Zapewnienie czystych wód ludziom i przyrodzie

Ludzie od zawsze osiedlali się w pobliżu rzek, jezior i wybrzeży. Rzeki i strumienie dostarczały czystą wodę i odprowadzały nieczystości. Wraz z rozwojem osadnictwa rosło zużycie czystej wody i zrzut ścieków. Od XVIII wieku również przemysł zanieczyszcza europejskie zbiorniki wodne.

Dzięki systemom kanalizacyjnym, oczyszczalniom ścieków oraz przepisom dotyczącym zanieczyszczeń pochodzących z przemysłu i rolnictwa Europa zrobiła duży krok w kierunku redukcji emisji zanieczyszczeń do zbiorników wodnych. Niemniej jednak zanieczyszczenie wód nadal stanowi problem, a nadmierna eksploatacja, zmiany fizyczne i zmiany klimatyczne ciągle wpływają na jakość i dostępność wody.

Zróżnicowany obraz — stan zbiorników wodnych w Europie

Blisko 88% zużycia wody słodkiej w Europie pochodzi z rzek i wód podziemnych. Reszta pozyskiwana jest ze sztucznych zbiorników (około 10%) i z jezior (poniżej 2%). Jak każdy inny ważny zasób lub żywy organizm woda może podlegać presji, na przykład gdy zapotrzebowanie na wodę przekracza jej dostępność lub gdy zanieczyszczenie obniża jej jakość.

Oczyszczanie ścieków i ograniczanie emisji związków azotu i fosforu z rolnictwa doprowadziły do znacznej poprawy jakości wód. Jednak według najnowszych danych EEA tylko 44% wód powierzchniowych w Europie osiąga dobry lub bardzo dobry stan ekologiczny, częściowo z powodu zanieczyszczenia. Stan wód podziemnych jest nieco lepszy. Około 75% wód podziemnych w Europie ma dobry stan chemiczny.

Zagrożone środowisko morskie

Obecnie, jak wskazuje raport EEA „Wiadomości morskie II”, stan mórz w Europie – od Bałtyku po Morze Śródziemne – jest ogólnie zły. Mimo pewnych pozytywnych zmian dokonanych dzięki współpracy regionalnej, szereg presji wynikających z przeszłej i obecnej działalności człowieka może spowodować nieodwracalne szkody w ekosystemach morskich.

Ponadto raport EEA dotyczący zanieczyszczeń w morzach w Europie wykazał, że we wszystkich jej czterech morzach regionalnych występuje zanieczyszczenie na dużą skalę, obejmujące od 96% obszaru Morza Bałtyckiego i 91% Morza Czarnego, do 87% Morza Śródziemnego oraz 75% północno-wschodniego Atlantyku.

Zanieczyszczenie jest spowodowane głównie przez syntetyczne chemikalia i metale ciężkie pochodzące z działalności człowieka na lądzie i morzu.

Podobnie raport EEA na temat wzbogacania w substancje biogenne i eutrofizacji mórz Europy wykazał, że eutrofizacja będąca konsekwencją strat substancji biogennych, głównie z rolnictwa, jest kolejnym problemem na dużą skalę, zwłaszcza w Morzu Bałtyckim i Morzu Czarnym. Działalność przybrzeżna i morska – jak rybołówstwo, żegluga, turystyka, akwakultura oraz wydobycie ropy naftowej i gazu – wywiera wiele presji na środowisko morskie, a także powoduje jego zanieczyszczenie. Odpady morskie są obecne we wszystkich ekosystemach morskich, a tworzywa sztuczne, metale, tektura i inne odpady gromadzą się na wybrzeżu, dnie morskim i w wodach powierzchniowych. Statki i obsługa instalacji morskich powodują również zanieczyszczenie hałasem podwodnym, co może mieć negatywny wpływ na życie morskie.

Zwalczanie zanieczyszczenia wód — ścieki i zanieczyszczenia rozproszone

Rolnictwo intensywne

Rolnictwo intensywne opiera się na stosowaniu nawozów sztucznych, które mają zwiększać plony. Działanie tych nawozów często polega na uwalnianiu azotu, fosforu i innych związków chemicznych do gleby. Azot jest pierwiastkiem chemicznym obficie występującym w środowisku i istotnie wpływa na wzrost roślin.

Część azotu stosowanego w uprawach nie jest jednak pobierana przez rośliny. Ilość użytego nawozu może być większa, niż roślina jest w stanie pobrać, lub nie można go zastosować w okresie wegetacyjnym. Nadmiar azotu przedostaje się do zbiorników wodnych, powodując ich eutrofizację, pobudzając wzrost niektórych roślin wodnych i glonów. Ten dodatkowy wzrost powoduje wyczerpanie tlenu w wodzie, w wyniku czego panujące w niej warunki nie sprzyjają występowaniu innych gatunków zwierząt i roślin.

Pestycydy wykorzystywane w rolnictwie mają na celu ochronę upraw przed inwazyjnymi szkodnikami, a tym samym zapewnienie wzrostu upraw. Niezamierzone skutki ich stosowania mogą jednak szkodzić innym gatunkom i zmniejszać bioróżnorodność. Te chemikalia często trafiają do zbiorników wodnych.

Plastik w wodzie — rozmiar ma znaczenie

Tworzywa sztuczne stały się integralną częścią niemal każdego aspektu naszego życia, a problem ich przedostawania się do dróg wodnych, jezior i mórz jest bardzo poważny i dobrze udokumentowany.

Usuwanie widocznych plastikowych śmieci z rzek, plaż, a nawet morza nadal jest możliwe, ale wraz z upływem czasu i ekspozycją na światło słoneczne tworzywa sztuczne rozpadają się na coraz mniejsze kawałki, znane jako mikro- i nanoplastiki. Oczyszczalnie ścieków mogą odfiltrować większość tych drobnych cząstek, ale pozostały osad często rozprzestrzenia się na lądzie, a cząsteczki plastiku spływają niejednokrotnie do zbiorników wodnych w trakcie opadów deszczu. Te najmniejsze cząstki są praktycznie niewidoczne gołym okiem, a ich wpływ na środowisko naturalne i nasze zdrowie wciąż jest słabo zrozumiany.

Wiele plastików jest również silnie adsorbujących i przyciąga inne zanieczyszczenia. Raport EEA na temat stanu mórz w Europie zwrócił uwagę, że stężenie zanieczyszczeń w konglomeratach mikroplastiku może być tysiące razy większe niż w otaczającej wodzie morskiej. To naraża florę i faunę morską na szkodliwe substancje chemiczne, które z kolei mogą trafić na nasze talerze.

Dążenie do całkowitego ograniczenia emisji zanieczyszczeń do wód

Jednak wysiłki zmierzające do zupełnego ograniczenia emisji zanieczyszczeń, w ramach Europejskiego Zielonego Ładu, będą wymagały szczególnego skupienia się na temacie wód, w tym dążenia do przywrócenia naturalnych funkcji wód podziemnych, powierzchniowych, morskich i przybrzeżnych, zwalczania zanieczyszczeń pochodzących ze spływów na terenach miejskich oraz zajmowania się nowymi problemami, takimi jak mikroplastiki i chemikalia.

Jednym z głównych elementów Europejskiego Zielonego Ładu jest Strategia „od pola do stołu” (Farm to Fork Strategy), która ma na celu znaczne ograniczenie stosowania pestycydów chemicznych w rolnictwie i związanego z nimi ryzyka oraz ograniczenie stosowania antybiotyków i eutrofizacji środowiska – na przykład dzięki zintegrowanemu zarządzaniu ochroną roślin przed szkodnikami oraz Planowi działań w zakresie zintegrowanej gospodarki składnikami odżywczymi. Unijna Strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2030 r. również wspiera podobne cele.

Aby pomóc rozwiązać problem plastiku, UE zaproponowała już strategię dotyczącą tworzyw sztucznych, której celem jest „zmiana sposobu projektowania, produkcji, użytkowania i recyklingu produktów w UE”. Tymczasem zmieniają się postawy konsumentów, a innowacje oznaczają, że niektóre przedmioty – wcześniej wykonywane z plastiku – można teraz produkować z celulozy pozyskiwanej z makulatury, tekstyliów, roślin lub alg.