsgebieden in westelijke delen van Europa worden beschouwd als hotspots: zij hebben te kampen met een verhoogd risico aan overstromingen als gevolg van de stijgende zeespiegel en een mogelijke toename van stormvloeden. De klimaatverandering leidt ook tot grote veranderingen in mariene ecosystemen als gevolg van verzuring van de oceaan, opwarming en de uitbreiding van zuurstofarme dode zones.

Ook ecosystemen en menselijke activiteiten in het noordpoolgebied zullen sterk worden getroffen als gevolg van de bijzonder snelle stijging van de lucht- en zeewatertemperaturen en het daarmee samenhangende smelten van land- en zee-ijs.

Hoewel sommige regio's mogelijk ook positieve gevolgen zullen ondervinden, zoals betere omstandigheden voor de landbouw in delen van Noord-Europa, zullen voor de meeste regio's en sectoren de gevolgen negatief zijn.

Ecosystemen, menselijke gezondheid en economie

Ecosystemen en beschermde gebieden in heel Europa staan onder druk door de klimaatverandering en andere stressfactoren, zoals veranderingen in bodemgebruik. Het rapport laat zien dat de gevolgen van de klimaatverandering een bedreiging vormen voor de biodiversiteit zowel op het land als in de zee. Veel dier- en plantensoorten ondergaan veranderingen in hun levenscyclus en migreren naar het noorden en hogergelegen gebieden, terwijl diverse invasieve soorten zich hebben gevestigd of hun verspreidingsgebied hebben vergroot. Ook mariene soorten, waaronder visbestanden die belangrijk zijn voor de handel, migreren noordwaarts. Deze veranderingen zijn van invloed op verschillende ecosysteemdiensten en economische sectoren, zoals de landbouw, de bosbouw en de visserij.

De voornaamste gezondheidseffecten van de klimaatverandering hangen samen met extreme weergebeurtenissen, veranderingen in de verspreiding van klimaatgevoelige ziekten en veranderingen in sociale en milieuomstandigheden. Miljoenen mensen in Europa zijn de afgelopen tien jaar getroffen door overstromingen in rivier- en kustgebieden. De gezondheidseffecten omvatten letsel, infecties, blootstelling aan gevaarlijke chemische stoffen en psychische gevolgen. Hittegolven komen steeds vaker voor en de intensiteit ervan is toegenomen, met als resultaat tienduizenden voortijdige sterfgevallen in Europa. De prognose is dat deze trend een stijgende lijn zal vertonen en zich verder zal versterken, tenzij voldoende aanpassingsmaatregelen worden genomen. De verspreiding van tekensoorten, de Aziatische tijgermug en andere ziektedragers verhoogt het risico op de ziekte van Lyme, door teken overgedragen encefalitis, westnijlvirusinfecties, dengue, chikungunya en leishmaniase.

De economische kosten van de klimaatverandering kunnen zeer hoog oplopen. In de lidstaten van de Europese Economische Ruimte (EER) kan meer dan 400 miljard EUR aan economische verliezen sinds 1980 worden toegeschreven aan klimaatgerelateerde extreme gebeurtenissen. De beschikbare ramingen van de toekomstige kosten van klimaatverandering in Europa nemen slechts bepaalde sectoren in aanmerking en zijn uiterst onzeker. De verwachte kosten van de schade zijn hoe dan ook het grootst in het Middellandse Zeegebied. Ook gevolgen van de klimaatverandering die buiten Europa plaatsvinden, hebben een invloed op Europa door handelseffecten, infrastructurele, geopolitieke en veiligheidsrisico's, en migratie.

Aanpassing en kennis verbeteren

Het gaat de goede kant op met de integratie van aanpassing aan de klimaatverandering in ander beleid, maar er is ruimte voor verdere verbetering. Andere mogelijke vervolgmaatregelen zijn onder meer het versterken van de beleidssamenhang op verschillende beleidsterreinen en bestuursniveaus (EU, transnationaal, nationaal en subnationaal), flexibelere vormen van aanpassingsgericht beheer en het combineren van technologische oplossingen, op ecosystemen gebaseerde benaderingen en 'zachte' maatregelen.

In toenemende mate worden in Europa diensten op het gebied van klimaat en aanpassing ontwikkeld en ingezet. Op verschillende gebieden zou het nuttig zijn te beschikken over betere kennis, bijvoorbeeld over beoordelingen van kwetsbaarheid en risico's op verschillende schaalniveaus en over het monitoren, rapporteren en evalueren van aanpassingsmaatregelen, de kosten en baten ervan, en hun synergieën en wisselwerking met ander beleid.

Achtergrond

Het rapport is een op indicatoren gebaseerde beoordeling van de klimaatverandering zoals deze zich in het verleden heeft voltrokken en naar verwachting in de toekomst zal ontwikkelen, en van de gevolgen ervan op ecosystemen en de samenleving. Er wordt tevens gekeken naar de kwetsbaarheid van de samenleving voor deze gevolgen en naar de ontwikkeling van aanpassingsgericht beleid en de kennis die daaraan ten grondslag ligt.

Het rapport is opgesteld door het Europees Milieuagentschap in samenwerking met het Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek van de Europese Commissie, het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding, het Regionaal Bureau voor Europa van de Wereldgezondheidsorganisatie en drie Europese thematische centra (ETC-CCA, ETC-BD en ETC-ICM). Dit is het vierde rapport in de reeks ‘Climate change, impacts and vulnerability in Europe’, waarvan elke vier jaar een nieuwe editie verschijnt. Deze editie is bedoeld ter ondersteuning van het voor 2018 geplande tenuitvoerleggings- en beoordelingsproces van de EU-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering (2013), alsook ter ondersteuning van de ontwikkeling van nationale en transnationale aanpassingsstrategieën en -plannen.