Κυκλική οικονομία στην Ευρώπη: καλούμαστε να συμβάλλουμε όλοι

Η χρήση των πόρων, έτσι όπως γίνεται επί του παρόντος, δεν είναι βιώσιμη. Καταναλώνουμε και εξορύσσουμε περισσότερες πρώτες ύλες από αυτές που είναι σε θέση να μας δώσει ο πλανήτης μας για να καλύψουμε τις ανάγκες μας μακροπρόθεσμα. Μέχρι το 2050, οι καταναλωτές της μεσαίας τάξης, οι οποίοι θα έχουν αγγίξει παγκοσμίως τα 6 έως 7 δισεκατομμύρια, θα ασκούν αυξημένη πίεση στην κατανάλωση και το περιβάλλον. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής επιτάσσει ολοένα και περισσότερη άνεση και ευκολία, οι οποίες έχουν επίσης κόστος. Σκεφτείτε απλώς τη χρήση των πλαστικών: δεν γίνεται επαρκής ανακύκλωση και πολλά πλαστικά προϊόντα καταλήγουν στους ωκεανούς και τις θάλασσές μας προκαλώντας ουσιαστικές ζημίες.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες χώρες ανά τον κόσμο σημειώνουν σημαντική πρόοδο στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής μέσω της μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Η ΕΕ έχει αποδείξει ότι ο περιορισμός των εκπομπών δεν είναι επιζήμιος για την οικονομική ανάπτυξη, το αντίθετο μάλιστα! Από το 1990 και μετά, το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της ΕΕ έχει αυξηθεί κατά 50%, ενώ οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν μειωθεί κατά 24%. Περισσότεροι άνθρωποι συμβάλλουν πλέον στην όλη προσπάθεια, κάνοντας κοινή χρήση των αυτοκινήτων, περιορίζοντας την ενέργεια που καταναλώνουν ή ανακυκλώνοντας συστηματικά και ξεχωρίζοντας τα οικιακά τους απορρίμματα. Όλα αυτά είναι καλά μέτρα ασφαλώς, γνωρίζουμε όμως ότι δεν αρκούν για να διασφαλίσουμε ένα μέλλον με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ή για να επιτύχουμε τον μακροπρόθεσμο στόχο που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση περί «ευημερίας εντός των ορίων του πλανήτη μας».

Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι αυξάνεται διαρκώς η ευαισθητοποίηση του κοινού για το πρόβλημα και ότι αναπτύσσονται νέα σχέδια πολιτικής τα οποία θα επιφέρουν ριζικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίον παράγουμε, καταναλώνουμε και ζούμε. Τα εν λόγω σχέδια πολιτικής περιλαμβάνουν ολοκληρωμένες και συστημικές απαντήσεις με μακροπρόθεσμη προοπτική. Στα τέλη του 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε δέσμη νομοθετικών μέτρων για την κυκλική οικονομία, η οποία αποτελεί ουσιαστικά την πρόταση της Ευρώπης για το μέλλον. Η δέσμη αυτή καλύπτει διάφορα στάδια του εκτεταμένου κύκλου ζωής ενός προϊόντος, από την παραγωγή και την κατανάλωση έως τη διαχείριση αποβλήτων. Οι προτεινόμενες δράσεις σχεδιάστηκαν με γνώμονα να ωφεληθούν τόσο το περιβάλλον όσο και η οικονομία. Σκοπός τους είναι να διατηρήσουν τις φυσικές ύλες και την αξία τους όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο εντός του οικονομικού κύκλου, περιορίζοντας τα απόβλητα, προωθώντας την εξοικονόμηση ενέργειας και μειώνοντας τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Οι προτάσεις αυτές βασίζονται σε 54 δράσεις που καλύπτουν πολυάριθμες οικονομικές δραστηριότητες και κλάδους, και βρίσκονται επί του παρόντος στο στάδιο της μετουσίωσης σε συγκεκριμένες πολιτικές.

Η μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία θα συμβάλει στην άμβλυνση των προβλημάτων που προκαλεί στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία η γραμμική οικονομία που εφαρμόζεται επί του παρόντος, η οποία στηρίζεται στην αρχή «παράγω-χρησιμοποιώ-απορρίπτω», θα απαιτηθούν όμως σημαντικές αλλαγές στα συστήματα παραγωγής και κατανάλωσης, οι οποίες υπερβαίνουν κατά πολύ την αποτελεσματική χρησιμοποίηση των πόρων και την ανακύκλωση των αποβλήτων.

Καθοριστικής σημασίας για την εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στην πράξη είναι η ανάπτυξη των απαραίτητων γνώσεων, η παρακολούθηση της προόδου και η μέριμνα ώστε οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να έχουν στη διάθεσή τους τα πορίσματα, τα στοιχεία και τις πληροφορίες που χρειάζονται για να συμβάλουν στη χάραξη υποστηρικτικών και ευέλικτων πολιτικών. Αυτό το σημαντικό καθήκον έχει αναλάβει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος.

Πρόσφατα, συναντήθηκα στο Ελσίνκι με περίπου 1.500 υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, ερευνητές και επιχειρηματίες από περισσότερες από 100 χώρες με αφορμή το παγκόσμιο φόρουμ για την κυκλική οικονομία προκειμένου να ανταλλάξουμε και να συζητήσουμε ιδέες, οράματα και λύσεις για τρόπους συναντίληψης του μοντέλου της κυκλικής οικονομίας. Στη διάσκεψη, ο ΕΟΠ τόνισε τη σημασία της ανάπτυξης των απαραίτητων γνώσεων και παρουσίασε τη δεύτερη από μια σειρά προγραμματισμένων εκθέσεων με θέμα την κυκλική οικονομία. Η τελευταία έκθεση του ΕΟΠ με τίτλο Κυκλική διάσταση ήδη από τον σχεδιασμό - προϊόντα σε μια κυκλική οικονομία αναφέρεται στους κινητήριους μοχλούς του σχεδιασμού προϊόντων και στους τρόπους με τους οποίους οι αναδυόμενες τάσεις σε επίπεδο παραγωγής και κατανάλωσης μπορούν να ενισχύσουν ή να παρεμποδίσουν την περαιτέρω κυκλική χρήση των διαφόρων υλών. Για παράδειγμα, με ποιον τρόπο αναδυόμενες καινοτομίες και τάσεις, όπως τα νέα κινητά τηλέφωνα με εξαρτήματα που μπορούν να αντικατασταθούν ή να αναβαθμιστούν ανεξάρτητα, η τρισδιάστατη εκτύπωση ανταλλακτικών εντάσσονται στο πλαίσιο της «ενίσχυσης της κυκλικής διάστασης»; Η «κυκλική διάσταση ήδη από τον σχεδιασμό» δεν θα επιτευχθεί βεβαίως από μόνη της. Θα πρέπει να υποστηριχτεί από στέρεες δομές δημόσιας και ιδιωτικής διακυβέρνησης, από τις οποίες θα προκύψει ένας χάρτης πορείας για το μέλλον. Η κοινωνία και ο επιχειρηματικός κόσμος θα πρέπει επίσης να εξετάσουν σε ποιες συνθήκες της αγοράς, σε ποιες νέες τεχνολογίες και σε τι είδους έρευνα και ανάπτυξη θα πρέπει να δοθεί ώθηση.

Όλοι καλούμαστε να συμβάλουμε στη στήριξη της μετάβασης προς μια κυκλική οικονομία. Είναι ζωτικής σημασίας να έχουμε όλοι στη διάθεσή μας τις σωστές πληροφορίες και λύσεις για να πραγματοποιήσουμε τη μεγάλη μετάβαση. Σε κάθε περίπτωση, είναι σαφές ότι αν δεν παρουσιάσουμε ρηξικέλευθες καινοτομίες και τεχνολογίες για να επιταχύνουμε τη μετάβασή μας σε μια κυκλική οικονομία με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, τότε η μετάβαση αυτή δεν θα πραγματοποιηθεί.

Hans Bruyninckx

Εκτελεστικός διευθυντής του ΕΟΠ

Κύριο άρθρο που δημοσιεύθηκε στο τεύχος 2017/02 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ τον Ιούνιο του 2017.