Avrupa'nın havası temizleniyor ve insan sağlığını iyileştiriyor

Soluduğunuz hava, sağlığınız ve yaşam kaliteniz için çok şey ifade eder. Fark etmemiş olabilirsiniz, ancak yaşadığınız süre boyunca soluduğunuz hava muhtemelen çok daha temiz hale geldi.

Eğer Avrupa'da kirliliği azaltmaya devam edersek, gelecek nesil daha da temiz bir havayı soluma şansına sahip olacak. AB'nin vizyonu, 2050 yılına kadar hava kirliliğini insan sağlığına zarar vermeyecek bir düzeye indirmek. Gerçekten de hava kalitesini iyileştirmek insan sağlığının yanı sıra bitkileri ve vahşi yaşamı da korur. Ayrıca, genel olarak iklim değişikliğinin etkilerini de hafifletir.

Avrupa'nın hava kalitesi iyileşiyor, ancak sorunlar devam ediyor

Hava kirliliği, hem Avrupa'da hem de tüm dünyada en büyük çevresel sağlık riskini oluşturuyor. AÇA'nın hava kirliliğinin sağlık üzerindeki etkilerine ilişkin değerlendirmesine göre, düşük hava kalitesi insanların sağlığını ve yaşam kalitesini olumsuz etkiliyor ve sadece Avrupa'da yılda yaklaşık 300.000 önlenebilir ölüme neden oluyor.

Avrupa şehirlerinde hava kalitesi önemli ölçüde değişiklik gösteriyor. Bununla birlikte, neredeyse tüm Avrupa şehir sakinleri, Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenen sağlık rehberinde yer alan seviyenin üzerinde bir derecede ince partikül kirliliğine maruz kalıyor. İnce partiküllere ve diğer kirleticilere maruz kalmak, solunum ve kalp-damar hastalıkları ile kanser gibi birçok olumsuz sağlık sorununa neden olur. Dahası, AÇA'nın çalışmaları en hassas nüfus gruplarının bu sorunlardan çok daha fazla etkilendiğini gösteriyor.

Yine de durum daha iyiye gidiyor. Örneğin, AB'de ince partikül kirliliği nedeniyle ölen insanların sayısı son 10-15 yılda neredeyse yarı yarıya azaldı. Bu da Avrupa’nın  sıfır kirlilik eylem planında yer alan erken ölümlerin 2030 yılına kadar 2005 yılına kıyasla %55 oranında azaltılması hedefine doğru ilerlediği anlamına geliyor.

Şekil 1. 2021 yılı DSÖ rehberlerine göre belirlenen düzeyin üzerindeki PM₂.₅ seviyeleri ve 2005-2020 sıfır kirlilik hedefine uzaklık nedeniyle 27 AB ülkesindeki erken ölümler

Explore different chart formats and data here

İnsan sağlığına zarar vermeyen bir hava kalitesine ulaşma uzun vadeli vizyonu hala uzak bir hedef olarak duruyor. Ancak iddialı politikalar, yerel düzeyde alınan kararlar ve iyi bilinen çözümler ilerlemeyi önemli ölçüde hızlandırabilir.

Daha temiz hava için daha temiz ulaşım, enerji ve tarım

AÇA'nın Avrupa'da hava kirliliğinin nereden kaynaklandığına dair yaptığı değerlendirme, bu sorunun çoğunlukla binaların ısıtılmasından, kara yolu taşımacılığından, endüstriyel faaliyetlerden ve tarımdan kaynaklandığını gösteriyor. Her bir sektörde kirliliği azaltmak için birçok iyi çözüm bulunuyor.

Binalar için enerji yenilemeleri ve diğer enerji tasarrufu önlemleri her şeyden önce ısıtma ihtiyacını düşürecek. Aynı zamanda ısı pompaları, güneş enerjisi sistemleri ve yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı merkezi ısıtma sistemleri gibi modern ısıtma çözümlerine geçmek, kirliliği azaltabilir. Bu önlemler, AÇA'nın ısıtmanın karbonsuzlaştırılmasına ilişkin birifinginde ele alınıyor. Ayrıca, AB'nin nihai enerji tüketiminin yaklaşık yarısının ısıtma için kullanıldığını ve bunun enerji güvenliği ve sera gazı emisyonlarının azaltılması açısından geliştirilmesi gereken önemli bir alan olduğunu belirtiyorr.

Şekil 2. Son kullanım sektörüne göre nihai enerji tüketimi, 27 AB ülkesi, 2020

Explore different chart formats and data here

Ulaşımda, yürüyüş, bisiklete binme ve diğer aktif hareketlilik türleri için altyapının geliştirilmesi özellikle şehirlerde birçok fayda sağlayabilir. Temiz toplu taşımacılığın teşvik edilmesi, araç paylaşımının yaygınlaştırılması, trafiğin azaltılması ve elektrikli araçlara geçiş, hava kirliliğini, gürültüyü ve sera gazı emisyonlarını daha da azaltacak.

Kirliliği azaltmak için yeni teknolojilerin benimsenmesi ve yenilenebilir enerjiye geçiş, son 10 yılda istikrarlı bir şekilde azalan Avrupa sanayi emisyonlarını daha da düşürecek. Tarımda da, AÇA çalışmaları, gıda üretimini karbonsuzlaştırmak ve amonyak ile metan emisyonlarını azaltmak için bazı fırsatlar olduğunu gösteriyor. Genellikle bu önlemler aynı zamanda yerel hava kalitesini de iyileştiriyor.

Herkes için temiz hava hedefli AB çalışmaları

AB yasaları, Avrupa'da hava kalitesi için sınırlar ve hedefler belirler. Bu kapsamda, AB Üye Devletleri hava kalitesini izlemeli ve bilgileri AÇA aracılığıyla kamuya açıklamalıdır. Avrupa Komisyonu ile birlikte AÇA, Avrupa Hava Kalitesi Endeksi'ni kurdu. Bu endeks, Avrupa genelindeki hava kalitesi izleme istasyonlarından gelen en son ölçümleri gösteriyor. Hizmet aynı zamanda Android ve iOS cihazlar için bir uygulama olarak da mevcut. Dahası, AÇA'nın Avrupa hava kalitesi şehir görüntüleyicisi, insanların Avrupa'daki neredeyse 400 şehirde ortalama kirlilik seviyelerini kontrol etmelerine olanak sağlar.

Avrupa Yeşil Mutabakatı, Avrupa'da hava kalitesini iyileştirmeyi ve AB hava kalitesi standartlarını Dünya Sağlık Örgütü'nün en son rehberleriyle daha uyumlu hale getirmeyi amaçlıyor. AB sıfır kirlilik eylem planı, kirlilik düzeyini 2050'ye kadar insan sağlığına ve doğal ekosistemlere karşı zararlı kabul edilmeyen düzeylere düşürmeyi hedefliyor.

Ekim 2022'de Avrupa Komisyonu, daha katı kirlilik eşikleri, vatandaşlara daha fazla hak, daha iyi hava kalitesi gözetimi ve daha iyi kamu bilgilendirmesi için AB hava kalitesi yasalarını gözden geçirme önerisinde bulundu.

Kısaca hava kalitesi ve sağlık

• Avrupa'da hava kalitesi iyileşiyor. Ancak hava kirliliği, hastalığa ve önlenebilir ölümlere neden olan önemli bir sağlık riski olmaya devam ediyor.
• AB, 2050 yılına kadar hava kirliliğini insan sağlığına zarar vermeyecek bir seviyeye düşürmeyi hedefliyor.
• Isıtma, ulaşım, endüstri ve tarım için daha temiz ve yenilenebilir çözümler hava kirliliğini azaltmak için büyük potansiyele sahip.

Ne yapabilirim?

• Avrupa Hava Kalitesi Endeksi'nden yerel hava kalitenizi kontrol edin. Duruma bağlı olarak, hava kalitesi o gün kötüyse dış mekan aktivitelerinden kaçınmayı düşünün.
• Evde enerji tasarrufu yapma yollarını düşünün ve yürüyüş, bisiklete binme veya toplu taşıma gibi sürdürülebilir ulaşım biçimlerini tercih edin. Aktif hareketlilik aynı zamanda sağlığınız için de iyidir.
• İç mekan hava kalitesine dikkat edin. Evdeki malzemelere ve havalandırmanın yeterliliğine önem verin.
• Dahil olun. Şehrinizdeki hava kalitesi hakkında yerel politikacılara sorular sorun ve iyileştirmeler için neler yapıldığını öğrenin.