Ef sprenging verður í lífeldsneyti — Umskiptin frá olíu til lífeldsneytis eru ekki án áhættu

Framkvæmdastjórn Evrópu mælir með að ákveðið markmið verði fastsett: Árið 2020 skulu 20% allrar evrópskrar orkuframleiðslu byggjast á endurnýjanlegri orku: Vindi, sól, ölduhreyfingum sjávar, ofl., og að auki lífeldsneyti. Eins og nú er háttað málum eru 6,7% orkunotkunar Evrópubúa tengd endurnýjanlegum orkugjöfum. Tveir þriðju hlutar hennar fást úr lífmassa.

Framkvæmdastjórn Evrópu leggur einnig áherslu á að auka notkun lífeldsneytis – eldsneytis fyrir flutningatæki – vegna þess að að flutningageirinn er svo háður olíuinnflutningi, enda eykst stöðugt losun gróðurhúsalofttegunda frá honum sem gerir það að verkum að árangur annarra geira í því að draga úr losun þessara lofttegunda kemur fyrir lítið.

Framkvæmdastjórn Evrópu hefur þess vegna lagt það til að lífeldsneyti verði tíundi hluti alls eldsneytis fyrir ökutæki árið 2020, að því tilskildu að það fái sjálfbærnivottun. Gögn frá 2007 sýna að lífeldsneyti er 2,6% eldsneytis fyrir ökutæki í ESB. Til að færa það hlutfall upp í 10% verður ESB að auka framleiðslu og innflutning lífeldsneytis, en nú er einmitt mjög mikil og flókin umræða í gangi í Evrópu um umhverfis- og efnahagsmál og þar kemur lífeldsneytið meira og meira við sögu.

Evrópuþingið hefur nýlega farið fram á að það verði ábyrgst að 40% af ofangreindu 10% markmiði komi frá orkugjöfum sem ekki keppi við matvælaframleiðsluna. Sjálf vísindanefnd EEA hefur varað við því að farið verði með hlutfall lífeldsneytis fyrir flutninga upp í 10% fyrir 2020, því sú áætlun sé of glæfraleg og því ætti að gefa lengri frest.

Aukin notkun lífeldsneytis og annarrar líforku í Evrópu hefur óhjávæmilega áhrif annarsstaðar, bæði bein og óbein.

Sem dæmi má nefna að í Evrópu er hægt að framleiða dísilolíu (biodiesel) úr rapsolíu með sjálfbærum hætti, en þá yrði minna af henni fyrir matvælaframleiðslu bæði í Evrópu og utan hennar.

Sennilega yrði bilið fyllt með pálmaolíu. Því myndi hinsvegar fylgja regnskógaeyðing vegna þess að í löndum eins og Indónesíu eru skógar felldir til að koma upp pálmatrjáalundum.

Á heimsvisu er eftirspurn eftir lífeldsneyti einn af mörgum þáttum í hækkun sem átt hefur sér stað undanfarið á verði matvara, en einnig má nefna þurrka í sumum helstu framleiðslulönduum, aukna neyslu kjöts, hækkandi olíuverð o.fl. Efnahags- og framfarastofnunin OECD áætlar að núverandi og væntanlegur stuðningur við ræktun rasps í ESB og Bandaríkjunum muni hækka meðalverð hveitis, maíss og jurtaolíu um, 8%, 10% og 33% (í sömu röð) á næstu árum

Aukin neysla matvöru á heimsvísu ásamt aukinni eftirspurn eftir lífeldsneyti, veldur því að meira land er lagt undir ræktun en náttúrlegt graslendi og regnskógar skreppa saman. Þetta skiptir miklu máli því skógareyðing og búnaðarhættir í hitabeltinu orsaka nú að fimmtung losunar gróðurhúsalofttegunda í heiminum. Verði skógum breytt í akra í stórum stíl hækkar þetta hlutfall og við það dregur mjög úr líffræðilegum fjölbreytileika.

Dýralíf og vatnsgæði, svo og magn aðgengilegs vatns kynni líka að líða fyrir það ef hagnýting stórra svæða er breytt á þann hátt að náttúrleg búsvæði eða búlönd sem yrkt hafa verið með hefðbundnum hætti eru lögð undir búsklap með iðnaðarsniði fyrir framleiðslu lífeldsneytis.

Mynd 1 / Endanleg heildarorkunotkun lífeldsneytis – sem % af endanlegri heildarorkunotkun eldsneytis við flutninga á vegum, ESB-27.

Nýlegar tilraunir til að meta með vísindalegum hætti áhrif aukinnar framleiðslu líforku er komnar það vel á veg að sjá má árangur og mynstur sem EEA leggur mikla áherslu á að kynna.

Við rannsókn í Brazilíu voru notaðar gervihnattamyndir og gerðar voru kannanir á jörðu niðri til að sýna að sú þróun að skógar eru gerðir að akurlendi tengist heimsmarkaðsverði sojabauna – eftir því sem verðið á baununum hækkar, eftir því er meiri regnskógi eytt. Lítill vafi er á að eftirspurn eftir svokölluðu bioetanóli knýr upp sojaverðið, í takt við það að soja víkur fyrir maís á bandarískum ökrum, en maísinn er hráefni fyrir bioetanólvinnslu.

Tom Searchinger og vísindamenn frá Purdue háskólanum í Bandaríkjunum notuðu hnattrænt landbúnaðarhagfræðilegt líkan til að kanna hvernig ræktun maís og garðakorns í stórum stíl í Bandaríkjunum fyrir bioetanólvinnslu gæti haft áhrif á það hvaða korntegundir eru ræktaðar í öðrum heimshlutum, í löndum þar sem hægt er að gera skóga og graslendi að ökrum til að mæta eftirspurninni eftir matvælum.

Rannsókn þessi gefur til kynna að losun gróðurhúsalofttegunda í tengslum við bioetanól verði meiri en sú losun sem fylgir notkun jarðefnaeldsneytis í 50 ár eða meira. Það er vegna þess að graslendi og skógar eru nokkurskonar CO₂ forðabúr. Ef farið verður að rækta á þessum svæðum korntegundir sem hæfa lífeldsneyti, hætta þau að virka sem forðabúr fyrir CO₂. Það myndu líða margir áratugir áður en hin jákvæðu áhrif væru búin að jafna út hin neikvæu áhrif.

Erfiðara er að meta áhrifin á líffræðilegan fjölbreytileika og auðlindir náttúrunnar eins og t.d. vatn. Aukin maísrækt í Miðvestur ríkjum Bandaríkjanna, svo að dæmi sé tekið, ógnar lífríki sjávar í Mexíkóflóa þar sem hið næringarríka vatnsflæði Missisippifljóts hefur myndað 20 000 km² svæði sem er steindautt. Samkvæmt nýlegri rannsókn mun það auka köfnunarefnisálagið í fljótinu um 10–34 % ef orkuvinnslumarkmið Bandaríkjanna fram að 2020 nást.

Til að komast hjá hinum neikvæðu afleiðingum af því að söðla um og veðja á líforku eins og lýst er hér á undan, þurfum við trausta stefnumótun á alþjóðlegum vettvangi til að afstýra breyttri landnotkun til öflunar líforku sem yki við hin vistrænu vandamál. Vandamálið er vissulega á heimsvísu og við þurfum umræður á heimsvísu um það hvað hægt er að gera til að afstýra skerðingu á líffræðilegum fjölbreytileika og jafnframt takast á við loftlagsbreytingar, að teknu tilliti til aukinnar þarfar fyrir matvælaframleiðslu um allan heim og hinna skelfilegu olíuverðshækkana.

Vísindamenn EEA eru á þeirri skoðun að Evrópa ætti að gera átak og reyna að framleiða eins mikið af líforku og hægt er á heimavelli og á sama tíma að halda eðlilegu hlutfalli milli framleiðslu matvæla, eldsneytis og trefja, og það án þess að draga úr stuðningi við vistkerfin. Við ættum að komast yfir líforkustigið og snúa okkur fyrir alvöru að rannsóknum og þróun hátæknilegrar líforku (sjá grein í ramma). Við skulum gera það með því að taka tillit til alls umhverfisálagsins, meðal annars á jarðveginn, vatnið og líffræðilegan fjölbreytileika, og að auki til losunar gróðurhúsalofttegunda. Með þessum hætti getur ESB tekið forystuna í líforkugeira sem sannarlega yrði sjálfbær.