It-tiżwiq tal-ħajja

Meta, kmieni fis-snin sittin, kien qed jikkummenta dwar l-għejbien ta’ għasafar tal-għana, speċi ta’ pjanti u insetti mill-pajsaġġ, il-kittieb Aldous Huxley qal li aħna ‘konna qed nitilfu nofs is-suġġetti tal-poeżija’.

Huxley kien għadu kemm qara ktieb ġdid qawwi ħafna, ‘Silent Spring’ tal-bijoloġista Amerikana Rachel Carson. Il-ktieb, ippubblikat għall-ewwel darba fl-1962, kien inqara u ġie analizzat minn firxa wiesgħa ta’ qarrejja u għen biex ikabbar it-tħassib tal-pubbliku dwar l-użu tal-pestiċidi, it-tniġġis u l-ambjent ġenerali. Minflok ma tittrivjalizza dak li kien qed jiġri, ir-referenza ta’ Huxley għat-telf kulturali tiġbor fiha l-qofol tal-bijodiversità, kelma u kunċett li spiss ikollna diffikultà biex nispjegawhom.

Bijodiversità ġejja minn żewġ kelmiet: ‘bijoloġika’ u ‘diversità’. Tiġbor fiha l-varjetà tal-organiżmi ħajjin kollha fi ħdan l-ispeċi u fil-firxa tal-ispeċi. Fl-aħħar nett, il-bijodiversità hija n-natura fil-forom kollha tagħna.

Ekosistema hija komunità ta’ pjanti, annimali u mikroorganiżmi, u l-interazzjonijiet tagħhom mal-ambjent. Mil-laqgħa momentanja fis-sajf ta’ naħla ma’ pjanta bil-fjuri fl-għelieqi tal-ħaxix għall-interazzjonijiet kbar u kontinwi tal-arja, l-ilma u l-ħamrija – l-ekosistemi jħaddnu l-pedament tal-ħajja fid-dinja.

Meta n-naħal jiġbru n-nektar, huma jiġbru wkoll l-għabra tad-dakra minn fjura partikulari u jiddepożitawha fuq fjuri oħra, biex b’hekk issir d-dakra meta jagħmlu dan. B’dan il-mod jinħolqu l-fjuri ġodda b’interazzjoni mal-arja ta’ fuqhom u l-ħamrija u l-ilma ta’ taħthom. Pereżempju, ħu s-siġar. Il-weraq tagħhom inaddfu l-arja tagħna u l-għeruq tagħhom isaffu l-ilma tagħna billi jsoffu minnu n-nutrijenti. Barra minn hekk, l-għeruq jorbtu u jagħtu nutrizzjoni lill-ħamrija — anki meta jmutu. Neħħi s-siġar minn ekosistema u f’qasir żmien tkun affettwata l-kwalità tal-arja, l-ilma u l-ħamrija. Żid is-siġar, anki f’belt, u joħolqu effett billi jiffriskaw l-arju u jtejbuha. 

Aħna kollha parti minn din ‘is-sistema’ imma ta’ spiss ninsewh dan. Minn mindu l-ewwel antenati tagħna bdew jutilizzaw in-naħla, il-pjanta tal-fjuri u l-għalqa tal-ħaxix biex jipproduċu l-ikel permezz ta’ dik li llum insejħulha l-agrikultura, daqshekk ilna niffurmaw u nbiddlu l-bijodiversità. Speċi u pjanti mkabbra fil-biedja saru prodotti li l-valur intrinsiku tagħhom kien monetarju. Mill-agrikultura morna għall-industrijalizzazzjoni, u fejn immorru aħna jkollha ssegwi n-natura — immaterjali kemm ma tkunx trid tagħmel dan.

B’hekk erġajna ġejna minn fejn bdejna: meta industrijalizzajna ħajjitna, inkluża l-agrikultura, aħna industrijalizzajna n-natura. Aħna ngħammru l-insetti, l-annimali u l-pjanti għas-suq, nagħżlu l-karatteristiċi li jgħoddu għalina u l-ħtiġijiet tagħna. Id-diversità bijoloġika hija mhedda kemm fil-livell grandjuż kif ukoll fil-livell molekulari.

In-natura ta’ spiss inqisuha bħala lussu: il-preservazzjoni tal-ispeċi tista’ tkun mixtieqa, it-telf tagħhom jista’ jkun traġiku imma fl-aħħar mill-aħħar, il-prezz li jrid jitħallas jidher li huwa aċċettabbli jekk dan jippermetti lill-bnedmin li jipproteġu l-impjiegi u nkabbru d-dħul tagħna.

Naturalment, ir-realtà hija differenti ħafna. Ħu n-naħal.

F’ħafna partijiet tal-Ewropa, l-ispeċi tan-naħal selvaġġi huma diġà estinti. Il-popolazzjonijiet tan-naħal li għadhom ħajjin ta’ spiss huma varjetajiet ġodda li saru selvaġġi. Issa l-popolazzjonijiet tagħhom qed jinqerdu bil-kbir madwar id-dinja. In-naħal jiffaċċjaw għadd ta’ problemi serji, mill-pestiċidi sal-mites u l-mard sa struttura ġenetika mdagħjfa. Studju tal-membri tal-Assoċjazzjoni ta’ Dawk li Jrabbu n-Naħal tal-Gran Brittanja (BBKA) sab li n-numru tan-naħal tal-għasel naqas bi 30% matul ix-xitwa 2007-2008. Dan jirrapreżenta telf ta’ aktar minn 2 biljun naħla bi spiża ta’ 54 miljun GBP għall-ekonomija.

Il-punt huwa, kif juri dan l-eżempju u oħrajn li se jsegwu, li t-telf tal-bijodiversità ma jħaffifx l-iżvilupp ekonomiku imma jimminah.

2010 – il-bijodiversità fiċ-ċentru tal-attenzjoni

Fl-2002, gvernijiet madwar id-dinja ntrabtu li sal-2010 jnaqqsu r-rata tat-telf tal-bijodiversità. L-Unjoni Ewropea marret pass lil hinn u ntrabtet li sal-2010 twaqqaf kompletament it-telf tal-bijodiversità fl-Ewropa. Madankollu, evalwazzjoni mill-Aġenzija Ewropea għall-Ambjent (EEA)⁽¹⁾ turi li minkejja progress f’xi oqsma, il-mira tal-UE mhux se tinkiseb. Tabilħaqq, il-bijodiversità qed tintilef b’rata mingħajr preċedent.

L-2010 ġiet iddikjarata min-NU bħala s-Sena Internazzjonali tal-Bijodiversità u dan is-suġġett se jkun il-fokus ta’ skrutinju u dibattitu intensiv tul dik is-sena. Il-fatt li l-mira ma ntlaħqitx diġà ta bidu għal diskussjoni serja fi ħdan l-UE dwar x’azzjonijiet huma meħtieġa biex tkun salvata l-bijodiversità.

X’qed jiġrilha l-bijodiversità tagħna?

L-Ewropa għamlet xi progress fir-rigward tal-protezzjoni tal-bijodiversità. Matul l-aħħar 30 sena l-Unjoni Ewropea bniet netwerk ta’ kważi 25 000 żona protetta⁽²⁾ madwar l-Istati Membri kollha f’attentat biex tipproteġi l-bijodiversità tagħna. Dan jammonta għal madwar 880 000 km², li jirrapreżentaw 17 % tat-territorju tal-UE. Din il-ġabra kbira ta’ siti, magħrufa bħala Natura 2000, hija l-ikbar netwerk ta’ żoni protetti fid-dinja.

Il-leġislazzjoni dwar l-emissjonijiet fl-atmosfera (it-tniġġis tal-arja), il-kwalità tal-ilma ħelu u t-trattament tad-drenaġġ kellha riżultati pożittivi, li bbenefikaw lill-bijodiversità. Ix-xita aċiduża, pereżempju, li għamlet ħerba sħiħa fil-foresti tat-tramuntana tal-Ewropa, m’għadhiex kwistjoni maġġuri. L-agrikultura qed issir aktar intonata mal-pajsaġġ tal-madwar, għalkemm għad baqa’ ħafna x’isir. B’mod ġenerali, il-kwalità tal-ilma tjiebet fir-rigward tal-ilma ħelu.

Madankollu, il-bijodoiversità tkompli tintilef fl-iskali kollha. Is-silġ tal-baħar tas-sajf tal-Artiku qed jirtira u jirqaq b’rata aktar mgħaġġla minn qatt qabel. Fl-2007 il-konfini tas-silġ tal-baħar kienu nofs dawk imkejla fis-snin ħamsin. Dan għandu konsegwenzi għall-abitanti kollha li jgħixu hemmhekk — mill-ħajja mikroskopika fis-silġ sal-orsijiet polari u l-bnedmin. Kif se jkun spjegat, il-glaċieri fil-muntanji tal-Ewropa qed idubu wkoll b’konsegwenzi serji għal għexieren ta’ miljuni ta’ Ewropej. 

Madwar id-dinja, aktar minn biljun persuna jiddependu fuq is-sajd għall-ikel u l-għajxien tagħhom. Madankollu, nofs il-ħut selvaġġ kollu ġie sfruttat kompletament. Il-maġġoranza tas-sajd kummerċjali ta’ llum mistennija tkun ikkollassat sal-2050 jekk ix-xejriet preżenti ma jitreġġgħux lura. Lura fuq l-art, il-foresti tax-xita qed ikunu ddeċimati minħabba l-ikel (pereżempju l-produzzjoni tas-sojja u ċ-ċanga) u l-agrofjuwils (pereżempju ż-żejt tal-palm) — żviluppi li ma jqisux il-ħafna servizzi ta’ ekosistema prezzjużi li jipprovdu l-foresti.

Matul l-aħħar 20 sena, il-popolazzjonijiet tal-friefet fl-Ewropa naqsu b’60 %⁽³⁾.

Il-friefet huma indikaturi ambjentali prezzjużi minħabba li huma sensittivi għall-aktar bidliet sottili fl-ambjent naturali. L-għajbien tagħhom jindika bidla ambjentali aktar wiesgħa li aħna għadna biss qed nibdew nifhmuha.

Għaliex il-bijodiversità hija daqshekk importanti għalina?

Il-bijodiversità tipprovdi firxa wiesgħa ta’ ‘servizzi ta’ ekosistema’ li aħna noħduhom bħala stat ta’ fatt. Aħseb ftit fl-insetti li jdakkru l-ħxejjex tal-ikel tagħna, il-ħamrija, is-sistemi tal-għeruq tas-siġar u l-formazzjoni tal-blat li jnaddfu l-ilma tagħna; l-organiżmi li jkissru kimikament l-iskart tagħna jew is-siġar li jnaddfu l-arja tagħna. Aħseb ftit dwar il-valur tan-natura, is-sbuħija tagħha u l-użu li nagħmlu minnha għall-skop ta’ rikreazzjoni.

Dawn huma biss ftit mis-‘servizzi ta’ ekosistema’ li jagħmlu l-ħajja fuq l-art possibbli. Madankollu, aħna tlifna r-rabtiet tagħna ma’ ħafna minn dawn is-servizzi bażiċi ta’ sostenn għall-ħajja u saħansitra rari narawhom, jew nivvalutawhom, għal dak li tassew huma. Dan il-fatt waħdu għandu impikazzjonijiet kbar għad-dinja naturali tagħna. Il-bdil naturali tal-isfidi ambjentali

Matul is-sittinijiet, is-sebgħinijiet u t-tmeninijiet l-ambjent kultant kien meqjus biss bħala ġabra ta’ sistemi separati. Il-politika u l-kampanji spiss kienu jiffukaw fuq problemi speċifiċi: l-ismog fl-arja, il-kimiċi jitferrgħu mill-fabbriki fix-xmajjar, il-qerda tal-Amazon, il-qagħda ħażina tat-tigri, is-CFCs fil-bottijiet tal-ajrusol. Il-kawżi kienu meqjusa bħala lineari jew speċifiċi u ttratati separatament.

Illum nifhmu l-pressjonijiet fuq l-ambjent tagħna b’mod differenti. Dawn il-pressjonijiet mhumiex uniformi jew miżmumin f’post minħabba l-ġografija. Dak li għandhom komuni huwa li ġeneralment jirriżultaw — direttament jew indirettament — minn attività tal-bniedem. Ix-xejriet tal-produzzjoni, il-kummerċ u l-konsum tagħna huma forzi qawwijin ħafna, li simultanjament huma l-bażi tas-soċjetajiet tagħna u jiddeterminaw il-mod tal-għajxien tagħna, il-kwalità tal-ħajja u l-ambjent tagħna.

Meta tgħaqqad it-tikek tal-istampa

Aħseb fi ktieb tat-tpinġija ta’ tifel. It-tifel joħloq stampa billi jgħaqqad it-tikek — jibda min-numru wieħed u jispiċċa fl-ikbar numru x’imkien ieħor fil-paġna. Fil-bidu, l-immaġni ftit tagħmel sens imma bil-mod il-mod titfaċċa xi ħaġa koerenti. Il-fehim tagħna tal-kwistjonijiet ewlenin li qed titfaċċa s-soċjetà tagħna żviluppa minn tikek iżolati għall-forma sħiħa tal-immaġni. Għad m’għandniex l-istampa sħiħa imma qed nibdew naraw il-mudell.                                                     

Il-bijodiversità qed tisparixxi b’rata allarmanti prinċipalment minħabba li użajna ħażin in-natura biex insostnu l-produzzjoni, il-konsum u l-kummerċ fl-ekonomija globalizzata tagħna. Il-falliment tagħna li nagħtu valur lill-kapital naturali tagħna jfisser li l-prezzijiet għas-siġar u l-foresti tagħna, l-ilma, il-ħamrija u l-arja tagħna huma baxxi jew ma jeżistux.

F’ekonomija fejn il-ġid nazzjonali jitkejjel minn kemm il-pajjiż jipproduċi u fejn li jiżdiedu l-profitti ta’ kull tliet xhur huwa aktar importanti mill-istaġuni, ta’ spiss huwa diffiċli li saħansitra naraw in-natura. Ta’ spiss, il-kapital naturali tagħna lanqas biss huwa wieħed mit-tikek fuq il-paġna.

Il-ġestjoni tal-futur

Erġajna qegħdin fi żmien ta’ riflessjoni u opportunità. Il-pressjonijiet li qed niffaċċjaw — kemm dawk ekonomiċi kif ukoll dawk irrelatati mal-enerġija, is-saħħa jew l-ambjent — jistgħu jkunu rranġati. Għandna dan l-obbligu lejn il-ġenerazzjonijiet tal-ġejjieni. Nistgħu niksbu l-massimu jekk nammettu li s’issa għadna nafu ftit wisq rigward l-ambjent naturali tagħna, il-kumplessità tiegħu u l-effetti li qed ikollna fuqu. Irridu niskopru mill-ġdid l-umiltà tagħna u nħarsu mill-ġdid b’sens ta’ stagħġib lejn dak li hemm madwarna.

Għal aktar informazzjoni żur il-paġna dwar il-bijodiversità fuq l-Internet tal-EEA: http://www.eea.europa.eu/themes/biodiversity

1                    EEA, 2009, SEBI:   http://www.eea.europa.eu/publications/progress-towards-the-european-2010-biodiversity-target

2                    http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/db_gis/pdf/area_calc.pdf

3                    http://www.cbd.int/convention/articles.shtml?a=cbd-02

4                    EEA, 2009, SEBI:   http://www.eea.europa.eu/publications/progress-towards-the-european-2010-biodiversity-target