Lato 2022 r.: Życie w kontekście licznych kryzysów

Od momentu wybuchu pandemia COVID-19 doprowadziła do ponad pół miliona zgonów w UE, a wciąż jeszcze się nie skończyła. Dzięki szeroko zakrojonym programom szczepień i rosnącej odporności populacyjnej tempo pandemii uległo spowolnieniu, a zdrowie ludzi jest lepiej chronione. Jednak tylko w ostatnim tygodniu odnotowano ponad 1 000 000 nowych przypadków zachorowań. Wraz ze zbliżającym się sezonem zimowym i grypowym możemy mieć do czynienia z innymi wariantami i wzrostem zachorowań.

Pandemia koronawirusa była jednym z czynników powodujących niepewność i wrażliwość ekonomiczną, wywierając nacisk na finanse publiczne i prowadząc do zmiany priorytetów politycznych. Sytuację dodatkowo pogorszyła wojna w Ukrainie, która spowodowała ogromne cierpienie tamtejszej ludności, a także przyczyniła się do problemów gospodarczych. Na koniec sierpnia szacowano, że roczny wskaźnik inflacji w strefie euro wyniósł 9,1%. Wzrost cen energii, który jest składnikiem całościowych obliczeń inflacji wyniósł ponad 38%. Chociaż mogliśmy zauważyć odbicie gospodarki po pandemii, spodziewa się, że aktualna wysoka inflacja spowoduje w rezultacie stagnację gospodarczą. A nie nadążające za inflacją dochody będą nadal zubażać siłę nabywczą w Europie i na świecie.

Lato 2022 r.: ekstremalne upały, susze i pożary lasów

Kryzys klimatyczny zdominował nagłówki gazet minionego lata. Już od dziesięcioleci, naukowcy wysyłają zdecydowane sygnały, że nasz klimat się zmienia i że będzie to miało wpływ na wszystkie aspekty naszego życia. Tego lata dla milionów Europejczyków zmiana klimatu przestała być tylko hipotetycznym scenariuszem potencjalnych skutków w przyszłości, a stała się ich codziennością. Duża część Europy doświadczyła intensywnych fal upałów, w wielu miejscach przekraczających 40°C.

Tego lata odnotowano w Europie najwyższe w historii średnie temperatury. Ekstremalne upały doprowadziły również do zwiększenia ryzyka wystąpienia suszy. W znacznej części Europy Zachodniej i częściach Europy Wschodniej sierpień 2022 r. był zdecydowanie bardziej suchy niż przeciętnie. Istotnie, w wielu częściach Europy już od kilku lat z rzędu odnotowuje się opady poniżej średniej. W większości Skandynawii i części Europy Południowej i Europy Południowo-Wschodniej tego lata wystąpiło natomiast więcej opadów niż zwykle. Ta niepewność i zmienność klimatu nie zmieniła jednak faktu, że pod koniec sierpnia 2022 r. prawie dwie trzecie Europy jest zagrożone suszą – prawdopodobnie „najgorszą od co najmniej 500 lat” – jak stwierdzono w niedawno przeprowadzonej ocenie Wspólnego Centrum Badawczego Komisji Europejskiej.

Ekstremalne upały i zmniejszona zawartość wody w glebie zwiększają ryzyko pożarów lasów. Jak dotąd w tym roku w pożarach lasów w UE spłonęła rekordowa liczba 700 000 hektarów. Według europejskiego systemu informacji o pożarach lasów jak dotąd najbardziej ucierpiała Hiszpania, gdzie spłonęło ponad 283 000 hektarów (co odpowiada powierzchni nieco większej niż Luksemburg), a następnie Rumunia (150 735 ha), Portugalia (86 631 ha), Francja (62 102 ha) i Włochy (42 835 ha).

Te skutki klimatyczne pojawiają się w kontekście szerszego kryzysu różnorodności biologicznej, spowodowanego nadmierną eksploatacją, degradacją ekosystemów oraz zanieczyszczeniem, i który jest coraz bardziej nasilony przez zmianę klimatu. Od gleby po siedliska morskie wiele ekosystemów jest zagrożonych, a wielu gatunkom grozi wyginięcie. Degradacja środowiska wpływa na nasze zdrowie i dobrostan, a także na naszą zdolność do radzenia sobie ze zmianą klimatu.

Kryzysy te mają charakter globalny i są ze sobą powiązane. Są one konsekwencją niezrównoważonych systemów produkcji i konsumpcji w zglobalizowanej gospodarce. Do tej pory ponad 6,5 miliona osób zmarło z powodu COVID-19. Ekstremalne upały nawiedziły tego lata subkontynent indyjski. Jedna trzecia Pakistanu jest zalana. Ekstremalne temperatury na świecie spowodowały gwałtowne topnienie himalajskich lodowców, a powstałe powodzie przyczyniły się do przymusowego wysiedlenia 32 milionów Pakistańczyków, którzy pilnie potrzebują schronienia, żywności i leków. Skala zniszczeń w Pakistanie czy dotkliwość tajfunu w Korei Południowej lub trwających pożarów i suszy w Kalifornii przekroczyła prognozy.

Skutki powodzi w Pakistanie będą odczuwalne na całym świecie. Pakistan jest głównym producentem i konsumentem ryżu – jednego z podstawowych produktów podstawowych na światowym rynku żywności, który już teraz jest obciążony z powodu wojny w Ukrainie. Ceny i rynki żywności są niestabilne i narażone na potencjalne zakłócenia w łańcuchach dostaw. Susze w Europie prawdopodobnie jeszcze bardziej wpłyną na ceny, pogłębiając kryzys związany z rosnącymi kosztami życia.

Wojna w Ukrainie i kryzys energetyczny

Wojna w Ukrainie spowodowała również przymusowe wysiedlenie milionów osób, ofiary w ludziach, zanieczyszczenie środowiska i zniszczenie kluczowej infrastruktury. To kryzys humanitarny, wyjście z którego zajmie lata, jeśli nie dziesięciolecia. Wojna wywołała również kryzys gospodarczy i kryzys energetyczny w Europie. W odpowiedzi na rosyjską agresję Unia Europejska nałożyła na Rosję sankcje gospodarcze, obejmując nadzorem przywóz paliw kopalnych z Rosji.

Dla wielu państw członkowskich UE Rosja jest głównym dostawcą energii, ale Komisja Europejska i państwa członkowskie starają się obecnie zmniejszyć tę zależność. Na początku września Rosja odcięła gaz dostarczany gazociągiem North Stream 1, który przed wojną zapewniał prawie 40% importu gazu ziemnego do UE.

Na obecny kryzys energetyczny w Europie składają się dwa aspekty: ceny energii drastycznie wzrosły i Europa musi się obecnie zmierzyć z ograniczeniem dostaw w nadchodzących miesiącach zimowych. Wiele państw w Europie zaczęło pilnie wprowadzać środki mające na celu zmniejszenie zużycia energii, zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i zapobieganie marnotrawstwu, a także ograniczenie wpływu rosnących rachunków za energię na gospodarstwa domowe.

Zrównoważoność to jedyna możliwa droga, jeśli chcemy iść naprzód

Ten obraz licznych i jednoczesnych kryzysów jest złożony i stanowi wyzwanie, z którym nigdy wcześniej nie mieliśmy do czynienia. Jak w przypadku wszystkich kryzysów, niektóre państwa i społeczności ucierpią bardziej niż inne. Wiele gospodarstw domowych w Europie i na całym świecie martwi się o możliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb, takich jak żywność i ogrzewanie. Jesteśmy narażeni na niebezpieczeństwo.

Nasze systemy naturalne, zdrowie i gospodarka również są narażone na niebezpieczeństwo. Większość globalnych kryzysów ma jedną podstawową przyczynę: niezrównoważone wykorzystywanie zasobów naszej planety.

Jednakże UE i inne państwa wskazały jednak sposób na zaradzenie tej podstawowej przyczynie poprzez działania w zakresie klimatu i środowiska.

Dzięki Europejskiemu Zielonemu Ładowi UE wyznaczyła sobie ambitne cele, aby stawić czoło przyczynom tych kryzysów – przekształcić nasze systemy energetyczne, zmniejszyć naszą zależność od paliw kopalnych, inwestować w czyste, odnawialne źródła energii, odbudować przyrodę i wzmocnić gospodarkę o obiegu zamkniętym w naszej gospodarce – przy jednoczesnym zapewnieniu sprawiedliwej transformacji, w ramach której wspieramy tych, którzy zostali najbardziej dotknięci.

Niezbędna transformacji nie będzie łatwa. Będzie ona wymagała nakładu czasu i środków finansowych. Jednak w obliczu licznych kryzysów, które nas dotykają – czy to niedoborów energii, ekstremalnych zjawisk pogodowych, czy rosnącej inflacji – nie mamy innego wyboru, jak tylko działać, i to działać szybko. A nasze działania, decyzje i polityka powinny dążyć do zapewnienia zrównoważonego rozwoju w przyszłości. Bezczynność jest coraz bardziej nieodpowiedzialna, bardziej kosztowna niż działanie i  nie do przyjęcia etycznie.

Niedociągnięcia i skutki środowiskowe, gospodarcze i społeczne naszego obecnego modelu gospodarczego zostały dobrze przeanalizowane i udokumentowane. Modele i analizy naukowe dały nam dobre wyobrażenie o tym, dokąd zmierzamy, czasami już kilkadziesiąt lat temu. To, czego jesteśmy świadkami, nie jest ani niespodziewane, ani wyjątkowe. Obecnie znajdujemy się w punkcie, w którym nie chodzi już o próby przewidywania przyszłości, ale o wykorzystanie całej dostępnej wiedzy do kształtowania jej kierunku o zasadniczo zrównoważonym charakterze.

Hans Bruyninckx

Dyrektor wykonawczy EEA

Artykuł opublikowany w Biuletynie EEA, wrzesień 2022 r.