Wywiad - Ochrona przyrody w zmieniającym się klimacie: nasze działania muszą skupić się na odporności

W jaki sposób zmiany klimatu wpływają na przyrodę?

Zmiany klimatu wprowadzają poważne zmiany w warunkach życia wielu gatunków przez podwyższenie temperatury powietrza, zmiany w rozkładzie opadów oraz częściej występujące ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak ulewne deszcze, burze, fale upałów i susze. To skutkuje przesunięciem zasięgów wielu gatunków oraz zmianami w ich sezonowości, a także w składzie zbiorowisk gatunków. Ze względu na niższy klimatyczny bilans wodny w okresie letnim szczególnie zagrożone są gatunki terenów podmokłych i ekosystemów wodnych. Przez letnie susze, które nawiedziły Niemcy w latach 2018 i2019, dotkliwie ucierpiały nawet drzewa liściaste.

W przypadku wybranych gatunków, które wcześniej występowały razem w tym samym siedlisku, na przykład takich jak motyl modraszek telejus (Phengaris teleius) i gatunek stanowiący pożywienie dla jego gąsienic krwiściąg lekarski (Sanguisorba officinalis), ich klimatycznie odpowiednie siedliska przesuwają się w odmienne miejsca. To prowadzi do ich przestrzennego rozdzielenia, a tym samym do zmniejszenia populacji motyli. Podobnie dochodzi teżdo rozdzielenia czasowego gatunków, naprzykład kiedy owady zaczynają latać wcześniej, zanim zakwitną kwiaty, którymi się żywią, lubw przypadku kukułki, której ptaki gospodarze zaczynają okres lęgowy zanim kukułki powrócą zeswoich zimowisk. Co więcej, gatunki z cieplejszych regionów, również te o potencjale inwazyjnym, mogą imigrować i zmieniać strukturę zależności pomiędzy gatunkami.

Czy rozwiązań niektórych ztychproblemów możemy szukać wświecie przyrody?

Świat przyrody ma ogromny potencjał przeciwdziałania skutkom zmienności klimatu. Istnieje także mnóstwo tzw. rozwiązań opartych na przyrodzie, które nie tylko sprzyjają adaptacji do zmian klimatu, lecz także przynoszą wiele synergistycznych korzyści. Na przykład odtwarzanie równin zalewowych skutecznie obniża poziom wód w rzekach podczas ekstremalnych zdarzeń powodziowych, a ponadto przyczynia siędozatrzymywania substancji biogennych.

Globalnie rozwiązania oparte na przyrodzie jużsąważnym elementem działań będących reakcją na skutki zmian klimatu.

Odtwarzanie słonych bagien pomaga chronić wybrzeża w strefie umiarkowanej, natomiast w tropikalnych regionach przybrzeżnych szkody powodziowe mogą zostać w ogromnym stopniu ograniczone przez odbudowę lasów namorzynowych. Podobnie ponowne nawodnienie torfowisk może zmniejszyć skutki suszy. Jeśli rozwiązania oparte na przyrodzie będą wprowadzane roztropnie, łącznie mogą przynieść znaczne korzyści społeczno-ekonomiczne — zzyskiem dla środowiska i bioróżnorodności.

Globalnie rozwiązania oparte na przyrodzie jużsąważnym elementem działań będących reakcją na skutki zmian klimatu. Dysponujemy wiedzą, danymi i narzędziami, aby je wdrażać.

Co jest potrzebne, aby zwiększyć odporność przyrody nazmianyklimatu?

Do zwiększenia odporności środowiska przyrodniczego na zmiany klimatu potrzebna jest spójna i dobrze powiązana sieć obszarów chronionych. Europejska sieć obszarów chronionych Natura 2000 jest ważnym filarem ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych.

Obszary chronione muszą zostać ‘przystosowane do zmian klimatu’, aby mogły nadal pełnić swoją funkcję. Oznacza to, że istniejące presje, naprzykład z powodu intensywnego użytkowania gruntów, takie jak wysoki napływ substancji biogennych i pestycydów oraz zaburzenia bilansu wodnego, muszą zostać ograniczone zarówno na obszarach chronionych, jak i poza nimi. Odporność obszarów chronionych musi być jednak zwiększana również za pomocą dodatkowych środków zapobiegawczych, naprzykład przez poprawę gospodarki wodnej na danym wydzielonym terenie oraz na większym obszarze (na poziomie krajobrazu).

W celu zapewnienia alternatywnych siedlisk oodpowiednich warunkach (mikro)klimatycznych dla gatunków wrażliwych oraz umożliwienia tymgatunkom dotarcia do tych siedlisk, obszary chronione muszą zostać powiększone – wtaki sposób, aby obejmowały szerszy zakres ekspozycji i wysokości nad poziomem morza, a łączność między tymi obszarami była lepsza. Poza tym obszary chronione muszą podlegać zarządzaniu adaptacyjnemu, tak aby można byłodostosowywać cele ochrony, dopasowując je do zachodzących w określonym czasie zmian, które będą następstwem zmian klimatu.

Równie istotne jest rozważenie sposobu użytkowania gruntów jako całości. Leśnictwo irolnictwo muszą dostosować swoje koncepcje zarządzania, aby złagodzić wpływ zmian klimatu. Na przykład obecny sposób prowadzenia gospodarki leśnej, obecne narzędzia kontroli isposoby podejścia do planowania muszą zostać zaktualizowane, tak by mogły lepiej sprostać wyzwaniom związanym ze zmianami klimatu. Należy położyć większy nacisk na wzmacnianie zdolności samoregulacji ekosystemów, naprzykład przez zapobieganie wprowadzaniu inwazyjnych gatunków obcych, wykorzystywanie rodzimych gatunków drzew lub stosowanie koncepcji zarządczych bliskich naturze.

Ostatnią, ale nie mniej ważną kwestią w kontekście przystosowania się do zmian klimatu jest potrzeba poświęcenia większej uwagi przyrodzie w miastach, na przykład przez tworzenie sieci tzw. zielono-niebieskiej infrastruktury.

© Máté Ladjánszki, REDISCOVER Nature /EEA

Na podstawie własnego doświadczenia, jakie dostrzega Paniwyzwania?

Chociaż obecnie w debacie politycznej ochrona klimatu zyskuje na znaczeniu, niemożemy zapomnieć, że kwestia łagodzenia zmian klimatu i adaptacji do nich oraz kwestia ochrony różnorodności biologicznej nie mogą byćsobieprzeciwstawiane.

Transformacja energetyczna w Niemczech jest dobrym przykładem możliwości, aletakże wyzwań związanych z jednoczesnym zmniejszaniem zapotrzebowania na energię elektryczną, rozwojem jej odnawialnych źródeł iuwzględnianiem aspektów dotyczących ochrony przyrody. Musimy wykorzystać synergię, jaką może dać połączenie działań mających przeciwdziałać zmianom klimatu i utracie bioróżnorodności.

Na przykład zrównoważone gospodarowanie lasami i użytkami zielonymi oraz ich ochrona dostarczają obu rodzajów korzyści: usługi ekosystemowe, takie jak składowanie dwutlenku węgla oraz dostarczanie biomasy do produkcji materiałów i energii elektrycznej. Jeśli skupimy się jednotorowo na doraźnych środkach przeciwdziałających zmianom klimatu, na przykład na zmaksymalizowaniu produkcji biomasy w celu zastąpienia energii kopalnej, możemy zaszkodzić różnorodności biologicznej naszych lasów itymsamym prawdopodobnie zmniejszyć ich zdolność przystosowania się do zmian klimatu.

Strategie ochrony przyrody i zrównoważonego nią gospodarowania muszą lepiej uwzględniać dynamikę i nieprzewidywalność zmian klimatu, atakże złożone odpowiedzi systemów ekologicznych na takie zmiany. Oznacza to, żeochrona przyrody powinna odejść odtradycyjnego koncentrowania się na zachowaniu i ochronie sztywno pojmowanych obiektów i musi w coraz większym stopniu uwzględniać zachodzące procesy dynamiczne oraz wzmacniać odporność ekosystemów. W przypadku leśnictwa pociąga to za sobą potrzebę odejścia odtradycyjnego podejścia zarządczego opartego na przewidywaniu w kierunku bliższego przyrodzie podejścia zorientowanego bardziej na proces, wdrażanego stopniowo i dostosowywanego dozmieniających sięwarunków.

Czy istnieją inicjatywy, które skutecznie zwiększyły odpornośćprzyrody?

Bardzo skuteczne pod względem wzmocnienia odporności ekosystemów na skutki zmian klimatu okazały się różne projekty odtwarzania równin zalewowych, na przykład wielkoskalowy projekt ochrony przyrody „Środkowa Łaba” i projekt przywrócenia równiny zalewowej wzdłuż Łaby w regionie Hohe Garbe. Duże obszary równin zalewowych zostały z powrotem połączone zŁabąpoprzez przemieszczenie wału lub rozcięcie wału idzisiaj ponownie podlegają niemal naturalnemu reżimowi zalewania.

Działania te nie tylko zwiększyły obszar zalewowy itym samym obszar retencyjny Łaby, dzięki czemu poziom wody podczas zdarzeń powodziowych sięobniżył, ale również siedliska te stały siębardziej odporne na okresy suche isusze.