Σύνθετες προκλήσεις σε έναν διασυνδεδεμένο κόσμο

Με πιο απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι τα περιβαλλοντικά ζητήματα είναι αλληλένδετα και αποτελούν συχνά ένα μόλις κομμάτι του ευρύτερου συνόλου προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα και ο πλανήτης. Η αλήθεια είναι ότι ζούμε πλέον και εξαρτιόμαστε από έναν κόσμο που λειτουργεί μέσα από σημαντικές αλληλεξαρτήσεις, φτιαγμένο από πολλά διαφορετικά αλλά και αλληλένδετα συστήματα – περιβαλλοντικά, κοινωνικά, οικονομικά, τεχνικά, πολιτικά, πολιτιστικά και άλλα.

Αυτή η παγκόσμια αλληλεξάρτηση σημαίνει ότι η καταστροφή ενός στοιχείου μπορεί να έχει απρόσμενες επιπτώσεις και αλλού. Το πρόσφατο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό κραχ και το χάος που προκλήθηκε στις αερομεταφορές από την έκρηξη ισλανδικού ηφαιστείου καταδεικνύουν το πώς ένα ξαφνικό πρόβλημα σε έναν μόνο τομέα μπορεί να επηρεάσει ολόκληρα συστήματα.

Η αλληλεξάρτηση αναφέρεται συχνά ως «παγκοσμιοποίηση» και δεν αποτελεί νέο φαινόμενο. Στην Ευρώπη, η παγκοσμιοποίηση μάς έδωσε τη δυνατότητα να ευημερήσουμε ως ήπειρος και να κυριαρχήσουμε ως οικονομική δύναμη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στην πορεία αυτή χρησιμοποιήσαμε μεγάλο μέρος των φυσικών μας πόρων όσο και εκείνων άλλων λαών. Το «αποτύπωμά» μας, ή ο αντίκτυπος του γεγονότος αυτού, είναι ευρύ και υπερβαίνει κατά πολύ τα σύνορά μας.

Οι κινητήριες δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης αναμένεται να επηρεάσουν σημαντικά την Ευρώπη και το περιβάλλον μας και στο μέλλον. Πολλές από αυτές δεν μπορούμε να τις ελέγξουμε. Για παράδειγμα, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα μπορούσε να υπερβεί τα εννέα εκατομμύρια μέχρι το 2050, με μεγάλες επιπτώσεις για το περιβάλλον. Η μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού θα σημειωθεί στην Ασία και την Αφρική, ενώ μόλις το 3 % της αύξησης αυτής θα προέλθει από τις πιο αναπτυγμένες χώρες (Ευρώπη, Ιαπωνία, Ηνωμένες Πολιτείες, Καναδάς, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία).

Περιβαλλοντικές προκλήσεις που συνδέονται με παγκόσμιους φορείς αλλαγής

Διάφορες τάσεις που βρίσκονται σήμερα σε εξέλιξη διαμορφώνουν τον κόσμο. Οι τάσεις αυτές ονομάζονται «παγκόσμιες μαζικές τάσεις ή μεγα-τάσεις», καθώς τέμνουν ένα σύνολο κοινωνικών, τεχνολογικών, οικονομικών, πολιτικών αλλά και περιβαλλοντικών πτυχών. Οι βασικές εξελίξεις περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, αλλαγές των δημογραφικών προτύπων ή επιτάχυνση των ρυθμών της αστικοποίησης, ολοένα ταχύτερες τεχνολογικές αλλαγές, εμβάθυνση της ολοκλήρωσης των αγορών, μετατοπίσεις της οικονομικής δύναμης ή κλιματικές αλλαγές.

Οι τάσεις αυτές έχουν σημαντικότατες επιπτώσεις σε ό,τι αφορά την παγκόσμια ζήτηση πόρων. Οι πόλεις εξαπλώνονται. Η κατανάλωση αυξάνεται. Ο κόσμος προσμένει συνεχή οικονομική ανάπτυξη. Η παραγωγή μετατοπίζεται προς νέες αναδυόμενες οικονομίες, οι οποίες αποκτούν μεγαλύτερη οικονομική βαρύτητα. Μη κρατικοί παράγοντες ενδέχεται να αποκτήσουν μεγαλύτερη επιρροή στις παγκόσμιες πολιτικές διαδικασίες, ενώ προβλέπονται ακόμη ταχύτερες τεχνολογικές αλλαγές. Αυτή η «κούρσα προς το άγνωστο» δημιουργεί μεν νέους κινδύνους, προσφέρει όμως επίσης σπουδαίες ευκαιρίες.

Οι μελλοντικές επιπτώσεις αυτών των «παγκόσμιων μαζικών τάσεων» στο περιβάλλον της Ευρώπης απασχολούν μία από τις ενότητες της έκθεσης SOER, καθώς και τα Σήματα 2011. Οι βασικές αυτές τάσεις έχουν σημαντικότατες επιπτώσεις για το παγκόσμιο περιβάλλον μας και για τη διαχείριση των πόρων του. Τα Σήματα 2011 περιλαμβάνουν ενότητες με τίτλο «Παγκόσμια μεγα- τάση, Γη 2050», όπου μελετάμε κάποιες βασικές τάσεις και εκτιμούμε τον αντίκτυπό τους για το περιβάλλον της Ευρώπης στο μέλλον.

Δεν μπορούμε να πούμε πώς ακριβώς θα είναι ο πλανήτης μας το 2050. Πολλές τάσεις έχουν ήδη διαμορφωθεί. Το πώς θα εξελιχθούν εξαρτάται από τις επιλογές που κάνουμε τώρα. Από αυτή την άποψη, το μέλλον είναι στα χέρια μας. Ας κάνουμε συνετές επιλογές. Τα εγγόνια μας, και οποιοσδήποτε άλλος στην οικογενειακή φωτογραφία του 2050, θα μας ευχαριστούν γι’ αυτό.

• SOER 2010

• Παγκόσμιες μεγα-τάσεις