H υγεία σε ένα κλίμα που αλλάζει

Μετά από λεπτομερή διερεύνηση του ζητήματος, διαπιστώθηκε ότι η ασθένεια ήταν η τσικουνγκούνια (Chikungunya, τροπικός πυρετός), η οποία προκαλείται από ιό που μεταφέρεται από έντομα και μεταδίδεται στον άνθρωπο από το κουνούπι του γένους Aedes ή κουνούπι-τίγρης, το οποίο ενδημεί στην Αφρική και την Ασία. Η πηγή της μόλυνσης εντοπίστηκε σε άνδρα που έκανε διακοπές στην περιοχή.

Πιστεύεται ότι ο άρρωστος άνδρας μολύνθηκε προτού να ταξιδέψει στην Ευρώπη, αλλά δέχθηκε τσίμπημα από κουνούπι-τίγρη στην Ιταλία. Το κουνούπι-τίγρης μπορεί να γίνει φορέας του ιού και το συγκεκριμένο έντομο πιστεύεται ότι μετέδωσε τον ιό σε άλλον κάτοικο του χωριού. Προκλήθηκε έτσι ένα είδος αλυσιδωτής αντίδρασης, με κουνούπια-τίγρεις που προκαλούσαν τσιμπήματα σε μολυσμένους ανθρώπους διασπείροντας τον ιό με αποτέλεσμα μια μικρή επιδημία.

Ένα πλέγμα αλληλεπιδράσεων

Η συγκεκριμένη επιδημία της τσικουνγκούνια ήταν αποτέλεσμα ενός περίπλοκου πλέγματος αλληλεπιδράσεων και συνθηκών, οι οποίες αναδεικνύουν ορισμένους από τους κινδύνους και τις προκλήσεις που εγείρονται στον τομέα της υγείας στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο πλαίσιο. Τόσο ο τουρισμός όσο και η κλιματική αλλαγή, το εμπόριο, η μετακίνηση των ειδών και η δημόσια υγεία έπαιξαν τον δικό τους ρόλο στη διαμόρφωση της συγκεκριμένης κατάστασης.

Εκτιμάται ότι το κουνούπι-τίγρης έφτασε στην Ευρώπη λόγω της εισαγωγής ορισμένων προϊόντων, από καλλωπιστικά φυτά, όπως το «τυχερό μπαμπού», μέχρι χρησιμοποιημένα ελαστικά. Η προνύμφη του κουνουπιού έχει εντοπιστεί σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης, αλλά επιβιώνει μόνο σε εξωτερικό περιβάλλον στις θερμότερες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου ή σε θερμοκήπια βορειότερων περιοχών, όπως π.χ. στις Κάτω Χώρες.

Ο δάγκειος πυρετός και ο πυρετός του Δυτικού Νείλου έχουν επίσης εντοπιστεί στην Ευρώπη και μεταδίδονται επίσης από τσιμπήματα κουνουπιών. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου των Νόσων (ECDC) που εδρεύει στη Στοκχόλμη της Σουηδίας, μετά την πρώτη αξιοσημείωτη επιδημία της νόσου στη Ρουμανία το 1996, ο πυρετός του Δυτικού Νείλου έχει αναγνωριστεί ως βασική αιτία ανησυχίας για τη δημόσια υγεία στην Ευρώπη. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει σχετικό εμβόλιο και τα κύρια μέτρα πρόληψης στοχεύουν στον περιορισμό της έκθεσης στα τσιμπήματα κουνουπιών.

Εντατική παραγωγή τροφίμων

Οι συνθήκες που απαιτούνται για την εξάπλωση μιας λοιμώδους ασθένειας δημιουργούνται ενίοτε από μας. Η εκβιομηχάνιση της παραγωγής τροφίμων, για παράδειγμα, εγείρει σοβαρούς προβληματισμούς. Με την εντατική εκτροφή ενός συγκεκριμένου τύπου ζώου, κινδυνεύουμε να καταλήξουμε σε «μονοκαλλιέργειες» με πολύ περιορισμένη γενετική παραλλακτικότητα. Τα ζώα αυτά είναι πολύ ευαίσθητα σε ασθένειες που προκαλούνται από κακές συνθήκες υγιεινής ή από μολύνσεις προερχόμενες από άγρια ζώα, όπως πουλιά. Μόλις εισέλθουν στη μονοκαλλιέργεια, οι νοσογόνοι παράγοντες μπορούν εύκολα να μεταλλάσσονται και να εξαπλώνονται ακόμη και στους ανθρώπους που έρχονται σε επαφή με τα εκτρεφόμενα ζώα. Η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών κατέληξε να θεωρείται μια απολύτως αποδεκτή μέθοδος για την αντιστάθμιση της έλλειψης φυσικής αντίστασης και μπορεί να προκαλεί με τη σειρά της τα δικά της προβλήματα.

«Η σύγχρονη αποδοτική γεωργία, όπως και η δημόσια υγεία, περιμένουν από την επιστήμη και την ιατρική να ανταποκριθούν σε ορισμένες από τις απαιτήσεις του παγκοσμιοποιημένου κόσμου μας. Παρότι η σύγχρονη γεωργία έχει αποδειχθεί επωφελής για πολλούς από εμάς, προσφέροντάς μας φθηνότερα και αφθονότερα τρόφιμα, μπορεί επίσης να προκαλέσει απρόβλεπτες πιέσεις και προβλήματα», όπως δηλώνει ο δρ Marc Sprenger, διευθυντής του ECDC.

«Για παράδειγμα, η εκτεταμένη χρήση αντιβιοτικών στη γεωργία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της αποτελεσματικότητάς τους, καθώς τα βακτήρια γίνονται πιο ανθεκτικά, γεγονός που μπορεί δυνητικά να έχει επιπτώσεις και στον άνθρωπο», συμπληρώνει ο δρ Sprenger.

Η συμπλήρωση του παζλ στην Ευρώπη

Τα νέα είδη και οι νέες ασθένειες που φτάνουν στην Ευρώπη είναι μερικές μόνο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία μας. Πολλές άλλες περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις ενδέχεται να προκύψουν τελικά λόγω της μεταβολής της ποσότητας και της ποιότητας του νερού, του αέρα και των τροφίμων, καθώς και των αλλαγών στη συμπεριφορά των καιρικών φαινομένων, στα οικοσυστήματα, στη γεωργία και στα μέσα βιοπορισμού.

Η κλιματική αλλαγή ενδέχεται επίσης να οξύνει τα υφιστάμενα περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση, και να διαταράξει τη βιώσιμη παροχή νερού και τη λειτουργία των συστημάτων υγιεινής και αποχέτευσης.

Ο καύσωνας που έπληξε την Ευρώπη το καλοκαίρι του 2003, με τον αριθμό των νεκρών να υπερβαίνει τις 70 000, ανέδειξε την ανάγκη της προσαρμογής μας σε ένα κλίμα που αλλάζει. Οι ηλικιωμένοι και οι άνθρωποι που πάσχουν από συγκεκριμένες ασθένειες κινδυνεύουν περισσότερο, ενώ εξίσου ευάλωτες είναι και οι φτωχότερες ομάδες του πληθυσμού. Σε αστικές περιοχές με υψηλή πυκνότητα πληθυσμού, υψηλά ποσοστά κάλυψης του φυσικού εδάφους και επιφάνειες που απορροφούν τη θερμότητα, οι επιπτώσεις του καύσωνα γίνονται ακόμη πιο επιβαρυντικές λόγω της ανεπαρκούς ψύξης κατά τη διάρκεια της νύχτας και της ελλιπούς ροής του αέρα.

Για τους πληθυσμούς της ΕΕ, η θνησιμότητα εκτιμάται ότι έχει αυξηθεί κατά 1–4 % για κάθε επιπλέον βαθμό θερμοκρασίας πάνω από ένα (συγκεκριμένο για κάθε περιοχή) όριο. Κατά τη δεκαετία του 2020, η εκτιμώμενη αύξηση της θνησιμότητας λόγω ζέστης, όπως υπολογίζεται σε συνάρτηση με την εξέλιξη της κλιματικής αλλαγής, θα μπορούσε να υπερβαίνει τους 25 000 ανθρώπους ετησίως, κυρίως σε περιοχές της κεντρικής και νότιας Ευρώπης.

«Η συζήτηση που συνδέει την υγεία με τη χρήση της γης, τη γεωργία, τον τουρισμό, το εμπόριο και την κλιματική αλλαγή πρέπει να προχωρήσει με πιο δημιουργικό τρόπο. Στην παρούσα φάση ενδέχεται να μην κάνουμε τους σωστούς συσχετισμούς μεταξύ της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος ή της κλιματικής αλλαγής», λέει ο δρ Sprenger.

«Για παράδειγμα, επισκέφθηκα πρόσφατα μια υγειονομική υπηρεσία όπου ρώτησα ποιος είναι υπεύθυνος για ζητήματα κλιματικής αλλαγής και μου απάντησαν ότι δεν ήταν κανένας. Αυτό δεν σημαίνει ότι θέλω να κρίνω συγκεκριμένες υπηρεσίες ή αρχές, αλλά καταδεικνύει και την ανάγκη να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τα προβλήματα αυτά, καθώς είναι όλα αλληλένδετα», λέει ο δρ Sprenger.

«Τα συστήματα δημόσιας υγείας πρέπει να αρχίσουν να προσαρμόζονται και να προβλέπουν την εμφάνιση νέων ασθενειών και νέων κλιματικών συνθηκών. Η διάγνωση μιας ασθένειας μπορεί κατά τη στιγμή της εξέτασης του ασθενούς να μην είναι σωστή, επειδή ο γιατρός δεν είναι εξοικειωμένος με έναν νέο ιό. Τα συμπτώματα πολλών ασθενειών είναι παρόμοια με εκείνα της γρίπης. Χρειαζόμαστε εργαλεία που θα μας επιτρέπουν να ανταποκριθούμε στις νέες προκλήσεις (π.χ. κατάρτιση), ενώ ο υλικοτεχνικός εξοπλισμός μας, όπως τα εργαστήρια, πρέπει να είναι ευέλικτος και προσαρμόσιμος», δηλώνει.

• Επισκεφθείτε τον δικτυακό τόπο του ECDC: www.ecdc.europa.eu

• Για περισσότερες πληροφορίες και πλήρη κατάλογο πηγών αναφοράς, συμβουλευτείτε τη Συγκεφαλαιωτική έκθεση SOER 2010.