Note: new versions of the publication are available!

Het milieu in de Europese Unie - 1995; Verslag ten behoeve van de evaluatie van het vijfde milieuactieprogramma

2. Voornaamste conclusies

Deze website heeft een beperkte functionaliteit wanneer javascript uitgeschakeld is. Zorg ervoor dat javascript is ingeschakeld in uw browser.

Pagina Laatst gewijzigd 19-04-2016

5 min read

Europees Milieuagentschap

Menu

2 Voornaamste conclusies

Vorderingen in de richting van duurzaamheid

De Europese Unie boekt vorderingen wat betreft het terugdringen van bepaalde vormen van milieudruk, maar deze zijn niet toereikend om de algemene kwaliteit van het milieu te verbeteren en zeker niet om voortgang te maken in de richting van duurzaamheid. Als een versnelling van het beleid uitblijft, dan zal de milieudruk de gezondheidsnormen voor de mens en de dikwijls beperkte draagkracht van het milieu blijven overschrijden. De maatregelen die tot dusver zijn genomen zullen niet leiden tot een volledige integratie van milieu-overwegingen in economische sectoren of tot duurzame ontwikkeling.

Dit zijn de voornaamste conclusies van een evaluatie van de trends, de toestand en de vooruitzichten betreffende het milieu in de Europese Unie (EU) door het Europees Milieu-agentschap (EMA), waarom de Europese Commissie had verzocht. Het verslag maakt deel uit van het evaluatieproces van Op weg naar duurzame ontwikkeling: een beleidsplan en actieprogramma van de Europese Gemeenschap op het gebied van het milieu en duurzame ontwikkeling van 1992 ( Programme of Policy and Action in Relation to the Environment and Sustainable Development "Towards Sustainability"), het zogeheten vijfde milieu-actieprogramma.

Het vijfde milieu-actieprogramma vormde een belangrijke koerswijziging voor het communautaire milieubeleid. De grondbeginselen hiervan zijn: integratie van milieu-overwegingen in de verschillende economische sectoren, het realiseren van beleidsdoelstellingen (waaronder het tijdsbestek), verbreding van het instrumentarium en het instellen van gezamenlijke verantwoordelijkheid. Min of meer tegelijk met het vijfde milieu-actieprogramma werden er nieuwe ideeën als `duurzame ontwikkeling' en `milieuruimte' ontwikkeld, die eveneens betrekking hebben op de continuïteit van ecosystemen, volksgezondheid en economische functies die nodig zijn voor de ontwikkeling van toekomstige generaties.

Uitbreiding van de EU

Na de publikatie van het vijfde milieu-actieprogramma en het bijbehorende verslag over de toestand van het milieu, werd de Europese Unie uitgebreid doordat Oostenrijk, Finland en Zweden vanaf 1995 toetraden. Dit houdt in dat er zich nieuwe vraagstukken zullen aandienen, of dat er wijziging komt in bestaande kwesties. Enkele voorbeelden: het gehele bosareaal in de EU is drastisch toegenomen; in de Alpen zijn de belasting door het wegvervoer en het toerisme en de daaruit voortvloeiende gevolgen voor de gezondheid van de mens en de plaatselijke ecologie, echt communautaire vraagstukken geworden. Het merendeel van de nieuwe vraagstukken die verband houden met de nieuwe Lid-Staten is het gevolg van het milieubewustzijn in deze landen (zoals de verzuring van het water en de bodem). Ook betekent de uitbreiding van de EU met Finland en Zweden dat met name de produktieve maar kwetsbare (en zwaar vervuilde) Oostzee deel is gaan uitmaken van de EU. Hoewel dit verslag hoofdzakelijk is gericht op de 12 oorspronkelijke Lid-Staten van de EU (in de vorm van een evaluatie en actualisering van de beoordeling van 1992), zijn de conclusies ervan ook van toepassing op de EU van de 15.

Milieutrends

De milieudruk is de afgelopen jaren voor een deel afgenomen (voornamelijk ten gevolge van het beleid voorafgaand aan het vijfde milieu-actieprogramma). Er zijn successen geboekt wat betreft de vermindering van stoffen die de ozonlaag aantasten, emissies van zware metalen en zwaveldioxide (SO₂) en de verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater. Een volledige tenuitvoerlegging van het milieubeleid zal vermoedelijk leiden tot een verdere afname van de milieudruk, ondanks een verdere toename van de produktie en consumptie. Aan de volgende kwesties dient echter op Europees niveau nader aandacht te worden besteed: klimaatverandering en verzuring, afvalbeheer, (stedelijke) luchtkwaliteit, grondwaterkwaliteit, verwoesting en versnippering van habitats. Een volgend vraagstuk dat zich aandient en dat nog niet integraal op Europees niveau is aangepakt is de achteruitgang van de kwaliteit van de bodem, die een belangrijke natuurlijke hulpbron vertegenwoordigt.

De factor tijd speelt duidelijk een rol bij de ontwikkeling van milieuproblemen en van een pro-actieve beleidsbepaling. Door vertragende chemische en biologische factoren gaat er enige tijd overheen voordat milieuproblemen zichtbaar worden. Als dat eenmaal het geval is, blijken de meeste problemen onomkeerbaar te zijn of, wanneer er maatregelen worden getroffen, pas op de lange termijn te kunnen worden verholpen. Bovendien spelen ook maatschappelijke tijdgebonden factoren een rol, zoals: het kweken van publiek bewustzijn, het ontwikkelen van beleidsmaatregelen, het volledig uitvoeren van deze maatregelen (rekening houdend met de vervanging van kapitaalgoederen in bepaalde branches), en de verandering van het gedragspatroon van bedrijven en burgers. Daartoe schiet een diagnose van alleen de huidige toestand van het milieu tekort. Informatiesystemen voor vroegtijdige waarschuwing en het volgen van de vorderingen en vooruitzichten op milieugebied zijn van wezenlijk belang voor de ondersteuning van het beleidsproces en om de beleidsmakers en de samenleving voldoende feedback te kunnen geven over de milieugevolgen van hun huidige en geplande maatregelen.

Maatschappelijke trends en doelgroepen

Tot dusver zijn er voornamelijk successen geboekt in de industrie. Door middel van regelgeving zijn puntbronvervuilingen goed aangepakt. Diffuse bronnen, zoals produkten, consumenten en mobiele bronnen konden veel minder doeltreffend worden bestreden.

Een evaluatie van de huidige stand van zaken van de acties en van de tot dusver vergaarde informatie, leidt tot de conclusie dat het in dit stadium moeilijk is om te bepalen in hoeverre het vijfde milieu-actieprogramma erin is geslaagd de toekomstige trends om te buigen. De produktie- en consumptietrends zijn merendeels ongewijzigd gebleven in vergelijking met dezelfde trends drie jaar geleden, toen het vijfde milieu-actieprogramma werd uitgebracht.

Het huidige beleid richt zich op de doeltreffendheid van maatregelen (`hoe kan het doel worden bereikt'), terwijl er momenteel nauwelijks aandacht wordt besteed aan het efficiëntie-vraagstuk (ofwel: het zo goed mogelijk benutten van de milieuvoordelen en het verlagen van de milieukosten). Dit vraagstuk moet in de toekomst een van de hoofdthema's worden. De concentratie op de doeltreffendheid van maatregelen kan een stuwende kracht worden voor de verdere integratie van milieu-overwegingen in economische sectoren. Bovendien zullen in de jaren negentig de meest rendabele maatregelen vermoedelijk uitgeput raken. Als echter naar verwachting de economie blijft groeien en de bevolking blijft toenemen, dan zullen de maatregelen die in de toekomst nodig zijn om de emissieniveaus op hetzelfde peil te handhaven of om ze tot het streefdoel te verlagen zonder nieuwe technologische doorbraken, steeds duurder en uit bestuurlijk en politiek oogpunt steeds lastiger worden.

Een versneld communautair milieubeleid is nodig om de doelstellingen te halen

Wil de Europese Unie haar milieudoelen bereiken (namelijk het voorkomen van nadelige gevolgen voor de gezondheid van de mens en voor ecosystemen), dan dient het milieubeleid versneld te worden uitgevoerd. Dit wordt de komende jaren een grote uitdaging voor de Europese Unie, aangezien uit de meeste maatschappelijke trends blijkt dat het milieu waarschijnlijk nog meer onder druk komt te staan. De bevolking en de economische groei nemen toe, wat zich vertaalt in een stijgend verbruik van energie en grondstoffen, en meer verkeer en toerisme. Als deze trends zich niet laten combineren met toereikende (en rendabele) bestrijdingsmaatregelen, dan is een (verdere) ontkoppeling van de economische groei en deze trends onontbeerlijk om tot duurzame ontwikkeling te kunnen komen.