H πρόκληση σχετικά με τη ρύπανση

«Κήποι και δρόμοι είχαν σκεπαστεί με 15 εκατοστά κόκκινης λάσπης. Οι άνθρωποι προσπαθούσαν να καθαρίσουν τα σπίτια και τα υπάρχοντά τους με σαπούνι και νερό. Άλλοι απλώς τα μάζευαν κι έφευγαν. Εκείνο το βράδυ προσπάθησα να καθαρίσω τις λαστιχένιες μπότες μου από τη λάσπη, αλλά δεν μπορούσα. Το κόκκινο εκείνο χρώμα δεν έλεγε να φύγει με τίποτα», λέει ο Gábor Figeczky, ασκών καθήκοντα διευθυντή του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF) στην Ουγγαρία.

Στις 4 Οκτωβρίου 2010 ένα από τα σοβαρότερα ατυχήματα διαρροής τοξικών λυμάτων στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια συνέβη κοντά στην πόλη Ajka, στην περιφέρεια Veszprem της Ουγγαρίας, περίπου 160 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Βουδαπέστης. Εξαιτίας της αστοχίας της λεκάνης συγκράτησης καταλοίπων μιας δεξαμενής σε μονάδα παραγωγής αλουμινίου, ποσότητες αλκαλικής λυματολάσπης πλημμύρησαν μια εκτεταμένη περιοχή στην οποία βρίσκονταν και τρία χωριά. Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες του ατυχήματος δεν είναι ακόμα γνωστές (ΕΟΠ, 2010).

Πρόκειται για ένα μόνο παράδειγμα των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε όσον αφορά τη ρύπανση από τη βιομηχανική δραστηριότητα. Η πετρελαιοκηλίδα στον κόλπο το Μεξικού, που ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2010, αποτέλεσε ένα ακόμη σοβαρό επεισόδιο ρύπανσης της ίδιας χρονιάς. Τα ατυχήματα αυτά αποτελούν μεν ακραία παραδείγματα ρύπανσης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μπορούμε να ξεχνάμε ότι οι περισσότεροι από εμάς ερχόμαστε σε επαφή με κάποιου είδους ρύπανση στην ίδια την καθημερινή μας ζωή.

Διαμορφώνοντας τη Γη και τους μηχανισμούς της

Οι επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στο περιβάλλον αυξάνονται διαρκώς. Στο παρελθόν, οι επιπτώσεις αυτές γίνονταν αισθητές κυρίως σε τοπικό επίπεδο. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες βλέπουμε ότι έχουν την τάση να επεκτείνονται σε διάφορες περιοχές, όπως π.χ. η όξινη βροχή. Η κλιματική αλλαγή έχει επομένως παγκόσμιες επιπτώσεις.

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται ενίοτε ως «ανθρωπόκαινος». Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η χρήση των πόρων από τον άνθρωπο και το σύνθετο μείγμα ρυπαντών που προκύπτει από τη χρήση αυτή έχει καταστεί πλέον κυρίαρχη κινητήρια δύναμη, διαμορφώνοντας τη Γη και τους ρυθμιστικούς μηχανισμούς της.

Όπως εμείς, έτσι και το περιβάλλον είναι ευάλωτο στη ρύπανση. Πολλές φορές είναι ικανό να απορροφά τα ανεπιθύμητα προϊόντα των δραστηριοτήτων μας – ρύπανση και απόβλητα – καθιστώντας τα αβλαβή με το πέρασμα του χρόνου. Πράγματι, η ικανότητα του περιβάλλοντος να απορροφά και να μεταμορφώνει τα ρυπογόνα στοιχεία είναι μία από τις βασικές υπηρεσίες που μας προσφέρουν τα υγιή οικοσυστήματα. Η δυνατότητά τους όμως ως προς αυτό είναι πεπερασμένη. Εάν τα επιβαρύνουμε υπερβολικά, τότε κινδυνεύουμε να τα καταστρέψουμε, μαζί και με τα είδη που ζουν σε αυτά, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου.

Μια προσεκτική ματιά σε τρεις ρυπαντές

Εάν επικεντρωθούμε σε τρεις μόνο τύπους ρυπαντών, θα έχουμε μια καλύτερη ιδέα των σοβαρών επιπτώσεων που προκύπτουν για τον πλανήτη μας: σωματίδια, άζωτο και όζον στο επίπεδο του εδάφους. Οι ρυπαντές αυτοί αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής λόγω των πολύπλοκων και δυνητικά μακροπρόθεσμων επιπτώσεών τους στη λειτουργία των οικοσυστημάτων, στη ρύθμιση του κλίματος και στην ανθρώπινη υγεία. Συν τοις άλλοις, προκαλούνται ως επί το πλείστον από τις ίδιες αιτίες: εκβιομηχάνιση, παγκοσμιοποίηση και αυξανόμενη κατανάλωση.

Οι εκπομπές πολλών εναέριων ρύπων έχουν μειωθεί σημαντικά κατά τις τελευταίες δεκαετίες στην Ευρώπη και η πολιτική για τον αέρα αποτελεί μία από τις επιτυχείς προσπάθειες της ΕΕ όσον αφορά το περιβάλλον. Ειδικότερα, η πολιτική αυτή οδήγησε σε σπουδαιότατη μείωση των εκπομπών θείου, του βασικότερου συστατικού της «όξινης βροχής».

Ωστόσο, συνεχίζουμε να επιβαρύνουμε το περιβάλλον με ένα συνεχώς πιο πολύπλοκο φορτίο ρυπαντών, χωρίς να συνειδητοποιούμε επαρκώς τις δυνητικές επιπτώσεις του για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Υπολογίζεται ότι αυτή τη στιγμή κυκλοφορούν ήδη στο εμπόριο 70 000 έως 100 000 χημικές ουσίες, αριθμός ο οποίος αυξάνεται ραγδαία. Σχεδόν 5 000 από τις ουσίες αυτές παράγονται σε μεγάλες ποσότητες, άνω του ενός εκατομμυρίου τόνων ετησίως.

• Η σωματιδιακή ύλη είναι όρος που χρησιμοποιείται για την περιγραφή διαφόρων μικρών σωματιδίων, από πηγές όπως οι σωλήνες εξάτμισης των οχημάτων και οι οικιακές θερμάστρες, τα οποία βλάπτουν τους πνεύμονες του ανθρώπου. Η μακροχρόνια έκθεση ή η έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις μπορεί να έχει σειρά επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία, από έναν απλό ερεθισμό του αναπνευστικού συστήματος μέχρι πρόωρο θάνατο.

• Η ρύπανση που προκαλείται από το άζωτο επηρεάζει την ποιότητα των υπόγειων υδάτων και οδηγεί σε ευτροφισμό των γλυκών υδάτων και των θαλασσίων οικοσυστημάτων. Η χρήση κοπριάς και λιπασμάτων στις καλλιεργούμενες εκτάσεις μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την έκλυση σημαντικών ποσοτήτων βελτιωτικών ουσιών είτε στον αέρα είτε υπό μορφή διαρροής νιτρικών στα υπόγεια ύδατα ή απορροής στα επιφανειακά. Αυτό το φορτίο ρύπανσης των γλυκών υδάτων καταλήγει τελικά στα παράκτια ύδατα, όπου μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες.

• Παρότι λειτουργεί ως προστατευτικό στρώμα ψηλά πάνω από τη γη, το όζον (O3) μπορεί επίσης να είναι επιβλαβές. Ο όρος «όζον στο επίπεδο του εδάφους» αναφέρεται στο όζον που βρίσκεται στην ατμόσφαιρα κοντά στην επιφάνεια της γης. Δεν εκπέμπεται κατευθείαν στον αέρα, αλλά σχηματίζεται όταν αναμειγνύονται άλλες ουσίες. Η έκθεση στο όζον στο επίπεδο του εδάφους μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, αλλά και να μειώνει την απόδοση των καλλιεργειών. Μπορεί να προκαλέσει μεταβολές στην παραγωγικότητα και στη σύνθεση των ειδών, δημιουργώντας κινδύνους για τη βιοποικιλότητα.

Ένα «άγρυπνο μάτι» για τη Γη

Μπροστά σε αυτή την ολοένα και πιο σύνθετη πρόκληση για την αντιμετώπιση της ρύπανσης, η παροχή πληροφοριών αποκτά ιδιαίτερη σημασία τόσο για επιστημονικούς σκοπούς όσο και για τον σχεδιασμό των σχετικών πολιτικών. Ωστόσο, ο ΕΟΠ ενδιαφέρεται έμπρακτα και για την παροχή συναφών, επίκαιρων και κατανοητών πληροφοριών στο ευρύ κοινό. Με άλλα λόγια, θέλουμε να προσελκύσουμε στον διάλογο και τους απλούς ανθρώπους δίνοντάς τους τη δυνατότητα να ακουστούν.

Βέβαια, για τους περισσότερους χρήστες, τα ανεπεξέργαστα δεδομένα ενδέχεται να μην έχουν καμία συγκεκριμένη σημασία. Η ουσία είναι να μπορούν τα δεδομένα αυτά να καθίστανται προσβάσιμα και συναφή. Σε συνεργασία με τη Microsoft, ο ΕΟΠ κάνει την ιδέα αυτή πράξη. Χάρη στις νέες τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών που διαθέτουμε, μπορούμε – σε ένα και μόνο σημείο – να συγκεντρώνουμε, να οργανώνουμε και να συμβουλευόμαστε δεδομένα διαφόρων τύπων από δυνητικά τεράστιο αριθμό πηγών.

Η νέα πλατφόρμα Eye on Earth («Το βλέμμα στη Γη») παρέχει πληροφορίες για τα τοπικά ύδατα κολύμβησης και την ποιότητα του αέρα, με βάση δεδομένα σε σχεδόν πραγματικό χρόνο που προέρχονται από σταθμούς παρακολούθησης και μοντελοποίηση μέσω υπολογιστών. Το σύστημα αυτό μετατρέπει τα μάλλον «στεγνά» και πολύπλοκα επιστημονικά δεδομένα σε μορφή πρακτική και κατανοητή για περισσότερους από 500 εκατομμύρια ευρωπαίους πολίτες, σε 25 γλώσσες.

Το σύστημα Water Watch (παρακολούθηση των υδάτων), για παράδειγμα, προσφέρει στους χρήστες εύκολη πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα των υδάτων, όπως προκύπτουν από τις καταγραφόμενες τιμές από 21 000 σημεία παρακολούθησης σε τοποθεσίες κολύμβησης 27 ευρωπαϊκών χωρών. Χρησιμοποιώντας τεχνολογία cloud computing οι επισκέπτες του δικτυακού τόπου μπορούν να κάνουν ζουμ στην περιοχή που τους ενδιαφέρει στον χάρτη της Ευρώπης ή εναλλακτικά να πληκτρολογήσουν το όνομα μιας παραλίας στο πεδίο αναζήτησης.

Η πλατφόρμα Eye on Earth δίνει επίσης στους χρήστες τη δυνατότητα να εκφέρουν της γνώμη τους για την ποιότητα των παραλιών, του νερού και του αέρα, συμπληρώνοντας και επικυρώνοντας (ή ίσως αντικρούοντας) τις επίσημες πληροφορίες. Η αμφίδρομη αυτή επικοινωνία είναι ένα βασικό βήμα προς την δέσμευση μεταξύ μας και την ενδυνάμωση της φωνής διαφόρων κοινωνικών ομάδων.

Κατά τα επόμενα χρόνια ελπίζουμε να εμπλουτίσουμε την υπηρεσία με νέους τύπους πληροφοριών, που θα προκύψουν τόσο από την επιστημονική παρακολούθηση όσο και από άλλες πηγές, συμπεριλαμβανομένης της ντόπιας ή γηγενούς προοπτικής.

• Επισκεφθείτε την πλατφόρμα Eye on Earth στη διεύθυνση: www.eyeonearth.eu