L-urban

‘Minflok nagħmlu l-ħsara lill-ekosistemi għaliex ma nibdewx noħolquhom?’ tgħid il-Professur Jacqueline McGlade. ‘Għandna t-teknoloġija u l-ħiliet tad-disinn. Hemm eżempji tal-ġejjieni madwar l-Ewropa imma dawn huma rqajja’ żgħar tal-innovazzjoni. Irridu niċċaqalqu minn irqajja’ żgħar tal-innovazzjoni għall-bliet tal-ġejjieni.’

‘Ħu d-dawl — dan huwa riżors naturali. In-nies jieħdu pjaċir jaħdmu u jgħixu mdawrin bid-dawl naturali. Il-bini jista’ faċilment jagħmel użu ħafna aħjar tad-dawl naturali. Jew ħu l-ġonna vertikali. Ġonna vertikali jfisser li nibdlu l-ibliet tagħna f’irziezet urbani fejn il-ħxejjex tal-ikel jitkabbru fuq u ġol-bini tagħna.

‘L-idea ta’ ħitan ħajjin u allokazzjoinijiet vertikali hija qadima ħafna u tmur lura għall-Ġonna Mdendla tal-Babilonja. Tal-għaġeb kif m’għamilniex aktar minn dan qabel, imma issa hemm urġenza ġdida biex inbiddlu d-drawwiet tagħna minħabba l-bidla fil-klima,’ tgħid il-Professur McGlade.

Temperaturi ogħla fl-ibliet, ikkawżati mill-konkos u t-tarmak li jassorbu s-sħana u jirrilaxxjawha bil-mod, jistgħu jfissru staġun ta’ tkabbir itwal u prodotti aħjar. L-ilma tax-xita jista’ jinġabar fuq il-bjut u netwerks ta’ pajpijiet jippermettulu li jqattar f’kull livell. Il-pjanti jkollhom ukoll effett ta’ iżolazzjoni li jżomm l-ispazju tal-għajxien ġol-bini aktar frisk fis-sajf u aktar sħun fix-xitwa.

Popolazzjonijiet li jiċċaqalqu

Il-popolazzjoni globali qed tinġabar fil-bliet tagħna. Tmenin fil-mija tad-disa’ biljun persuna li huwa stmat li hawn fid-dinja, fl-2050 mistennija jkunu qed jgħixu f’żoni urbani. Ħafna mill-ibliet tagħna għandhom diffikultà biex ilaħħqu mal-problemi soċjali u ambjentali li jirriżultaw minn pressjonijiet bħall-affullament, il-faqar, it-tniġġis u t-traffiku.

It-tendenza lejn għajxien f’żoni urbani mistennija tkompli. Madwar id-dinja, l-ibliet jokkupaw 2 % biss tal-wiċċ tal-art imma jammontaw għal nofs il-popolazzjoni globali, tw⁽²⁰⁾. Fl-Ewropa, 75 % minna jgħixu fl-ibliet. Dan mistenni jiżdied għal 80 % sal-2020. L-ibliet tal-Ewropa preżentament jużaw 69 % tal-użu tal-enerġija tagħna u b’hekk huma responsabbli għall-maġġoranza tal-emissjonijiet tal-gassijiet serra. L-impatti ambjentali tal-ibliet jinfirxu fuq medda wiesgħa u ’l bogħod minħabba d-dipendenza tagħhom fuq reġjuni ’l barra minnhom biex ilaħħqu mad-domanda għall-enerġija u r-riżorsi u biex jakkomodaw l-iskart. Studju ta’ Greater London⁽²¹⁾ jistma li Londra għandha marka tal-karbonju 300 darba akbar mill-erja ġeografika tagħha — li tikkorrispondi għal kważi d-doppju tad-daqs tar-Renju Unit kollu. It-tniġġis mill-ibliet ta’ spiss ikollu impatt ukoll fuq żoni ’l barra mill-belt.

Il-bidla fil-klima hija theddida ġdida u tal-biża’ għall-għajxien fl-ibliet. Xi bliet se jbatu konsiderevolment minħabba l-bidla fil-klima. Dan jista’ jaggrava l-inugwaljanzi soċjali: il-foqra ta’ spiss huma l-aktar fil-periklu u m’għandhomx ir-riżorsi biex jaddattaw. Il-bidla fil-klima se taffettwa wkoll l-ambjent urban: pereżempju l-kwalità tal-arja u l-ilma.

Minn addattament għal mod ġdid ta’ kif naħsbu

Mela, il-bliet u ż-żoni urbani tagħna għandhom ħafna problemi li jvarjaw minn soċjali għal tas-saħħa għal ambjentali. Madankollu, il-prossimità tan-nies, in-negozji u s-servizzi assoċjati mal-kelma belt, ifisser li hemm ukoll opportunitajiet enormi.

Ambjenti urbani joffru opportunitajiet importanti għal għajxien sostenibbli. Diġà d-densità tal-popolazzjoni fl-ibliet tfisser vjaġġi iqsar għax-xogħol u s-servizzi, użu akbar tat-trasport pubbliku, u djar iżgħar li jirrikjedu inqas tidwil u tisħin. Minħabba f’hekk, ir-residenti urbani jikkunsmaw inqas enerġija ras għal ras mir-residenti rurali.⁽²²⁾

Il-bliet tagħna qegħdin wkoll f’pożizzjoni unika fir-rigward tal-mitigazzjoni tal-bidla fil-klima u l-addattament għaliha. Il-karatteristiċi fiżiċi, id-disinn, il-governanza u l-lokazzjoni ta’ belt huma biss ftit mill-fatturi li jistgħu jikkontribwixxu għalihom jew inaqqsuhom it-tnejn.

Hija ħaġa ċara li mudelli tal-inġinerija — bħall-ostakli kontra l-għargħar — huma biss parti mis-soluzzjoni. L-addattament jirrikjedi wkoll ħsieb mill-ġdid b’mod fundamentali tad-disinn u l-ġestjoni urbani, u dan għandu ‘jiddomina’ fil-politika kollha rrelatata, inkluż l-użu tal-art, id-djar, il-ġestjoni tal-ilma, it-trasport, l-enerġija, l-ekwità soċjali u s-saħħa.

Jekk naħsbuha mill-ġdid rigward id-disinn, l-arkitettura, it-trasport u l-ippjanar urban, nistgħu nibdlu l-ibliet u l-pajsaġġi urbani tagħna ‘f’ekosistemi urbani’ fuq quddiem nett tal-mitigazzjoni tal-bidla fil-klima (trasport aħjar, enerġija nadifa) u tal-addattament għall-bidla fil-klima (djar f’wiċċ l-ilma, ġonna vertikali). Ippjanar urban aħjar itejjeb il-kwalità tal-ħajja kullimkien u joħloq opportunitajiet ta’ impjiegi ġodda billi jseddaq is-suq għal teknoloġiji ġodda u arkitettura ħadra.

Iċ-ċavetta tinsab fl-ippjanar tal-ibliet b’modi li jħaffu konsum inqas ras għal ras tal-enerġija, l-użu ta’ mezzi bħat-trasport urban sostenibbli u djar b’enerġija baxxa. Teknoloġiji ġodda għall-effiċjenza fl-użu tal-enerġija u riżorsi li jiġġeddu, bħall-enerġija mix-xemx jew mir-riħ u fjuwils alternattivi, huma importanti wkoll, bħall-provediment ta’ opportunitajiet għall-individwi u l-organizzazzjonijiet biex ibiddlu l-imġiba tagħhom.

Id-disinn tal-ġejjieni

‘Il-ġejjieni se jkun differenti milli nistennew aħna — dak biss nistgħu inkunu ċerti minnu. Aħna qed nippjanaw għal dik l-inċertezza,’ jgħid Johann van der Pol, id-Deputat Direttur ta’ Dura Vermeer, kumpanija tal-kostruzzjoni Olandiża li preżentament qed tiddisinja u tibni Ijburg, distrett ġdid f’wiċċ l-ilma f’Amsterdam.

Ijburg huwa wieħed mill-aktar proġetti ambizzjużi li qatt wettqet il-muniċipalità ta’Amsterdam. Popolazzjoni li qed tespandi u l-livell tal-ilma li qed jogħla sfurzaw lill-belt li għandha popolozzjoni kbira ħafna biex tkun kreattiva: tesperimenta b’tipi innovattivi ta’ arkitettura fuq l-ilma nnifsu. Id-djar il-ġodda huma ‘irmiġġati’ ma’ trejqiet f’wiċċ l-ilma u mqabbda mas-servizzi tal-elettriku, l-ilma u d-drenaġġ. Huma jistgħu faċilment ikunu skonnettjati u mċaqalqa għal post ieħor — u dan jagħti tifsira għal kollox ġdida għall-espressjoni ‘tibdel id-dar’. Il-belt li qed tiżviluppa tinkludi serer f’wiċċ l-ilma li jħarsu l-ambjent fejn qed jitkabbar kull tip ta’ frott u ħxejjex tal-ikel.

Id-djar f’wiċċ l-ilma ta’ Ijburg huma biss eżempju wieħed ta’ moviment ġdid fl-arkitettura u l-ippjanar tal-bliet. L-impatti tal-bidla fil-klima jvarjaw minn nixfa u mewġ tas-sħana fin-nofsinhar tal-Ewropa għal għargħar fit-tramuntana. Il-bliet iridu jaddattaw. Minflok sempliċiment isaħħu l-ostakli kontra l-għargħar jew iġorru l-ilma, xi periti, inġiniera u dawk li jippjanaw l-ibliet qed jikkunsidraw mudell għal kollox ġdid ta’ għajxien urban u għajxien fl-ibliet. Huma qed iqisu l-pajsaġġi urbani bħala ekosistemi urbnani tal-ġejjieni. 

Skambju ta’ tagħrif u prattiċi tajba

‘Bliet Ewropej qed jiffaċċjaw sfidi differenti li jeħtieġu tweġibiet differenti’ jgħid Ronan Uhel, il-kap tal-programm Sistemi Naturali u Vulnerabilità tal-EEA.

‘Dawk il-bliet li jagħtu bidu għal miżuri minn kmieni mistennija jaraw l-aħjar riżultati fuq l-investimenti ta’ addattazzjoni tagħhom. Imma sa issa, ftit bliet Ewropej biss żviluppaw strateġiji li jippermettu l-addattazzjoni għall-kundizzjonijiet “ġodda” tal-bidla fil-klima — u l-implimentazzjoni attwali tal-miżuri għadha, sa issa, limitata l-aktar għal proġetti ta’ skala żgħira,’ jgħid Uhel.

Bliet oħrajn jistgħu ma jkunux daqshekk iffortunati fir-rigward tal-għarfien u r-riżorsi u se jirrikjedu appoġġ u gwida kontinwi. F’dan l-istadju, it-titjib fl-iskambju tal-esperjenzi u tal-aħjar prattiċi fost l-ibliet ikun jiswa ħafna.

‘Thisted hija komunità żgħira fil-punent tad-Danimarka li tipprovdi hija stess l-enerġija tagħha nnifisha. Kultant, anki tagħti l-enerġija lill-grilja nazzjonali. Din il-komunità qiegħda tikseb mill-ġdid id-destin tagħha. Tinstema’ filosofika imma dan hu dak li qegħdin nitkellmu dwaru: il-kisba mill-ġdid ta’ dak li aħna,’ jgħid Ronan Uhel.

‘Ħloqna soċjetajiet ta’ bnedmin mgħejjuna. Ta’ spiss ikollna biss rabta virtwali mal-madwar naturali tagħna, l-ikel shrink-wrapped tagħna, l-ilma tagħna. Irridu niskopru mill-ġdid lilna nfusna u postna fin-natura.’

20. Il-Programm tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Ambjent, 2008

21. L-Awtorità ta' Greater London

22. IEA, 2008