Τι μας επιφυλάσσει το καλοκαίρι; Είναι τα ακραία καιρικά φαινόμενα η νέα κανονικότητα;

Με βάση τα πλέον πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία, το νέο δελτίο του ΕΟΠ Extreme summer weather in a changing climate: is Europe prepared? («Ακραία καλοκαιρινά καιρικά φαινόμενα σε ένα μεταβαλλόμενο κλίμα: είναι η Ευρώπη προετοιμασμένη;»)  αναλύει διεξοδικά τα κυριότερα καλοκαιρινά ακραία καιρικά φαινόμενα που έχουν ολοένα και μεγαλύτερο αντίκτυπο στον πληθυσμό, την οικονομία και τη φύση της Ευρώπης. Οι χρήστες μπορούν να διερευνήσουν διαδραστικούς χάρτες και διαγράμματα που περιέχουν πληροφορίες σχετικά με τους καύσωνες, τις πλημμύρες, τις ξηρασίες και τις δασικές πυρκαγιές, καθώς στοιχεία σχετικά με την αύξηση των κλιματικά ευαίσθητων νόσων, όπως ο δάγκειος πυρετός. Τα ενημερωτικά δελτία για καθένα από τα ακραία αυτά φαινόμενα ανατρέχουν σε γεγονότα του παρελθόντος, παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τα όσα μπορούμε να περιμένουμε στο μέλλον βάσει επιστημονικών προβλέψεων, καθώς και στοιχεία για το πόσο καλά είμαστε προετοιμασμένοι να τα αντιμετωπίσουμε. Επιπλέον, παρουσιάζουν παραδείγματα και βέλτιστες πρακτικές από ολόκληρη την Ευρώπη.

Στόχος του παρόντος δελτίου είναι η παροχή επικαιροποιημένων πληροφοριών και δεδομένων με σκοπό την ευαισθητοποίηση των φορέων λήψης αποφάσεων και του κοινού σχετικά με την επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και στήριξης των προσπαθειών που καταβάλλονται από τις κυβερνήσεις για τη θέσπιση μέτρων μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και την ενίσχυση της ετοιμότητας της κοινωνίας.

Προοπτικές: τι μας επιφυλάσσει το καλοκαίρι;

Περισσότερα, ισχυρότερα και μεγαλύτερης διάρκειας κύματα καύσωνα

Τα κύματα καύσωνα που είναι επικίνδυνα για την υγεία του ανθρώπου — όπως τα κύματα καύσωνα το καλοκαίρι του 2022 — παρουσιάζουν ολοένα μεγαλύτερη συχνότητα, διάρκεια και ένταση. Μάλιστα, σύμφωνα με όλα τα κλιματικά σενάρια η τάση αυτή πρόκειται να συνεχιστεί. Στη νότια Ευρώπη, κυρίως, εάν δεν ληφθούν μέτρα προσαρμογής ενδέχεται να υπάρξουν περισσότερες από 60 ημέρες την περίοδο του καλοκαιριού κατά τις οποίες οι συνθήκες θα είναι επικίνδυνες για την υγεία του ανθρώπου, γεγονός το οποίο σημαίνει μεγαλύτερο αριθμό επιπλέον θανάτων και εισαγωγών σε νοσοκομεία, κυρίως ηλικιωμένων ατόμων και ασθενών. Τα κύματα καύσωνα είναι τα πιο θανατηφόρα ακραία καιρικά φαινόμενα στην Ευρώπη και η αυξανόμενη ευαλωτότητα του ευρωπαϊκού πληθυσμού λόγω της γήρανσης και της αστικοποίησης απαιτεί την επείγουσα εφαρμογή μέτρων που θα έχουν ως στόχο την πρόληψη της απώλειας ανθρώπινων ζωών.

Συχνότερες και ακραίες πλημμύρες

Τα φαινόμενα έντονων βροχοπτώσεων προβλέπεται να αυξηθούν στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, οδηγώντας σε αυξημένη συχνότητα πλημμυρών, κυρίως στη βορειοδυτική και κεντρική Ευρώπη. Τα μέτρα προσαρμογής είναι απαραίτητα για την προστασία της κοινωνίας από τις χειρότερες επιπτώσεις, όπως αυτές που προκλήθηκαν από τις πλημμύρες τον Ιούλιο του 2021 στη Γερμανία και το Βέλγιο.

© Photo by Cesare Barillà, Climate Change PIX /EEA

Η έκθεση του πληθυσμού και των περιουσιών στον εν λόγω κίνδυνο εξακολουθεί να υφίσταται με τη συνεχή ανάπτυξη πλημμυρικών περιοχών, θέτοντας συχνά σε κίνδυνο τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς και εγκαταστάσεις, όπως τα σχολεία και τα νοσοκομεία. Από το 1980 έως το 2021, οι ζημιές που προκλήθηκαν από τις πλημμύρες ανήλθαν σε σχεδόν 258 δισ. EUR και αυξάνονται ετησίως κατά μέσο όρο πάνω από 2%.

Συχνότερες και σοβαρές ξηρασίες

Από το 2018, πάνω από τη μισή Ευρώπη έχει πληγεί από ακραίες συνθήκες ξηρασίας τόσο κατά την χειμερινή όσο και την καλοκαιρινή περίοδο. Η ξηρασία του 2022 μείωσε σημαντικά τις αποδόσεις καλλιεργειών όπως το σιτάρι, το καλαμπόκι, η σόγια ή το ελαιόλαδο. Ακόμη ένας ξηρός χειμώνας δεν αποτελεί καλό οιωνό για το φετινό καλοκαίρι και οι προοπτικές είναι απαισιόδοξες. Ο εξαιρετικά ξηρός και θερμός χειμώνας οδήγησε σε χαμηλή χιονοκάλυψη και συνεπώς χαμηλή υγρασία του εδάφους, μείωση της ροής των ποταμών και μειωμένα αποθέματα νερού στις δεξαμενές στο μεγαλύτερο μέρος της νότιας και δυτικής Ευρώπης.

Σύμφωνα με τις μακροπρόθεσμες κλιματικές προβλέψεις η νότια και η κεντρική Ευρώπη θα γίνουν ακόμη πιο ξηρές και θερμές κατά τον 21^ο αιώνα, και θα υπάρξουν καταστροφικές συνέπειες για τον γεωργικό τομέα. Βάσει επιστημονικών σεναρίων, οι συνολικές οικονομικές απώλειες που συνδέονται με την ξηρασία, σε όλους τους οικονομικούς τομείς, αναμένεται να αυξηθούν μέχρι το τέλος του αιώνα από τα τρέχοντα επίπεδα των 9 δισ. ευρώ ετησίως στα 25 δισ. ευρώ εάν υπάρξει αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5 βαθμό Κελσίου (°C), σε 31 δισ. ευρώ ετησίως εάν υπάρξει αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2°C και σε 45 δισ. ευρώ εάν υπάρξει αύξηση της θερμοκρασίας κατά 3°C.

Πιο εκτεταμένες δασικές πυρκαγιές

Οι περισσότερες δασικές πυρκαγιές στην Ευρώπη προκαλούνται μεν από ανθρώπινες δραστηριότητες, ωστόσο οι κλιματικές συνθήκες (ξηρές και ζεστές περίοδοι με ισχυρούς ανέμους) είναι εκείνες που καθορίζουν την ένταση και τον αντίκτυπό τους. Οι δασικές πυρκαγιές πλήττουν σε μεγάλο βαθμό τη νότια Ευρώπη, αλλά ολοένα και περισσότερο πλέον την κεντρική και ακόμη και τη βόρεια Ευρώπη. Από το 1980, 712 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους σε ολόκληρη την Ευρώπη εξαιτίας των άμεσων επιπτώσεων των δασικών πυρκαγιών. Η περίοδος των δασικών πυρκαγιών του 2022 ήταν η δεύτερη χειρότερη περίοδος που έχει σημειωθεί από το 2000, με πάνω από 5.000 km² γης (δύο φορές η έκταση του Λουξεμβούργου) να γίνονται στάχτη κατά τους καλοκαιρινούς μήνες (Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος), ενώ παράλληλα σημειώθηκε ρεκόρ στον αριθμό των προστατευόμενων περιοχών του δικτύου Natura 2000 που επλήγησαν.

© Photo by Tony Gallicchio, Climate Change PIX /EEA

Σύμφωνα με το σενάριο της κλιματικής αλλαγής με πολύ υψηλές εκπομπές, στο νότιο τμήμα της Ευρώπης, και κυρίως στην Ιβηρική Χερσόνησο, θα υπάρξει αξιοσημείωτη αύξηση στον αριθμό των ημερών με υψηλό κίνδυνο πυρκαγιάς. Ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν κοντά σε αγροτοδασικές εκτάσεις και είναι εκτεθειμένοι σε υψηλά έως πολύ υψηλά επίπεδα κινδύνου πυρκαγιάς τουλάχιστον 10 ημέρες ετησίως θα αυξηθεί πλέον κατά 15 εκατομμύρια (+24%) σε σχέση με σήμερα σύμφωνα με το σενάριο αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 3°C.

Αύξηση των κλιματικά ευαίσθητων νόσων

Ορισμένα είδη που μεταφέρουν ασθένειες είναι ευρέως διαδεδομένα στην Ευρώπη (όπως οι κροτώνες (τσιμπούρια) που μπορούν να μεταδώσουν τη βορρελίωση (νόσος του Lyme) ή την κροτογενή εγκεφαλίτιδα), ενώ άλλα είναι χωροκατακτητικά (όπως το Aedes albopictus γνωστό και ως κουνούπι τίγρης που μπορεί να μεταδώσει τον δάγκειο πυρετό). Όταν το κλίμα είναι θερμότερο αυτό σημαίνει ότι τόσο τα ενδημικά όσο και τα χωροκατακτητικά είδη μπορούν να εξαπλωθούν πιο βόρεια ή να κάνουν την εμφάνισή τους σε μεγαλύτερα υψόμετρα από ό, τι στο παρελθόν.  Η προσαρμογή του κουνουπιού τίγρης στο κλίμα προβλέπεται να αυξηθεί σε μεγάλο τμήμα της Ευρώπης, κυρίως στη δυτική Ευρώπη, η οποία θα μπορούσε να μετατραπεί σε σημείο συγκέντρωσης για το συγκεκριμένο είδος κουνουπιού έως τα τέλη του αιώνα.

Η ελονοσία θα μπορούσε επίσης να κάνει την επανεμφάνισή της στην Ευρώπη λόγω της εκτεταμένης παρουσίας του είδους ανωφελής κώνωψ (Anopheles) που μπορεί να είναι φορέας της ασθένειας. Η αύξηση των βροχοπτώσεων και η παρουσία στάσιμων υδάτων δημιουργούν περισσότερους βιότοπους για τα κουνούπια και οι υψηλότερες θερμοκρασίες αυξάνουν τον αριθμό τσιμπημάτων από κουνούπια και την ανάπτυξη του παρασίτου «πλασμώδιο» (Plasmodium) που προκαλεί την ελονοσία.

Ποια μέτρα έχουν ληφθεί για την προετοιμασία και την προσαρμογή μας;

Η προετοιμασία των κοινωνιών μας για την κλιματική αλλαγή στην Ευρώπη βασίζεται σε ένα πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ (κυρίως στη στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και στο νομοθέτημα της ΕΕ για το κλίμα) και τις εθνικές πολιτικές. Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και η Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, η Νορβηγία, η Ελβετία και η Τουρκία (χώρες μέλη του ΕΟΠ) έχουν ήδη θεσπίσει εθνικές πολιτικές προσαρμογής. Ο ΕΟΠ παρακολουθεί τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της προσαρμογής σε εθνικό επίπεδο χρησιμοποιώντας τις πληροφορίες που κοινοποιούνται από τα κράτη μέλη και άλλες πηγές.

Ωστόσο, θα μπορούσαν να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για τη διασύνδεση των πολιτικών προσαρμογής με τις τομεακές πολιτικές, για παράδειγμα στον τομέα της υγείας. Το μεγαλύτερο μέρος των εθνικών πολιτικών προσαρμογής και των στρατηγικών υγείας αναγνωρίζουν τις επιπτώσεις της ζέστης στο καρδιαγγειακό και το αναπνευστικό σύστημα. Ωστόσο, λιγότερες από τις μισές καλύπτουν τις άμεσες επιπτώσεις της ζέστης, όπως η αφυδάτωση ή η θερμοπληξία.

Είναι επείγουσα ανάγκη να ενισχυθεί η εφαρμογή μέτρων προσαρμογής, όπως τα σχέδια δράσης για την αντιμετώπιση των κινδύνων υγείας από τις υψηλές θερμοκρασίες, να αυξηθεί ο αριθμός των πράσινων και γαλάζιων χώρων (χώροι πρασίνου και οι υδάτινες εκτάσεις) στις πόλεις που μπορούν να μειώσουν τις θερμοκρασίες και τον κίνδυνο πλημμυρών, ή να ενταθούν η επιτήρηση και η έγκαιρη προειδοποίηση για τα λοιμώδη νοσήματα που είναι ευαίσθητα στο κλίμα.

Προσαρμογή χρειάζεται επειγόντως και στον τομέα της γεωργίας. Οι γεωργοί μπορούν να περιορίσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις των αυξανόμενων θερμοκρασιών και της ξηρασίας προσαρμόζοντας τις ποικιλίες που καλλιεργούν, αλλάζοντας τις ημερομηνίες σποράς και τροποποιώντας τα προγράμματα άρδευσης. Χωρίς περαιτέρω προσαρμογή, θα υπάρξει μείωση των αποδόσεων και των γεωργικών εισοδημάτων στο μέλλον.

Η εφαρμογή των μέτρων στην πράξη πραγματοποιείται συχνά σε υποεθνικό επίπεδο, γεγονός που καθιστά τη δέσμευση των τοπικών και των περιφερειακών αρχών για προσαρμογή παράγοντα καθοριστικής σημασίας. Πάνω από 4 500 πόλεις, κωμοπόλεις και δήμοι έχουν υπογράψει το Σύμφωνο των Δημάρχων για το κλίμα και την ενέργεια, και έχουν δεσμευτεί να αναλάβουν δράση για την προσαρμογή, ενώ περισσότερες από 300 περιφέρειες και τοπικές αρχές έχουν υπογράψει τον Χάρτη της αποστολής της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Το τελευταίο αυτό εργαλείο του ΕΟΠ περιλαμβάνει πολυάριθμα παραδείγματα μέτρων προσαρμογής που έχουν θεσπιστεί σε ολόκληρη την Ευρώπη και τα οποία προέρχονται από τη διαδικτυακή πύλη Climate-Adapt του ΕΟΠ.

Επικοινωνήστε με το γραφείο Τύπου μας

Είστε δημοσιογράφος; Έχετε ερωτήσεις σχετικά με το συγκεκριμένο προϊόν; Επικοινωνήστε με τους υπεύθυνους Τύπου μας.