Hava kalitesinin iyileştirilmesi insanların sağlığını iyileştirir, üretkenliğini artırır

 Avrupa’nın havası, Avrupa Birliği (AB) ve Üye Ülkelerin yaklaşık yarım yüzyıl önce hava kalitesine ve kirliliği önleme ve kontrol altına almaya yönelik politikaları uygulamaya başladıkları zamankinden çok daha temiz. Avrupa düzeyindeki ve ulusal politikalar ve yerel eylemler; ulaşım, endüstri ve enerji sektöründen kaynaklanan kirliliği azaltmayı başardı.

Bu ilerlemeye rağmen AÇA’nın yıllık Avrupa’da hava kalitesi değerlendirmeleri, hava kirliliğinin insan sağlığı ve çevre için tehlike teşkil ettiğini sürekli olarak ortaya koyuyor. Avrupa’nın pek çok şehrinde hava kirliliği seviyeleri hem AB’nin yasal sınırlarının hem de Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) insan sağlığının korunmasına ilişkin yönergelerinin hâlâ üzerindedir. Bunun trajik sonucu, AÇA’nın tahminlerine göre her yıl yaklaşık 400.000 Avrupalının kötü hava kalitesi nedeniyle erken yaşta ölmesidir.

Hava kirliliği, Avrupa’da çevresel faktörlerden kaynaklanan erken ölümlerin bir numaralı nedenidir; ancak aynı zamanda önemli ekonomik etkileri de vardır. İşçilerin sağlığının bozulmasından dolayı tıbbi maliyetleri artırır ve ekonomik verimliliği azaltır. Hava kirliliği ayrıca toprağa, ekinlere, ormanlara, göllere ve nehirlere de zarar verir. Kirleticiler evlerimize, köprülerimize ve inşa edilmiş diğer altyapılarımıza bile zarar verir.

Dahası, kötü hava kalitesinin olumsuz etkileri toplum genelinde eşit olarak dağılmamaktadır. Yakın tarihli bir AÇA raporu, aşırı seviyedeki sıcaklık ve gürültünün yanı sıra hava kirliliğinin de Avrupa’nın en savunmasız vatandaşlarını, özellikle de Avrupa’nın doğu ve güney bölgelerindeki yaşayanları orantısız şekilde etkilediğini göstermiştir. Genel iyileştirmelere ek olarak savunmasız grupları daha iyi korumak için hedefe yönelik adımların atılması gerekmektedir.

Köklü, sistemik sorunlar

Partikül madde (PM), azot dioksit (NO₂) ve yer seviyesinde ozon (O₃), Avrupa’da insan sağlığına ve çevreye en büyük zararı veren kirleticileridir. Bu kirleticilerin ana kaynakları karayolu taşımacılığı, konut ısıtması, tarım ve sanayidir.

Yaklaşık dört Avrupalı’dan üçünün yaşadığı şehirlerde karayolu taşımacılığı genellikle hava kirliliğinin ana kaynağıdır. Bunun sebebi özellikle arabaların, insanlara, yakın yer seviyesinde kirletici maddeler yaymasıdır. Avrupa’nın bazı bölgelerinde konutların odun ve kömürle ısıtılması, zararlı kirleticilerin en önemli sebebidir. Ne yazık ki bu emisyonlar, hava koşullarının genellikle kirleticilerin dağılmasını engellediği kış aylarında da artmaktadır.

Hava kirleticilerinin kaynaklarının ortak noktası, toplumlarımızın temel hareketlilik, enerji ve gıda üretimi ve tüketim sistemlerinde köklü bir yer edinmiş olmasıdır. Bu sistemler yalnızca hava kirleticilerinin ana kaynakları değil aynı zamanda iklim krizinin ve biyolojik çeşitliliğin hızlı kaybının da temel nedenleridir.

İnsanları ve eşyaları nasıl hareket ettirdiğimiz, nasıl ısı ve elektrik ürettiğimiz ve yiyeceklerimizi nasıl ürettiğimiz ve tükettiğimiz birçok yönden mevcut yaşam tarzımızın temellerini oluşturuyor. Bu yüzden bu sistemleri değiştirmek kolay değil. Çoğu durumda, toplumlarımızı inşa etme şeklimizi ve yaşama şeklimizi gözden geçirmemizi gerektirir.

Daha temiz hava için  kazan-kazan çözümleri

AÇA, hava kalitesini yerel düzeyde iyileştirmeye yönelik zorlukları daha iyi anlamak için çok sayıda Avrupa şehriyle bir pilot projede birlikte çalışmıştır. Pilot projeye katılan 10 şehir, yerel hava kalitesini iyileştirmek için örneğin bölgesel ısıtmayı genişletti, bisiklet sürmeyi teşvik etti, hız sınırlarını düşürdü ve trafik sıkışıklığı cezaları uygulamaya başladı. Diğer başarılı girişimler arasında endüstriyel tesislerin yeniden konumlandırılması, ev sobalarının ve kazanların modernize edilmesi, ısıtma için daha temiz yakıtların kullanılması, daha temiz otobüs ve tramvayların kullanılmaya başlanması ve düşük emisyonlu ulaşım bölgelerinin tanıtılması yer alıyor.

Bu önlemler yerel hava kirliliğini ve çoğunlukla gürültüyü azaltır, bölge sakinlerinin yaşam kalitesini iyileştirir. Ayrıca, aynı eylemler sera gazı emisyonlarını azaltır ve çoğu durumda tasarruf sağlar. Yine de bu şehirler, hava kalitesini iyileştirmeye yönelik tedbirlerle ilgili olarak vatandaşlarla iletişim kurma ve sorunu siyasi bir vaka haline getirmek konusunda önemli zorluklar yaşadıklarını bildirdiler.

En iyi sonuca ulaşmak için yerel ve bölgesel eylemlerle hem sera gazı emisyonlarının hem de hava kirliliğinin azaltılmasında genellikle önemli ortak faydalar sağlayan ulusal düzeyde ve AB düzeyinde etkili politikalar bir arada uygulanmalıdır. Bu ortak faydalar enerji verimliliğini artırmak ve hareketlilik sisteminin çevre dostu olmasını sağlamak gibi yöntemlerle elde edilebilir.

İnsanlar temiz hava ister

Avrupa Komisyonu ayrıca Avrupa’daki vatandaşların yaşadıkları, çalıştıkları veya seyahat ettikleri yerlerdeki mevcut hava kalitesini kontrol etmelerine olanak tanıyan Avrupa Hava Kalitesi Endeksi adlı çevrimiçi bir araç geliştirdi. Endeks, Avrupa genelinde 2.000’den fazla hava kalitesi izleme istasyonundan alınan saatlik verilerle hesaplanıyor ve aynı zamanda sağlıkla ilgili bilgiler ve öneriler veriyor.

İnsanlar, her geçen gün soludukları havanın kalitesiyle daha fazla ilgileniyor. Bazı vatandaşlar, vatandaş bilimi aracılığıyla kendi bölgelerindeki hava kalitesini ölçmek için adımlar atıyor. AÇA, Avrupa Çevre Koruma Ajansları Başkanları Ağı (EPA Ağı) ile birlikte çocuklara, ebeveynlere ve öğretmenlere okullarının etrafındaki kirletici yoğunluğunu ölçtürmeyi de kapsayan CleanAir@School adlı bir proje üzerinde  çalışıyor.

Projeye katılan okullar, numune alma düzeneklerinden birini okul önündeki yolun kenarına diğerini de okulun arkası gibi daha az kirli bir alana yerleştirerek basit ve düşük maliyetli cihazlarla azot dioksit yoğunluğunu ölçüyor. Proje, trafiğin hava kirliliği kaynağı olduğuna dair farkındalığı artırmayı ve ebeveynleri çocuklarını okula arabayla getirmemeye teşvik etmeyi amaçlıyor.

Sıfır hava kirliliğine doğru

Yerel, bölgesel, ulusal ve AB düzeyindeki eylemler ve bağlayıcı hedeflere sahip politikalar, Avrupa’da hava kalitesini vatandaşların ve çevrenin yararı için iyileştirmiştir. Her geçen gün dünyanın dört bir yanından daha fazla insan benzer şekilde ilerleme kaydedilmesini istiyor. Hava kirliliği kaynaklı ölüm ve hastalıkların sayısını azaltmak, insanların sağlıklı yaşamalarını ve refahı teşvik etmeyi amaçlayan Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’ndan biridir. Sürdürülebilir şehirler ve topluluklar için de hedef benzerdir. Diğer hedefler gibi, bunu başarmak verimliliğin artması ve tıbbi maliyetlerin azalması gibi çok büyük küresel faydalar sağlayacaktır.

Hem Avrupa’da hem de dünyada hava

kirliliğini azaltmak için gerekli eylemler, iklim krizini çözmek ve doğanın bozulmasını durdurmak için gerekli olan eylemlerle büyük ölçüde aynıdır. Özellikle hareketlilik, enerji ve gıda alanındaki üretim ve tüketim sistemlerimizi temelden değiştirmeli ve karbondan arındırmalıyız.